1 pułk artylerii ciężkiej (1 pac) to jednostka artylerii ciężkiej Polskich Sił Zbrojnych.
Był on organicznym oddziałem 2 Korpusu Strzelców Wojska Polskiego na Bliskim Wschodzie.
Organizacja, formowanie i zmiany organizacyjne
Po pierwszej ewakuacji części Polskich Sił Zbrojnych z ZSRR w kwietniu 1942 roku do regionu Bliskiego Wschodu oraz wysłaniu kontyngentu, który miał uzupełnić PSZ w Wielkiej Brytanii, w tym głównie 8 Dywizji Piechoty PSZ z ZSRR, pozostało około 14 000 żołnierzy przeznaczonych do rozbudowy Wojska Polskiego na Bliskim Wschodzie. Z przybyłych uzupełnień oraz jednostek WP znajdujących się na Bliskim Wschodzie, a także z Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, która dotarła z Egiptu, w maju 1942 roku rozpoczęto formowanie 2 Korpusu Strzelców. Oprócz tworzenia 3 Dywizji Strzelców Karpackich, kadrowej 4 Dywizji Strzelców oraz 2 Brygady Czołgów, postanowiono również zorganizować jednostki wsparcia na poziomie korpusu, w tym pułk artylerii ciężkiej. Na podstawie rozkazu dowódcy Wojska Polskiego na Bliskim Wschodzie l.dz.2470/I/Tj./42 z dnia 27 maja 1942 roku oraz rozkazu dowódcy Ośrodka Zapasowego l.dz.1261/Tj/42 z dnia 30 maja 1942 roku, w obozie Barbara w Palestynie rozpoczęto organizację 1 pułku artylerii ciężkiej. Pułk składał się z żołnierzy 9 pułku artylerii ciężkiej 9 Dywizji Piechoty PSZ w ZSRR, oficerów i kanonierów Ośrodka Zapasowego Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, pozostałych oficerów 8 pułku artylerii ciężkiej 8 Dywizji Piechoty PSZ w ZSRR, oficerów i kanonierów z 11 pułku artylerii lekkiej (zapasowy pułk artylerii OOA) oraz ewakuowanej baterii nadwyżek 7 pułku artylerii ciężkiej 7 Dywizji Piechoty PSZ w ZSRR. Dodatkowo do pułku dołączyła grupa oficerów i podchorążych przybyłych z Wielkiej Brytanii. Jednostka ta stanowiła organiczną artylerię 2 Korpusu Strzelców. W ramach pułku sformowano:
- dowództwo pułku,
- dwa dowództwa dywizjonów,
- cztery baterie artylerii,
- pluton łączności,
- czołówkę naprawczą,
- baterię marszową,
- kadrę oddziału pomiarów artylerii.
Pierwsze dwa tygodnie po rozpoczęciu organizacji pułku skupiały się na urządzaniu obozowiska oraz poprawie warunków bytowych. 13 czerwca 1942 roku do brytyjskich ośrodków szkoleniowych wyjechało pierwszych 6 oficerów oraz 6 podoficerów pułku. 14 czerwca 1942 roku do 1 pac dostarczono 16 haubic kal. 155 mm produkcji amerykańskiej oraz 18 ciągników ALC Matador. 21 czerwca, w obecności dowódcy 2 Korpusu Strzelców, generała dyw. Józefa Zająca, zaprzysiężono 163 szeregowych, którzy jeszcze nie złożyli przysięgi wojskowej. Od 22 czerwca do 31 sierpnia 1942 roku w pułku przeprowadzono intensywne szkolenie. Zorganizowano dwa kursy dla kierowców, a 60 żołnierzy wysłano na kursy do Centrum Wyszkolenia Broni i Służb. 27 lipca pułk otrzymał broń strzelecką, a 2 i 6 sierpnia odbyły się strzelania z broni osobistej dla całego pułku. 11 sierpnia pułk stał się oddziałem gospodarczym, uniezależniając się od Ośrodka Zapasowego WPŚW.
W wrześniu 1942 roku 1 pac został przewieziony do Iraku. 5 września transportem morskim z Suezu do Basry wyjechało 17 oficerów i 550 szeregowych z lekkim sprzętem. Z pociągiem amunicyjnym dla pułku przez Suez odjechał 1 oficer i 20 szeregowych. 17 września transportem kołowym z działami oraz ciężkim sprzętem odjechało 15 oficerów i 260 szeregowych. 21 września pułk dotarł do obozu wojskowego w Qizil Ribat, a 13 października 1942 roku został przeniesiony do obozu w Khanaqin. Na miejscu kontynuowano dalsze szkolenie, uwzględniając warunki pogodowe.
W listopadzie tego roku jednostka została przemianowana na 10 pułk artylerii ciężkiej i włączona w skład Grupy Artylerii Armii.
Obsada personalna pułku
Obsada dowództwa pułku i dywizjonów:
- dowódca pułku – ppłk dypl. Jerzy Orski,
- zastępca dowódcy pułku – ppłk Piotr Jezierski,
- adiutant pułku – kpt. Bolesław Łotarewicz,
- kwatermistrz – kpt. Eugeniusz Gintoft-Dziwiłł,
- dowódca I dywizjonu – mjr Antoni Pajdo,
- dowódca II dywizjonu – mjr Franciszek Kikal.
Przypisy
Bibliografia
Bartosz Janczak: Organizacja i wyszkolenie Armii Polskiej na Wschodzie w latach 1942-1944. Łódź-Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, 2023. ISBN 978-83-8229-867-3.
Stanisław Maź: Historia 10 Pułku Artylerii Ciężkiej na tle walk II Korpusu Polskiego w drugiej wojnie światowej. Londyn: własna autora, 1978.
Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.