1 Pułk KOP „Karpaty”

1 Pułk KOP „Karpaty” (1 pułk piechoty KOP „Karpaty”) to oddział piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W grudniu 1938 roku, na podstawie rozkazu marszałka Rydza-Śmigłego, Korpus Ochrony Pogranicza rozpoczął proces ochrony granicy południowej. W ramach tego planu przystąpiono do formowania pułku KOP „Karpaty”, który miał być zorganizowany z dowództwa pułku, kompanii szkolnej oraz trzech batalionów. Stan osobowy pułku miał składać się z oficerów i podoficerów wojska, a żołnierze służby zasadniczej byli przydzielani z jednostek KOP. Organizacja pułku została zakończona 26 grudnia 1938 roku, a jego dowódcą mianowano ppłk. Władysława Ziętkiewicza.

Jednak proces formowania trwał do lipca 1939 roku. W związku z utworzeniem 2 pułku KOP „Karpaty”, 7 lipca 1939 roku pułk został przekształcony na mocy rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych DDO L.7676/Org.tjn./39. W tym samym czasie rozformowano batalion KOP „Worochta”, z którego część wykorzystano do utworzenia 4 kompanii batalionu KOP „Delatyn”, a resztę przeznaczono do sformowania 2 pp KOP „Karpaty”.

Podczas mobilizacji pułk wszedł w skład 2 Brygady Górskiej Strzelców, w Odcinku „Słowacja” Armii „Karpaty”.

Walki w kampanii wrześniowej

5 września do Grybowa dotarły pierwsze transporty 1 pułku KOP „Karpaty” pod dowództwem ppłk. Ziętkiewicza. W godzinach popołudniowych dowódca 2 Brygady Górskiej Strzelców, płk Stawarz, wydał zadanie dla dowódcy 1 pp KOP „Karpaty”. Pułk, wspierany przez przydzielony pluton artylerii z 153 baterii artylerii górskiej, miał osłaniać kierunki Grybów–Gorlice oraz Stróże–Gorlice. Oddziały brygady rozpoczęły w nocy z 5 na 6 września przemieszczenie do rejonu Grybowa. O świcie 1 pułk KOP „Karpaty” zajął linię obrony między Grybowem a Stróżami, obsadzając pasmo wzgórz po wschodniej stronie doliny rzeki Biała: odcinek Polna-Stróże II batalionem i odcinek Stróże–Grybów I batalionem.

Około południa 6 września niemieckie pododdziały z 2 Dywizji Górskiej rozpoczęły atak na pozycje pułku w rejonie Polana–Grybów. Walki toczyły się wzdłuż szosy Grybów–Gorlice, a pułk utrzymywał pozycje do wieczora. W obliczu zagrożenia obejściem, dowódca 2 BGS wydał rozkaz wycofania się do rejonu Biecz–Gorlice-Bednarka-Harklon.

7 września 1 pułk KOP „Karpaty” zajął pozycje w rejonie Gorlic. I batalion obsadził południowo-wschodni odcinek obrony, a II batalion północno-wschodni. O świcie tego dnia niemieckie pododdziały z 99 pułku strzelców górskich rozpoczęły natarcie na pozycje pułku. Na rozkaz dowódcy 11 KDP, płk. dypl. Bronisława Prugara–Ketlinga, wojska miały kontynuować działania opóźniające w kierunku Jasła. Pułk działał na lewym skrzydle 11 DP. Pierwszy od nieprzyjaciela oderwał się II batalion mjr. Swaczyny. Odwrót batalionu przebiegał w ciągłej styczności ogniowej z nacierającym 99 psg. Popołudniem, pod osłoną baonu KOP „Żytyń”, II batalion udało się oderwać od nieprzyjaciela i o zmroku przygotował się do obrony miasta.

I batalion mjr. Dembowskiego, wycofując się bez wsparcia, był atakowany przez czołowe pododdziały 100 psg. Batalion cofał się szosą na Kryg do Folusza, osiągając o świcie Jasło, gdzie przeszedł do odwodu pułku. Baon KOP „Żytyń” wycofał się z rejonu Gorlic i o świcie 8 września dotarł do Jasła, gdzie został włączony do 1 pułku KOP „Karpaty” jako jego III batalion. Tu przeszedł do obrony Wisłoki na południe od Jasła.

Rano 8 września 2 Brygada Górska otrzymała rozkaz przegrupowania do rejonu Krosna. 1 pułk KOP „Karpaty” miał się wycofać z zajmowanych pozycji w Jaśle i obsadzić południowy odcinek obrony rejonu Krosna: Świerzowa Polska–Suchodół, zamykając kierunek ze Żmigrodu Nowego i Dukli. Rano 8 września na pozycje pułku uderzył 136 pułk strzelców górskich z 2 Dywizji Strzelców Górskich. Pułk odparł ataki, ponosząc jednak znaczne straty. Około południa rozpoczęto odwrót w kierunku Krosna, gdzie również zanotowano duże straty, szczególnie od ognia artylerii. Wieczorem pułk osiągnął rejon Świerzowa Polska–Suchodół i rozpoczął przygotowania do obrony.

Przed południem 8 września niemiecka 1 Dywizja Górska utworzyła zmotoryzowaną grupę pościgową pod dowództwem ppłk. Karola Wintergesta. Oddział wydzielony pod dowództwem mjr. Langa wdarł się do Krosna od strony południowej i po krótkich oraz chaotycznych walkach z pododdziałami 1 pułku strzelców podhalańskich zajął miasto. Po utracie Krosna, pododdziały 2 Brygady Górskiej rozpoczęły odwrót w kierunku Sanu, co dotyczyło także 1 pułku KOP „Karpaty”. I batalion mjr. Dembowskiego ruszył na północny wschód i we wczesnych godzinach rannych 9 września dotarł do Odrzykonia. II batalion mjr. Swaczyny z dowódcą pułku ppłk. W. Ziętkiewiczem ominął Krosno od południa, docierając o świcie 9 września do Haczowa. III batalion (baon KOP „Żytyń”) mjr. Kraszkiewicza obszedł Krosno od północy, kierując się na południowy wschód, osiągając o świcie 9 września rejon Węglówki, gdzie dołączył do 17 pułku piechoty. Przebieg wydarzeń w rejonie Krosna w nocy z 8 na 9 września spowodował, że 1 pułk piechoty KOP „Karpaty” przestał istnieć jako zwarta jednostka.

Struktura organizacyjna pułku

Organizacja pułku KOP „Karpaty” w 1938 roku:

dowództwo pułku
kompania szkolna
batalion KOP „Skole”
batalion KOP „Delatyn”
batalion KOP „Worochta”

Organizacja pułku KOP „Karpaty” w styczniu 1939 roku:

dowództwo pułku w Stryju
placówka wywiadowcza nr 11
posterunek żandarmerii
drużyna łączności
batalion KOP „Skole”
batalion KOP „Dolina”
batalion KOP „Nadwórna”

Organizacja i obsada personalna pułku we wrześniu 1939 roku:

Dowództwo
dowódca pułku – ppłk piech. Władysław Ziętkiewicz
I adiutant – kpt. Tadeusz Chmielewski
II adiutant – kpt. Maksymilian Jechalik
dowódca plutonu zwiadowczego – NN
dowódca plutonu łączności – NN
kwatermistrz – kpt. Zieliński
naczelny lekarz – mjr dr Stanisław Otfinowski
I batalion (batalion KOP „Skole”) – mjr Jerzy Stanisław Dembowski
II batalion (batalion KOP „Delatyn”) – mjr Augustyn Swaczyna

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.

Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.

Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.

Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.

Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.