1 (201) Pomorski Pułk Artylerii Ciężkiej (1 pac) – jednostka artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w Francji.
Pułk został utworzony według francuskiego etatu, jako część organicznej artylerii 1 Dywizji Grenadierów. W systemie numeracyjnym francuskim nosił nazwę 201 Pułk Artylerii Ciężkiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na początku grudnia 1939 roku w obozie Coëtquidan powstał dywizjon specjalny artylerii pod dowództwem mjr Kazimierza Skrzywana. W ramach tego dywizjonu rozpoczęto organizowanie kadr i podstaw 1 pułku artylerii lekkiej oraz 1 pułku artylerii ciężkiej, które miały wspierać formującą się 1 Dywizję Piechoty. 9 grudnia 1939 roku do dywizjonu dostarczono 10 armat 75 mm oraz 2 haubice 155 mm, co pozwoliło na rozpoczęcie szkolenia artylerzystów. 30 grudnia 1939 roku ukazał się rozkaz dowódcy dywizji, płk dypl. Zygmunta Bohusza-Szyszko, o formowaniu 1 pułku artylerii ciężkiej na bazie części dywizjonu specjalnego. Rejon formowania pułku obejmował miasteczko Augan oraz okoliczne tereny. W nowo tworzonej jednostce oficerowie pochodzić mieli głównie z Polski, większość podoficerów również, a 30% szeregowych stanowiły ochotnicy z kraju. Pozostałe osoby rekrutowały się z poborowych Polonii zamieszkałej w Francji i Belgii. W dniach 16-18 kwietnia 1940 roku pułk został przeniesiony do strefy frontowej w Lotaryngii, gdzie rozmieszczono go w Rainville. Podczas wizyty Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego, 3 maja 1940 roku, pułk przyjął pełną nazwę „201 Pomorski Pułk Artylerii Ciężkiej”, co zostało oficjalnie zatwierdzone rozkazem NW z dnia 1 czerwca 1940 roku. 15 maja pułk, wraz z dywizją, został przesunięty na zaplecze frontu francuskiej 4 Armii, zajmując rejon miejscowości Remereville-Hoeville. W wyposażeniu pułku brakowało przyrządów optyczno-pomiarowych, broni przeciwlotniczej oraz sprzętu łączności, jednak otrzymano amunicję, co pozwoliło na prowadzenie strzelania i ćwiczeń, w tym manewrowych. 24 maja pułk, wraz z resztą artylerii dywizyjnej pod dowództwem gen. R. Niemiry, przeszedł do dyspozycji francuskiego XX Korpusu na odcinku Sarre.
Działania bojowe
Artyleria dywizyjna została podzielona na dwa zgrupowania. W zgrupowaniu „O” pod dowództwem ppłk Onacewicza znalazł się dywizjon I/201 pac oraz dowództwo pułku, natomiast w zgrupowaniu „B” znajdował się dywizjon II/201 pac. Zgrupowania zabezpieczyły stanowiska ogniowe w nocy z 27 na 28 maja 1940 roku, zgrupowanie „O” w Diffenbach les Hellimer, a zgrupowanie „B” we Fremestroff. Od 7 czerwca dywizjon II/201 pac został przeniesiony do rejonu St. Jean-Rohrbach. Od 31 maja 1940 roku pułk przystąpił do walki, biorąc udział w trzydniowym pojedynku artyleryjskim w rejonie Bois-de-Vitz. Dodatkowo dywizjon I ostrzeliwał niemiecką piechotę wspieraną przez wozy pancerne na pozycji Puttelange. Dzięki skutecznemu i intensywnemu ostrzałowi, nieprzyjaciel został zmuszony do opuszczenia miasta St. Avold. Pułk zasłużył na wyróżnienie wśród sprzymierzeńców francuskich za prowadzenie ognia obserwowanego, w przeciwieństwie do ciężkiej artylerii francuskiej. Od 4 do 10 czerwca z tych samych stanowisk pułk prowadził ostrzał wykrytych