1 przyboczny pułk huzarów (niem. 1. Leib-Husaren-Regiment Nr. 1) to pułk huzarów z czasów Cesarstwa Niemieckiego.
Pułk został utworzony 9 sierpnia 1741 roku. W latach 1815–1817 jeden z jego szwadronów miał swoją siedzibę w Poznaniu.
W okresie późniejszym stacjonował w Gdańsku, a od 1901 roku w Gdańsku-Wrzeszczu, będąc częścią XVII Korpusu Armijnego.
Na wiosnę 1914 roku był częścią Brygady Huzarów Gwardii, która należała do 36 Dywizji Piechoty.
W wyniku mobilizacji w sierpniu 1914 roku pułk osiągnął gotowość do walki i, w składzie Brygady Huzarów Leibgwardii z 2 Dywizji Kawalerii, został wysłany na front zachodni.
== Schemat organizacyjny ==
XVII Korpus Armii Niemieckiej – Gdańsk, dowódca: generał kawalerii August von Mackensen
36 Dywizja Piechoty (36. Infanterie-Division) – Gdańsk, dowódca: generał major Konstanz von Heineccius
Przyboczna Brygada Huzarów (Leib-Husaren-Brigade) w Gdańsku (Danzig), dowódca: Graf von Schmettow
1 przyboczny pułk huzarów w Gdańsku-Wrzeszczu (Danzig-Langfuhr)
== Historia ==
=== Utworzenie ===
Pułk został utworzony na podstawie A.K.O (Allerhöchste Kabinettsordre, rozporządzenie królewskie) króla Fryderyka II z dnia 9 sierpnia 1741 roku jako 5 Pułk Huzarów (H 5) pruskiej armii, a później otrzymał nazwę Pułk Czarnych Huzarów (niem. Regiment Schwarze Husaren). Pierwszym dowódcą pułku był major von Mackroth, chociaż jednostka nie nosiła jego imienia. Do 5 września sformowano pięć szwadronów, które przydzielono do garnizonów w Gołdapi (Goldap), Ełku (Lyck), Darkiejmach (Darkehmen, obecnie Oziorsk w obwodzie królewieckim), Giżycku (Lötzen), Olecku (Oletzko), Stołupianach (Stallupönen, obecnie Niestierow w obwodzie królewieckim), Szyrwintach (Schirwindt, obecnie Širvintos na Litwie) oraz Pilkałach (Pillkallen, obecnie Dobrowolsk w obwodzie królewieckim).
Jedynie w przypadku drugiego dowódcy pułk zaczęto identyfikować poprzez nazwisko, a od tego momentu jednostka nosiła nazwę Husaren-Regiment von Ruesch. Z każdą zmianą dowódcy zmieniała się również nazwa pułku. Jednostka nazywała się kolejno:
- od 9 maja 1762 Husaren-Regiment von Lossow
- od 18 października 1783 Husaren-Regiment von Hohenstock
- od 23 maja 1788 Husaren-Regiment von Göckingk
- od 29 grudnia 1794 Husaren-Regiment von Suter
- od 1804 Husaren-Regiment von Prittwitz
=== Podział pułku i ewolucja nazwy ===
Na mocy A.K.O. z 20 grudnia 1808 pułk został podzielony, co doprowadziło do utworzenia 1 Przybocznego Pułku Huzarów (1. Leib-Husaren-Regiment) w Gołdapi (Goldap) oraz 2 Przybocznego Pułku Huzarów (2. Leib-Husaren-Regiment) w Starogardzie Gdańskim (Preußisch Stargard). Dowódcą obu pułków, które były ze sobą ściśle powiązane, pozostał generał Sigmund Moritz von Prittwitz. 7 maja 1817 1 Przyboczny Pułk Huzarów przeniósł się do Gdańska. 7 maja 1861 przyznano mu oznaczenie, które przetrwało do końca istnienia jednostki: 1 przyboczny pułk huzarów Nr. 1 (1. Leib-Husaren-Regiment Nr. 1). Kawalerzyści z tego pułku byli znani także jako Huzarzy Śmierci – niem. Totenkopfhusaren, co oznacza dosłownie Huzarzy Trupiej Główki.
Po połączeniu obu pułków huzarów przybocznych (2 Przyboczny Pułk Huzarów stacjonował wcześniej w Poznaniu i Lesznie) w Przyboczną Brygadę Huzarów (Leib-Husaren-Brigade), 14 września 1901 roku przydzielono im nowe koszary w Gdańsku-Wrzeszczu (Danzig-Langfuhr).
=== Walki ===
W 1744 roku pułk huzarów von Ruesch brał udział w II wojnie śląskiej, walcząc pod Smatschną i Moldauthain. 23 listopada 1745 roku, w szarży prowadzonej przez generała Hansa Joachima von Zietena pod Katholisch-Hennersdorf (Henryków Lubański, niedaleko Zgorzelca), jednostka wespół z 2 Pułkiem Huzarów (H 2), 8 Pułkiem Kirasjerów (K 8) oraz 9 Pułkiem Kirasjerów (K 9) rozbiła trzy saskie pułki kirasjerów i pułk piechoty Sachsen-Gotha. Fryderyk II nagrodził czarnych huzarów bębnami zdobytymi w tej bitwie, które były w pułku aż do 1918 roku.
W czasie wojny siedmioletniej (III wojnie śląskiej) pułk atakował w bitwie pod Sarbinowem (Zorndorf) 25 sierpnia 1758 roku.
W czasie wojny o sukcesję bawarską (1778/79) huzarów używano głównie w roli zwiadowców i forpoczt.
