1 Pułk Czołgów
1 Pułk Czołgów (fr. 1e Régiment de Chars Blindé Polonais) to jednostka broni pancernych Armii Polskiej we Francji oraz Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Formowanie
Pułk został utworzony na wiosnę 1919 roku w ramach Armii Polskiej we Francji, z inicjatywy gen. Józefa Hallera oraz Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. Sprzęt oraz większość stanowisk oficerskich i specjalistycznych pochodziły z francuskiego 505 pułku czołgów. Był to pierwszy polski oddział wojskowy uzbrojony w czołgi, co stanowiło początek istnienia broni pancernej w II RP.
Na mocy rozkazu z dnia 15 marca 1919 roku, pułk miał składać się z pięciu kompanii, co odpowiadało liczbie dywizji strzelców w Armii gen. Hallera. Miejscem formowania był Martigny les Bains w Wogezach.
Struktura organizacyjna
Rozkaz organizacyjny wydany 14 kwietnia 1919 roku określił skład pułku:
- dowództwo pułku
- dowództwo 1 batalionu
- 1 kompania czołgów
- drużyna dowódcy
- trzy plutony czołgów po pięć wozów (trzy z działkami 37 mm i dwa z karabinami maszynowymi)
- pluton eszelonowy (dziewięć wozów, w tym: czołg dowódcy kompanii, czołgi zapasowe i czołgi zaopatrzeniowe)
- Razem w kompanii znajdowało się 24 czołgi Renault FT 17.
- 2 kompania czołgów
- dowództwo 3 batalionu
- 3 kompania czołgów
- 6 kompania czołgów
- 7 kompania czołgów
- sekcja reperacyjno-transportowa (samochody-warsztaty, samochody ciężarowe i ciągniki)
Ogólnie w pułku znajdowało się:
- 45 oficerów
- 112 podoficerów
- 684 szeregowców
- 120 czołgów Renault FT 17
- 41 samochodów
- 7 ciągników
- 10 motocykli
Na koniec czerwca Polacy stanowili 24% kadry oficerskiej, 48% kadry podoficerskiej oraz 57% szeregowców pułku.
Przegrupowanie
W czerwcu 1919 roku pułk przybył do Polski. Ostatni transport kolejowy opuścił Martigny les Bains 16 czerwca. Miejscem postoju pułku była Łódź, gdzie kontynuowano szkolenie i uzupełniano stan osobowy ochotnikami z różnych jednostek. Wówczas pułk dysponował 120 czołgami Renault FT 17, z których 72 były uzbrojone w armaty, a 48 w karabiny maszynowe.
Działania zbrojne
Pierwszym pododdziałem pułku, który wziął udział w walkach, była 2 kompania czołgów pod dowództwem kpt. J. Dufoura. 19 sierpnia 1919 roku, wraz z plutonem reperacyjno-transportowym, została przekazana do dyspozycji gen. Szeptyckiego, dowódcy Frontu Litewsko-Białoruskiego. Kompania przeszła chrzest bojowy pod Bobrujskiem, atakując pozycje bronione przez żołnierzy Armii Czerwonej. Pomimo trudnego terenu i umocnień przeciwnika, kompania doskonale wywiązała się ze swojego zadania, a wspierana przez nią 2 Dywizja Piechoty Wielkopolskiej zdobyła miasto.
W dniach 27 i 28 września 1919 kompania brała udział w bitwie pod Dynenburgiem, wspierając działania 5 pułku piechoty Legionów, co znacząco przyczyniło się do sukcesu polskich oddziałów. W tych walkach kompania straciła 2 czołgi.
W trakcie wojny polsko-bolszewickiej batalion był używany pojedynczymi kompaniami, a nawet plutonami. Na zakończenie wojny dysponował 114 wozami bojowymi.
W październiku 1921 roku, jego połączona kompania czołgów brała udział w zajmowaniu tej części Górnego Śląska, która przypadła Polsce w wyniku plebiscytu i powstań śląskich.
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze 1 pułku czołgów zostali odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1919–1920, na podstawie dekretu Naczelnego Wodza L. 3453 z 26 stycznia 1922 roku.
Okres pokojowy
Wraz z wyjazdem 2 kompanii na front (sierpień 1919), pułk przystąpił do reorganizacji związanej ze zbliżającym się odejściem ochotników francuskich służących w pułku. Pełne przejęcie dowodzenia miało miejsce po 15 listopada 1919 roku. Po tym dniu w pułku pozostało jedynie kilku oficerów i podoficerów francuskich w charakterze doradców i instruktorów.
