1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej (1 paplot)
1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej (1 paplot) to jednostka artylerii przeciwlotniczej Polskich Sił Zbrojnych.
Pułk został sformowany 27 czerwca 1943 roku jako część 1 Dywizji Pancernej. Jego skład zorganizowano z żołnierzy wszystkich pododdziałów artylerii przeciwlotniczej, które znajdowały się w Wielkiej Brytanii.
Historia, formowanie i zmiany organizacyjne
Jednostka nawiązywała do Zgrupowania Artylerii Przeciwlotniczej, które zostało utworzone we Francji w listopadzie 1939 roku i ewakuowane do Wielkiej Brytanii w czerwcu 1940. Proces formowania 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej rozpoczął się w czerwcu 1942 roku. I dywizjon powstał na podstawie 1 baterii artylerii przeciwlotniczej lekkiej z 1 Brygady Strzelców, II dywizjon został sformowany z 2 baterii artylerii przeciwlotniczej ciężkiej z 1 dywizjonu artylerii przeciwlotniczej ciężkiej, a III dywizjon z 10 baterii przeciwlotniczej lekkiej 10 BKPanc. 10 bateria przeciwlotnicza brała udział w kampanii francuskiej w 1940 roku, będąc częścią 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Po częściowym skompletowaniu pułku rozpoczęto intensywne szkolenie, w 1942 roku 160 żołnierzy przeszkolono w Centralnym Kursie Kierowców 1 DPanc., a 36 na kursie radiotelegrafistów. W okresie od 30 grudnia 1942 roku do 12 stycznia 1943 roku pułk przeszedł przeszkolenie w brytyjskim ośrodku szkoleniowym artylerii przeciwlotniczej w Clavton-on-See w Esseksie. Dodatkowo, w styczniu 1943 roku, 90 żołnierzy z pułku wysłano do Armii Polskiej na Wschodzie jako instruktorów w czterech tworzonych tam pułkach przeciwlotniczych. Etat pułku wynosił 50 oficerów, 349 podoficerów i 496 szeregowców, a jednostka składała się z trzech dywizjonów, z których każdy miał po trzy baterie z sześcioma działami. Pułk był również wyposażony w 194 pojazdy, w tym 54 ciągniki artyleryjskie i 65 motocykli. Początkowo w dywizjonach były po dwie baterie, a trzecia została sformowana w maju 1943 roku. W 1943 roku pułk brał udział w obronie przeciwlotniczej portu Tilbury i ujścia Tamizy. Swoje święto obchodził 8 sierpnia, w rocznicę rozpoczęcia działań wojennych w ramach 1 Dywizji Pancernej. W październiku 1943 roku 1, 4 i 7 bateria otrzymały samobieżne armaty przeciwlotnicze kal. 40 mm na podwoziu MC C9/B.
8 sierpnia 1992 roku tradycje 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej przejął 66 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej w Bolesławcu, który następnie został przekształcony w 11 Pułk Przeciwlotniczy. W 1998 roku 11 Bolesławiecki Pułk Przeciwlotniczy został rozformowany, a tradycje 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej przejął 4 Zielonogórski Pułk Przeciwlotniczy w Czerwieńsku.
Działania bojowe pułku
1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej został przetransportowany do Francji w trzech rzutach, lądując na kontynencie w dniach 29-31 lipca 1944 roku. Lądowanie przebiegło sprawnie, bez strat, a pododdziały pułku przemieściły się do miejsca postoju w Meuvaines, gdzie pozostały przez kilka dni. Dowódca pułku, mjr Olgierd Eminowicz, informował dowódcę dywizji, że w dniu lądowania pułk dysponował 307 pojazdami mechanicznymi, w tym 54 armatami przeciwlotniczymi.
Bitwa w Normandii
Od 7 sierpnia pułk został rozdzielony w celu osłony i obrony przeciwlotniczej kluczowych elementów ugrupowania dywizji. III dywizjon przydzielono do Oddziałów Kwatermistrzowskich dywizji, II dywizjon do 3 Brygady Strzelców, 3/I bateria do Kwatery Głównej dywizji, 2/I bateria do 10 BKPanc., a 1/I bateria do kanadyjskiego pułku artylerii średniej. W dniach 8-12 sierpnia, podczas walk o przełamanie obrony niemieckiej, pułk chronił newralgiczne obszary dywizji. 14 sierpnia 1944 roku pułk poniósł straty w wyniku omyłkowego bombardowania przez brytyjskie lotnictwo bombowe. W nocy z 15 na 16 sierpnia I dywizjon odparł niemieckie nocne bombardowanie pozycji oddziałów dywizji na przyczółku Jort, zgłaszając zestrzelenie 3 samolotów niemieckich, przy stratach jednego poległego i trzech rannych. W okresie walk o Falaise dywizjony i baterie pułku chroniły organy kwatermistrzowskie, składy oraz kwatery główne dywizji i brygad, a także stanowiska ogniowe artylerii dywizyjnej. Podczas tych działań pułk wielokrotnie prowadził ogień do celów naziemnych. 23 sierpnia pułk przeszedł na odpoczynek na zaplecze frontu.
Walki na pograniczu belgijsko-holenderskim
W trakcie walk na pograniczu pułk koncentrował się głównie na ochronie organów kwatermistrzowskich dywizji oraz sztabów. Zwalczał latające pociski V1 oraz chronił miasta i porty na pograniczu Belgii i Holandii.