W czasie wojny przeciw Napoleonowi w latach 1806/1807 pułk stacjonował na terenie Polski, przemieszczając się do Torunia, gdzie 10 czerwca 1807 roku zdobył pułkowego orła w walce z francuskim 55 Pułkiem Piechoty Liniowej.
Po pokoju w Tylży z 7 lipca 1807 roku Pułk Huzarów von Prittwitz pozostał jedynym pruskim pułkiem huzarskim w pełnym stanie osobowym, unikając udziału w bitwach pod Jeną i Auerstedt (14 października 1806 roku).
W pruskiej wojnie wyzwoleńczej (1813/14) pułk brał udział w bitwach pod Grossbeeren (23 sierpnia 1813) oraz Lipskiem (16–19 października 1813). Po abdykacji Napoleona 14 kwietnia 1814 roku jednostka wkroczyła do Paryża razem z innymi zwycięskimi oddziałami.
Podczas powstania listopadowego, niepokojów Wiosny Ludów oraz powstania styczniowego pułk stacjonował, pełniąc funkcję zabezpieczenia na pruskiej granicy.
W wojnie siedmiotygodniowej przeciw Austrii pułk brał udział w walkach w Czechach, w tym 3 lipca 1866 roku w bitwie pod Sadową.
Wojna francusko-pruska przyniosła huzarom przybocznym udział w bitwie pod Sedanem przeciw wojskom Cesarza Napoleona III. Następnie zostali przeniesieni do Armii Południowej w okolicy Orleanu, by 28 czerwca 1871 roku powrócić do macierzystego garnizonu.
Na początku I wojny światowej, od 3 sierpnia 1914 roku 1 Przyboczny Pułk Huzarów, tworząc z 2 Przybocznym Pułkiem Huzarów Przyboczną Brygadę Huzarów, służył na froncie zachodnim. Huzarzy uczestniczyli w I bitwie nad Marną oraz w walkach wokół Arras. Jesienią 1914 roku przeniesiono ich na front wschodni, gdzie walczyli w Galicji, pod Rygą oraz przy oblężeniach wysp Saaremaa i Hiuma. W 1917 roku brygada została wysłana do Finlandii w celu wsparcia walki o niepodległość. Po podpisaniu traktatu pokojowego z Rosją w Brześciu w dniu 3 marca 1918 roku huzarzy pozostali na terenach Rosji. W styczniu 1919 roku wrócili do Gdańska, gdzie wiosną rozpoczęto demobilizację, a pułk został rozwiązany.
Tradycję 1 Przybocznego Pułku Huzarów przejął później (w 1934 roku) 1 szwadron 5 Pułku Konnego Reichswehry w Białogardzie (Belgard).
== Umundurowanie ==
Pułk nosił czarną attylę z białym szamerunkiem.
Czarna futrzana czapka (Pelzmütze) była ozdobiona czerwonym kołpakiem i, na parady, czarno-białym pióropuszem z końskiego włosia. Z przodu, pomiędzy obszyciami a kokardą, znajdowała się trupia główka z alpaki, ze skrzyżowanymi piszczelami (Totenkopf). Kokarda i proporczyk na lance były w kolorze czarno-białym (oznaczającym pochodzenie z prowincji Prus Wschodnich). Warto zauważyć różnicę w formie i rozmiarze Totenkopf pułków przybocznych huzarów i 17 Pułku Huzarów (Brunszwickiego). Oba pułki, ze względu na wizerunek trupiej czaszki, były nazywane „Totenkopfhusaren”.
Jeśli chodzi o pochodzenie kolorów munduru, z powodu braku dokładnych informacji oraz częstych improwizacji przy tworzeniu nowych jednostek w ówczesnych Prusach, pojawiają się dwie hipotezy:
- do umundurowania nowo powstałego pułku wykorzystano bele czarnego materiału, który został użyty do przystrojenia pałacu w Poczdamie z okazji uroczystości pogrzebowych króla Fryderyka Wilhelma I,
- koszty utworzenia pułku zostały pokryte z daniny i dóbr śląskiego klasztoru w Lubiążu (Leubus), jako forma kary za współpracę mnichów z Austriakami w 1740 roku. W tym klasztorze wytwarzano całuny pogrzebowe przeważnie z czarnych materiałów z białymi czaszkami.
Zgodnie z rozkazem A.K.O. z 14 lutego 1907 roku, w latach 1909/1910 stopniowo zastępowano dawny barwny mundur mundurem polowym (M 1910) w kolorze Feldgrau na cesarskich manewrach z 1913 roku. Symboliczny szamerunek pozostał w kolorze szarym. Elementy skórzane i buty były odtąd w naturalnym brązowym kolorze, a czapkę przykrywano materiałowym nakryciem.
Pułkowe konie miały siwe umaszczenie.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Nigel Thomas: Armia niemiecka w I wojnie światowej. T. 1. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-8178-074-2.
Jürgen Kraus: Die deutsche Armee im ersten Weltkrieg, Stefan Rest (Hrsg.) Ingolstadt 2004.
Hugo F.W. Schulz: Die Preußischen Kavallerie-Regimenter 1913/1914, Weltbild Verlag 1992.
Niemieckie pułki kawalerii 1914 – 1918. [w:] Armia Niemiecka 1914-1918 [on-line]. tnke.home.pl. [dostęp 2025-01-15]. (pol.).
Jonathan Viser: Imperial German Brigades – 06.05.1914. [w:] The Prussian Machine [on-line]. prussianmachine.com. [dostęp 2025-01-16]. (ang.).
Jonathan Viser: Imperial German Cavalry Regiments. [w:] The Prussian Machine [on-line]. prussianmachine.com. [dostęp 2025-01-16]. (ang.).
== Linki zewnętrzne ==
Strona pułków Huzarów Przybocznych na Danzig-Online, duży zbiór fotografii. danzig-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].