1 Pułk Artylerii (1 pa)
1 Pułk Artylerii to oddział artylerii lekkiej w ramach Legionów Polskich.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na polecenie Józefa Piłsudskiego, kapitan Ottokar Brzoza-Brzezina 27 sierpnia 1914 roku rozpoczął organizację oddziału artylerii, znanego jako „Kadra Artylerii Legionów Polskich”, który liczył wtedy 121 żołnierzy. 1 września 1914 roku oddział został przeniesiony do Krakowa, do koszar austriackich w Przegorzałach. Początkowe uzbrojenie stanowiło 20 starych armat górskich 7 cm M.75 kal. 66 mm. Dzięki nieformalnym działaniom kapitana Brzozy udało się zdobyć dodatkowe wyposażenie. 30 września 1914 roku na mocy rozkazu Komendy Legionów powstał 1 pułk artylerii.
W skład pułku weszły:
- I dywizjon – por. Mieczysław Jełowicki
- 1 bateria – ppor. Karol Nowak
- 2 bateria – ppor. Konrad Kostecki
- 3 bateria – ppor. Kasper Wojnar
- II dywizjon – kpt. Ottokar Brzoza-Brzezina
- 4 bateria – por. Władysław Jaxa-Rożen
- 5 bateria – por. Marceli Śniadowski
Pułk wchodził do walki zaraz po sformowaniu poszczególnych pododdziałów, wspierając piechotę działając dywizjonami, a nawet pojedynczymi bateriami.
Pierwsze strzały w kierunku nieprzyjaciela oddała 2 bateria 26 października 1914 roku o godzinie 9:40 pod Nadwórną i Mołotkowem podczas walk pod Rafajłową.
Baterie wielokrotnie przechodziły reorganizacje. Po wyczerpaniu nieprodukowanej amunicji oraz rozkalibrowaniu większości armat, dokonano wymiany działa na nowocześniejsze:
- 1 bateria – 9 cm armaty polowe wzór 1875/1889.
- 2 bateria – 3.7 cm działka górskie, które później przekazała piechocie, otrzymując w zamian 8 cm armaty polowe wzór 1905.
- 3 bateria – 8 cm armaty polowe wzór 1905.
W sierpniu 1915 roku pułk sformował także baterię konną, której dowództwo objął por. Edmund Knoll-Kownacki. Bateria ta brała udział w walkach m.in. pod Raśną.
W listopadzie 1915 roku 1 pułk artylerii Legionów został po raz pierwszy zgromadzony w jednym miejscu, tworząc zwarty oddział. Do lata 1916 roku stacjonował na pozycjach nad Styrem.
Wiosną 1916 roku rozpoczęto reorganizację pułku. Rozformowano 3 i 5 baterię oraz baterię konną, a z ich składu utworzono trzecie plutony w pozostałych bateriach oraz sformowano nową 3 baterię. W kwietniu rozpoczęto organizację dywizjonu haubic M.1899 kalibru 10 cm, a do momentu rozpoczęcia walk udało się utworzyć 1 baterię.
W nocy z 15 na 16 lutego 1918 roku, po przejściu linii frontu pod Rarańczą, pułk został rozbrojony przez wojska austriackie, a jego żołnierze internowani.
Do zakończenia wojny przetrwała jedynie siedmiodziałowa bateria mieszana w ramach Polskiej Siły Zbrojnej złożona z zaprzysiężonych Królewiaków.
Po odzyskaniu niepodległości, żołnierze baterii weszli w skład 2 pułku artylerii polowej.
Struktura organizacyjna wiosną 1916
Dowództwo
- dowódca pułku – mjr Ottokar Brzoza-Brzezina
- dowódca grupy artylerii – kpt. Władysław Jaxa-Rożen
Oddział sztabowy
I Dywizjon Polowy
- dowódca dywizjonu – kpt. Marceli Śniadowski
- 1 bateria – por. Jan Maciej Bold
- 2 bateria – por. Włodzimierz Łapicki
II Dywizjon Polowy
- dowódca dywizjonu – kpt. Edmund Knoll-Kownacki
- 3 bateria – por. Aleksander Hertel
- 4 bateria – por. Antoni Durski-Trzaska
Dywizjon Haubic
- dowódca dywizjonu – kpt. Przemysław Barthel de Weydenthal
- 1 bateria haubic – por. Kazimierz Schally
- 2 bateria haubic – por. Marian Bolesławicz
Dodatkowo istniały 4 kolumny amunicyjne, kolumna prowiantowa oraz warsztaty pułkowe.
Żołnierze pułku
Komendanci pułku
- kpt./mjr Ottokar Brzoza-Brzezina (od 18 VIII 1914)
- mjr Marceli Śniadowski (od 7 II 1917)
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze byłego 1 Pułku Artylerii Legionów Polskich zostali odznaczeni 17 maja 1922 roku Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.
Oficerowie
- ppor. Jan Goliński
Legioniści
Upamiętnienie
6 sierpnia 1939 roku, podczas uroczystości 25. rocznicy zbrojnego Czynu Legionów, w Przegorzałach odsłonięto tablicę pamiątkową.
Przypisy
Bibliografia
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Gustaw Baumfeld: Artyleryi Legionów Pułk Pierwszy. Kraków: Nakładem Księgarni K. Wojnara (Wł. M. Skulska), 1917.
- Wacław Chocianowicz: Dzieje 1 Pułku Artylerii Lekkiej Legionów Józefa Piłsudskiego. Londyn 1967.
- Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939. Londyn: Koło Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
- Włodzimierz W. Kozłowski: Artyleria polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1993, ISBN 83-7016-697-0, OCLC 830052646. Brak numerów stron w książce.
- Roman Lewicki: Zarys historji wojennej 1-go pułku artylerii polowej Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Roman R. Łoś: Artyleria polska 1914-1939, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, ISBN 83-11-07772-X, OCLC 830057069. Brak numerów stron w książce.
- Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków 1995.