1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa” im. gen. bryg. pil. Stefana Pawlikowskiego
1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa” im. gen. bryg. pil. Stefana Pawlikowskiego (1 plm) był jednostką lotnictwa myśliwskiego ludowego Wojska Polskiego oraz Sił Zbrojnych RP.
Formowanie i szkolenie
20 sierpnia 1943 roku 1 Samodzielna myśliwska eskadra lotnicza, stacjonująca na lotnisku Grigoriewskoje w obwodzie riazańskim (ZSRR), została przekształcona w 1 pułk lotnictwa myśliwskiego. Jednostka została utworzona w oparciu o sowiecki etat wojenny Nr 015/284 myśliwskiego pułku lotniczego (ros. истребительный авиаполк). Lotnicy pułku złożyli przysięgę 28 maja 1944 roku.
Walki pułku
23 sierpnia pułk wziął udział w swoim chrzcie bojowym, osłaniając działania lotnictwa szturmowego w okolicach Warki. W wrześniu 1944 roku wspierał oddziały walczące na przyczółku czerniakowskim. Podczas walk o Jabłonnę i Legionowo piloci pułku zapewniali osłonę piechocie oraz niszczyli cele naziemne.
W trakcie ofensywy styczniowej myśliwce zabezpieczały przeprawę wojsk przez Wisłę oraz atakowały wycofujące się kolumny niemieckie. W czasie walk na Wale Pomorskim pułk wspierał działania w rejonie Mirosławca oraz prowadził rozpoznanie w okolicach Chojnic, Piły i Szczecinka. Następnie wspierał natarcie na Kołobrzeg oraz atakował niemieckie konwoje na Bałtyku. Dzięki rozpoznaniu pilotów myśliwskich, na wyspie Chrząszczewskiej odkryto wyrzutnię pocisków V 2, co pozwoliło szturmowcom 3 pułku na jej zbombardowanie.
W operacji berlińskiej 1 pułk osłaniał przeprawę wojsk przez Odrę i stawiał czoła niemieckim myśliwcom. 7 maja piloci pułku przeprowadzili swój ostatni lot bojowy.
Za zasługi w walce, sztandar bojowy pułku został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.
Okres powojenny
Tuż po zakończeniu działań wojennych pułk został przeniesiony na lotnisko w Bydgoszczy. W lipcu 1945 roku został przeniesiony do Modlina, gdzie przeszedł na etat pokojowy, licząc 236 wojskowych oraz jednego pracownika kontraktowego, i został podporządkowany 1 Myśliwskiej Dywizji Lotniczej. 30 października 1946 roku, po rozformowaniu 1 MDL, pułk został bezpośrednio podporządkowany dowódcy Wojsk Lotniczych.
W 1948 roku pułk przeniesiono na lotnisko w Bemowie, a w 1956 roku na nowe lotnisko w Mińsku Mazowieckim, gdzie pozostał aż do rozformowania.
W maju 1950 roku pułk został podporządkowany dowódcy 5 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego OPL.
6 lipca 1957 roku pułk wszedł w skład 1 Korpusu Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju, który w 1962 roku przemianowano na 1 Korpus Obrony Powietrznej Kraju, a 1 lipca 1990 roku na 1 Korpus Obrony Powietrznej. We wrześniu 1996 roku pułk został podporządkowany 2 Korpusowi Obrony Powietrznej.
W czerwcu 1993 roku pułk zawarł „bliźniaczy związek” z 2 eskadrą myśliwską z Dijon, kontynuując w ten sposób tradycje lotnicze polsko-francuskie.
Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego nr 307 z 23 października 2000 roku, pułk został rozformowany. Na bazie rozformowanego pułku utworzono 1 Eskadrę Lotnictwa Taktycznego oraz 23 Bazę Lotniczą.