9 października 1919 roku dowództwo 1 batalionu oraz 1 kompanię czołgów przetransportowano do Wilna, gdzie miało miejsce stałe postoju. Pod koniec października dołączyła do nich powracająca z frontu 2 kompania czołgów.
Po zawieszeniu broni 1 batalion pierwotnie pozostawał we Lwowie. Jednak z powodu braku odpowiednich warunków lokalowych, na początku 1921 roku został przeniesiony do Warszawy na Cytadelę, a następnie do kompleksu budynków przy ul. Konwiktorskiej.
2 batalion z Białegostoku, przez Kraków, dotarł do Żurawicy.
3 batalion na początku stycznia 1921 przeniesiono do Biedruska, a jesienią do Poznania.
W Łodzi pozostało dowództwo pułku, kompania zapasowa oraz warsztaty pułkowe.
11 sierpnia 1921 roku zlikwidowano dowództwo pułku, a bataliony usamodzielniono. Warsztaty pułkowe i kompanię zapasową podzielono między trzy bataliony.
16 lutego 1922 roku MSWojsk. nakazało odtworzenie 1 pułku czołgów w Żurawicy.
Do garnizonu przybył 1 batalion oraz Centralna Szkoła Czołgów. W styczniu 1923 roku przybył również 3 batalion.
W nowej organizacji pułk składał się z:
- dowództwa pułku
- drużyny dowódcy
- trzech batalionów czołgów (po dwie kompanie)
- kadry batalionu zapasowego
- warsztatów pułkowych
Wiosną 1925 roku bataliony otrzymały trzecie kompanie oraz plutony łączności.
W październiku 1930 roku pułk przeniesiono do Poznania.
Na podstawie rozkazu MSWojsk. z 8 lipca 1931 roku, 1 pułk czołgów z Poznania przemianowano na 1 pułk pancerny.
Jego 2 batalion stacjonujący w Żurawicy, połączony z 2 dywizjonem samochodów pancernych, dał początek 2 pułkowi pancernemu. Miesiąc później powołano 3 pułk pancerny w Modlinie.
W niedzielę 19 marca 1933 roku pododdziały pułku wzięły udział w defiladzie przed „Pomnikiem Wdzięczności”, zorganizowanej w ramach obchodów imienin Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. „Specjalny entuzjazm [publiczności] wywołała defilada czołgów, podczas której, przy dźwiękach radia zamontowanego w samochodzie pancernym, przejechały zwinne i obrotne małe czołgi zwiadowcze”.
Od grudnia 1933 roku, po dołączeniu 7 dywizjonu samochodowego, pułk przemianowano na 1 batalion czołgów i samochodów pancernych, a 26 lutego 1935 roku na 1 batalion pancerny.
Kadra pułku
Dowódcy pułku:
- ppłk (mjr armii franc.) Jules Maré (21 III 1918 – 15 X 1919)
- ppłk Adolf Engel (15 X – 26 XI 1919)
- mjr Bogumił Skibniewski (27 XI 1919 – 13 VIII 1920)
- ppłk / płk piech. Wilhelm Orlik-Rückemann (14 VIII 1920 – 11 VIII 1921 i 1923 – 30 IV 1927)
- ppłk / płk dypl. piech. Mieczysław Rawicz-Mysłowski (p.o. od V 1927 i VII 1928 – 15 VII 1930)
- ppłk Eugeniusz Wyrwiński (15 VII 1930 – XII 1934)
- ppłk Rudolf Kostecki (1935 – 1939)
Zastępcy dowódcy pułku:
- ppłk dypl. piech. Mieczysław Rawicz-Mysłowski (od V 1927)
- mjr SG Włodzimierz Bochenek (IX 1925 – †24 I 1926)
- ppłk piech. Benedykt Majkowski (5 XI 1928 – 31 III 1930)
Obsada personalna pułku w latach 1918–1921:
Dowódcy kompanii reperacyjnej:
- kpt. Jerzy Łazowski (od 20 II 1920)
- por. / kpt. piech. Sławomir Użupis (od 11 III 1920)
- por. Gustaw Langans (od 14 IX 1920)
- kpt. Władysław Kohutnicki (od 14 I 1921)
Dowódcy kompanii zapasowej:
- kpt. Antoni Szczęsnowicz (od 20 II 1920)
- kpt. Władysław II Terlecki (od 6 VII 1920)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
- Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
- Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
- Michał Piwoszczuk: Zarys historji wojennej 1-go pułku czołgów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920. OCLC 891303951.
- Waldemar Rezmer. Polsko-sowiecko-afgańskie losy czołgu Renault FT 17. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (246), 2013. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
- Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
- Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