Obrona i dozorowanie odcinka frontu nad Mozą
W ramach dozorowania rzeki Mozy pułk wyznaczył na odcinku 10 BKPanc. jeden lub dwa rotacyjnie zmieniające się dywizjony w charakterze piechoty. Pozostałe siły zwalczały latające pociski V1 oraz ochraniały miasta i porty na pograniczu Belgii i Holandii, takie jak Breda i Antwerpia.
Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech
Od 14 do 20 kwietnia pułk brał udział w walkach nad Küsten Kanal.
Przeciwlotnicy po wojnie
5 maja o godzinie 8.00 1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej zakończył działania bojowe i rozpoczął służbę okupacyjną, którą pełnił do 20 maja 1945 roku. Do jego zadań należało oczyszczanie terenu z niedobitków, rozbrajanie osób i obszarów z broni i amunicji, zatrzymywanie przebranych żołnierzy i funkcjonariuszy hitlerowskich oraz egzekwowanie zarządzeń kapitulacyjnych, w tym ustalonej godziny policyjnej. W trakcie walk we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech pułk stracił 20 żołnierzy, 76 zostało rannych, a 2 zaginęło. Zniszczono 33 pojazdy i 8 dział 40 mm Bofors. Wzięto do niewoli 262 jeńców, zestrzelono 9 samolotów na pewno, 4 prawdopodobnie, 9 bomb latających V1 oraz zniszczono 3 samochody pancerne. Pułk został odznaczony 8 Krzyżami VM Vkl, 64 KW, 89 KZ z M, a także 1 DSO, 1 MM, 2 Croix de Guerre, 5 Bronze Star Medal i innymi odznaczeniami.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku:
- ppłk art. Marian Jurecki (30 VI 1942 – 19 XI 1943)
- ppłk art. Olgierd Eminowicz (do 8 VIII 1944)
- mjr art. Witold Berendt (do 10 VI 1947)
Obsada personalna w czerwcu–sierpniu 1944 roku:
- dowódca pułku – mjr art. Olgierd Eminowicz
- I zastępca dowódcy pułku – mjr art. Witold Berendt (KW)
- adiutant – por. art. Zygmunt Celichowski
- oficer zwiadowczy – ppor. art. Witold Gajewski
- oficer łączności – ppor. łącz. Emil Hajek Garczyński z 2 szwadronu łączności
- II zastępca dowódcy pułku – kpt. art. Stefan Dąbrowski
- oficer gospodarczy – por. int. Piotr Krawczyk
- oficer techniczno-materiałowy – por. art. Stanisław Szukało
- oficer zaopatrzenia – por. art. Bronisław Nieduszyński
- lekarz – kpt. lek. Józef Skotarek (KW)
- dowódca I dywizjonu – mjr art. Józef Grabski (KW po raz drugi)
- zastępca dowódcy – kpt. art. Edward Złotnik
- dowódca 1 baterii – por. art. Eugeniusz Kostelecki
- dowódca 2 baterii – por. art. Zbigniew Giżycki
- dowódca 3 baterii – por. art. Wacław Dudek
- dowódca II dywizjonu – kpt. art. Czesław Charzewski
- zastępca dowódcy – kpt. art. Tytus Jakubowski
- dowódca 4 baterii – por. art. Henryk Kątny
- dowódca 5 baterii – ppor. art. Marek Kozłowski
- dowódca 6 baterii – por. art. Eugeniusz Kochańczyk
- dowódca III dywizjonu – mjr art. Borys Godunow
- zastępca dowódcy – por. art. Kazimierz Nosalik
- dowódca 7 baterii – por. art. Zenon Lebelt
- dowódca 8 baterii – por. art. Bolesław Lewicki
- dowódca 9 baterii – por. art. Wojciech Ludwig
Symbole pułku
Sztandar:
Sztandar został ufundowany przez gminę belgijską Exaarde i wręczony pułkowi 7 kwietnia 1946 roku. Na tarczach znajdują się wizerunki Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Barbary, herb miasta Exaarde oraz odznaka pułkowa. Na czerwonym tle umieszczono kraje oraz daty kampanii wojennych.
Obecnie sztandar jest eksponowany w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Odznaka specjalna:
Herb gminy Exaarde.
Proporczyk:
Zielony z żółtym paskiem pośrodku.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dembinok J., Szczech B., Urbański A. Oznaki i odznaki PSZ na Zachodzie KAW Katowice 1984.
Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk : Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9.
Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.
Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947: geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7.
Jan Partyka, Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1946. Wojska Lądowe. Rzeszów 1997.
Tadeusz Mirowski, Tradycje bojowe jednostek przeciwlotniczych, Przegląd Wojsk Lądowych Nr 8 z 2001, s. 86-93.
Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
Juliusz S. Tym: Śladami Polskich Gąsienic. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 20. Artyleria Dywizyjna 1 Dywizji Pancernej. Warszawa: Edipresse Kolekcja sp.z.o.o., 2015. ISBN 978-83-7989-099-6.
Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 29. Działania Polskiej 1. Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-128-3.
Grzegorz Korczyński (red.): 1. Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
Juliusz Tym: 1. Dywizja Pancerna. Organizacja i wyszkolenie. Warszawa: ZP Grupa Sp. z o.o., 2009. ISBN 978-83-61529-27-9.
Juliusz S. Tym: Zarys działań polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/3 (236), str. 129-166. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 2011.
Krzysztof Gaj: 1. Dywizja Pancerna (organizacja wielkiej jednostki pancernej PSZ na Zachodzie – sierpień 1944 r.). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-283-0.