Dowództwo i piloci pułku
Okres wojny
Dowództwo
Dowódcy pułku:
- kpt. pilot obs./mjr pil. Tadeusz Wicherkiewicz do grudnia 1943
- ppłk pil. Iwan Tałdykin
- mjr pil. Wasyl Gaszyn – od 8 V 1945
Zastępcy:
- Zastępca ds. polityczno-wychowawczych – kpt. pil. Medard Konieczny (od 8 V 1945 kpt. pil. Michał Jakubik)
- Zastępca dowódcy ds. pilotażu – mjr pil. Mikołaj Bujewicz
- Szef Sztabu – ppłk Alfons Mikłaszewicz
- Inżynier pułku – kpt. inż. Karol Jadacki
- Pomocnik dowódcy pułku ds. strzelania powietrznego – kpt. pil. Oleg Matwiejew (od 8 V 1945 kpt. Włodzimierz Bojew)
Piloci 1 eskadry
- kpt. Stanisław Lisiecki – dowódca eskadry
- chor. Edward Chromy
- chor. Jan Gołubicki
- chor. Ryszard Horodecki
- ppor. Wiktor Kalinowski
- chor. Jerzy Kozak
- chor. Jakub Lewitin
- chor. Włodzimierz Suszek
- ppor. Aleksander Wierzbicki
- por. Karol Wysoczyński
- por. Józef Zacharżewski
Piloci 2 eskadry
- por. Wasyl Gaszyn – dowódca eskadry
- chor. Ryszard Ber
- chor. Wiesław Bobrowski
- por. Włodzimierz Bojew
- chor. Aleksander Broch
- chor. Jerzy Czownicki
- ppor. Witold Gabis (od 8 V 1945 dowódca eskadry)
- chor. Józef Gościumiński
- chor. Dymitr Kotek
- chor. Stefan Łazar
- chor. Kazimierz Rutenberg
- chor. Władysław Żurawski
Piloci 3 eskadry
- mjr Tadeusz Wicherkiewicz – dowódca eskadry
- chor. Czesław Bogusiewicz
- chor. Mikołaj Chaustowicz
- chor. Czesław Chodorowski
- ppor. Mikołaj Jakubik
- ppor. Stanisław Łobecki
- chor. Mieczysław Podgórski
- chor. Wiktor Poruczniczak
- ppor. Anatoliusz Sadowski
- ppor. Walerian Sztakhaus (od 8 V 1945 dowódca eskadry)
- chor. Juliusz Szwarc
- chor. Roman Wierzchnicki
Okres powojenny
Dowódcy pułku:
- ppłk pil. Michał Bujewicz 1945 – 1946
- ppłk pil. Tadeusz Wicherkiewicz 1946 – 1948
- ppłk pil. Jan Frey-Bielecki 1948 – 1949
- ppłk pil. Wasyl Bystrow 1949 – 1951
- ppłk pil. Tadeusz Krepski 1952 – 1953
- ppłk pil. Stefan Płoszański 1953 – 1955
- ppłk pil. Lucjan Kałkus 1955 – 1962
- ppłk pil. Stanisław Mielczarek 1963 – 1964
- płk pil. Ryszard Grundman 1964 – 1973
- ppłk pil. Roman Harmoza 1973 – 1977
- płk pil. Henryk Agnieszczak 1978 – 1983
- płk pil. Czesław Biszkowiecki 1983 – 1988
- płk pil. Zenon Kida 1988 – 1990
- płk pil. Lech Majewski 1990 – 1993
- ppłk pil. Sławomir Dygnatowski 1993 – 1998
- ppłk pil. Włodzimierz Usarek 1998 – 2000
Oficerowie:
- Andrzej Dobrzeniecki
Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari (od 23 VIII 1944 do XII 1945 r.):
- mjr Wasyl Gaszyn
- kpt. Włodzimierz Bojew
- por. Wiesław Bobrowski
- ppor. Wiktor Kalinowski
- ppor. Władysław Żurawski
Uzbrojenie pułku
Podstawowym samolotem myśliwskim pułku w latach 1943–1946 był Jak-1. Szkolenie pilotów odbywało się na samolotach UT-2, Po-2, a później na Jak-7.
W czasie stacjonowania na lotnisku w Bemowie pułk został wyposażony w samoloty Jak-17 i Jak-23, a następnie w MiG-15/Lim-1 oraz MiG-15 bis/Lim-2.
W Mińsku Mazowieckim, w 1963 roku, pułk otrzymał samoloty MiG-21, a w 1989 roku – MiG-29.
Tradycje pułku
19 maja 1993 roku pułk otrzymał imię gen. bryg. pilota Stefana Pawlikowskiego oraz przejął dziedzictwo i tradycje:
- 7 eskadry myśliwskiej
- 19 eskadry myśliwskiej
- 111 eskadry myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki (1921-1939)
- 113 eskadry myśliwskiej z 1 pułku lotniczego (1933-1939)
- 145 dywizjonu myśliwskiego warszawskiego (1940)
- 303 dywizjonu myśliwskiego „Warszawskiego” im. Tadeusza Kościuszki
- 316 dywizjonu „Warszawskiego”
Piloci 1 eskadry nosili godło 111 eskadry myśliwskiej (303 dywizjonu), natomiast piloci 2 eskadry – godło 113 eskadry myśliwskiej (316 dywizjonu).
Sztandar pułku
Sztandar, ufundowany przez Związek Patriotów Polskich, został wręczony pułkowi 1 stycznia 1944 roku w Grigoriewskoje. Uroczystości wręczenia dokonał zastępca dowódcy 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, gen. bryg. Karol Świerczewski.
Opis sztandaru:
Płat o wymiarach 60 × 57 cm, obszyty z trzech stron żółtą frędzlą, przymocowany do drzewca za pomocą dwóch czerwonych i dwóch białych tasiemek. Drzewce wykonane z ciemnego, politurowanego drewna, składające się z dwóch części skręcanych przy pomocy mosiężnych okuć. Głowica w kształcie orła na cokole skrzynkowym z napisem: 1 PUŁK LOTNICZY „WARSZAWA”. Przy drzewcu wstęga Orderu Virtuti Militari.
Strona główna:
Czerwony krzyż kawalerski, a pola pomiędzy ramionami krzyża są białe. Pośrodku znajduje się aplikowany z białego jedwabiu i haftowany biało-szarą nicią orzeł w otoku wieńca laurowego. Wieniec jest aplikowany z żółtego jedwabiu, haftowany żółtym jedwabiem oraz nićmi biało-beżowymi. Na ramionach krzyża haftowany żółtą nicią napis: „HONOR I OJCZYZNA” oraz „ZA NASZĄ I WASZĄ WOLNOŚĆ”.
Strona odwrotna:
Rysunek jak na stronie głównej. Pośrodku aplikowany i haftowany kolorowymi nićmi wizerunek płonącego Starego Miasta, w otoku wieńca. Pod wizerunkiem żółtą nicią napis: 1 PUŁK LOTNICZY „WARSZAWA”. Na białych polach haftowane gałązki jak wieniec laurowy, na dwóch górnych ponad gałązkami daty: „1939 1–27.IX” oraz „1943 11.XI”.
Odznaki
Odznaka pułkowa
Odznaka ma kształt okrągłej tarczy pokrytej ciemnogranatową emalią, otoczonej stalowym wieńcem laurowym. Na tarczy umieszczona jest złota, stylizowana syrenka, trzymająca czerwoną tarczę ze złotym numerem 1. Przed syrenką, na tarczy, występują srebrne stylizowane inicjały pułku PLM. Nad syrenką znajdują się dwa błękitne skrzydła, a pod nią błękitny obłok z rokiem 1921. Skrzydła oraz obłok wystają poza obręb tarczy odznaki.
Odznaka 1 eskadry
Odznaka ma kształt białej okrągłej tarczy przeciętej skrzyżowanymi srebrnymi kosami założonymi na sztorc. Na brzegu tarczy znajduje się okrąg z piętnastu czarnych gwiazdek pięcioramiennych, na dole umieszczono srebrny napis 1 elm. Wnętrze tarczy pokrywają biało-czerwone pasy, w centrum których znajduje się czarno-czerwona czapka Krakusa z pawim piórem. Cztery końce kos wystają poza krawędź tarczy.
Odznaka 2 eskadry
Odznaka przedstawia trójkątną równoramienną tarczę ze złoconymi krawędziami, wypełnioną jasnoniebieską emalią. Na tarczy widnieje złoto-czarna sowa z rozwiniętym skrzydłem. Na odznace znajduje się napis 2 elm.
Rola w filmie
Pułk odegrał znaczącą rolę w filmie „Na niebie i na ziemi” (premiera w 1974 roku), który miał na celu przedstawienie rozmachu przedwojennej Gwiaździstej eskadry.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewióra: Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943 – 1974. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
Cumft Olgierd, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich. Poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1989, s. 139–140. ISBN 83-11-07329-5.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Zdzisław Sawicki, Jerzy Waszkiewicz, Adam Wielochowski: Mundur i odznaki Wojska Polskiego. Czas przemian. Warszawa: Bellona, 1997. ISBN 83-11-08588-9.
Encyklopedia II wojny światowej. płk Kazimierz Sobczak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975, s. 287–295.
Eugeniusz Banaszczyk: Skrzydlata dywizja. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987. ISBN 83-05-11754-5.
1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego Warszawa
Kazimierz Sławiński: Pierwszy myśliwski. Z dziejów 1 pułku lotnictwa myśliwskiego „Warszawa”. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980. ISBN 83-11-06432-6.
Józef Zieliński (red.): Polskie lotnictwo wojskowe 1945–2010: rozwój, organizacja, katastrofy lotnicze. Warszawa: Bellona SA; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2011. ISBN 978-83-11-12140-9.