celów na niemieckich liniach i w zapleczu. W dniach 11-13 czerwca pułk uczestniczył w intensywnym pojedynku artyleryjskim z niemiecką artylerią przygotowującą się do natarcia. Dywizjony ciężkie, wspólnie z francuską artylerią dalekosiężną, prowadziły ześrodkowania i nawały ogniowe na wykryte stanowiska artylerii wroga. Pułk był intensywnie atakowany przez wrogie lotnictwo, w wyniku czego stracił 50 żołnierzy oraz 300 koni. 14 czerwca wojska niemieckie, wspierane potężnym ogniem artylerii i lotnictwa, przystąpiły do natarcia. W trakcie walki, wszystkie baterie pułku zostały ostrzelane przez wrogą artylerię, tracąc do godziny 8.00 4 haubice. Po osiągnięciu sukcesu, wojska niemieckie rozpoczęły likwidację obrony francuskich fortów oraz 52 DP. Polska 1 DGren. podjęła obronę, odpierając niemieckie natarcie. W nocy z 14 na 15 czerwca artyleria dywizyjna wróciła pod dowództwo macierzystej dywizji, zmieniając stanowiska ogniowe. Od 15 czerwca pułk prowadził działania opóźniające, zmieniając pozycje ogniowe. W dniach 17-18 czerwca dywizja organizowała obronę na linii kanału Marna-Ren w rejonie miejscowości Lagarde. Do wsparcia 2 pułku grenadierów przydzielono II dywizjon, natomiast 3 pułk grenadierów wspierał I dywizjon, a dowództwem zgrupowania zajmował się sztab 201 pac. Dodatkowo ppłk A. Onacewicz dowodził dwoma francuskimi dywizjonami armat 105 mm. Dowódca pułku zajął swoje stanowisko w Leintrey. 17 czerwca pułk prowadził ognie nękające oraz zaporowe na podchodzące oddziały niemieckie, silnie wspierając polski kontratak 3 pułku grenadierów oraz batalionu 1 pułku grenadierów likwidującego przyczółek na kanale. 18 czerwca, od godziny 6.00, pułk prowadził pojedynek artyleryjski z niemieckimi bateriami, tracąc dwie haubice oraz przodki w II dywizjonie. Nocą z 18 na 19 czerwca pułk wycofał się z piechotą dywizji na pozycję opóźniającą, dokonując reorganizacji II dywizjonu. 1 Dywizja Grenadierów obsadziła odcinek obrony Baccarat-Merveiller, a 20 czerwca I dywizjon z dowództwem pułku dotarł na przedpole. Tego dnia pułk włączył się do walk, prowadząc ogień na podchodzące oddziały nieprzyjaciela. Nocą z 20 na 21 czerwca dywizja prowadziła walki odwrotowe, zajmując rubież Raon l’Ètape. Rano, o godzinie 8.00, dowódca dywizji wydał sygnał „4444”, co skutkowało zniszczeniem uzbrojenia i rozproszeniem żołnierzy pułku. W wyniku kampanii, 9 żołnierzy zostało odznaczonych Krzyżem Srebrnym VM V Kl., 114 żołnierzy Krzyżem Walecznych, 2 żołnierzy ZKZ z M, 5 żołnierzy SKZ z M, a około 30 żołnierzy BKZ z M.
Organizacja i obsada personalna pułku
Dowództwo
Dowódca – ppłk dypl. Aleksander Onacewicz
Szef sztabu – mjr Jerzy Kamiński
Adiutant – por. Roman Badior
Oficer łącznikowy armii francuskiej – mjr Pierre Lalanne
Bateria dowodzenia
Dowódca baterii dowodzenia – kpt. Stanisław Zmitrowicz
I dywizjon
Dowódca I dywizjonu – mjr Juliusz Gromczakiewicz
Zastępca dowódcy dywizjonu – mjr Antoni Pajdo
Lekarz dywizjonu – por. lek. Bronisław Ciszewski
Lekarz weterynarii – kpt. lek. wet. dr Tadeusz Kobusiewicz
Dowódca 1 baterii – por. Stanisław Karnarzycki
Dowódca 2 baterii – kpt. Tadeusz Kawczyński
Dowódca 3 baterii – kpt. Jerzy Bryliński
II dywizjon
Dowódca II dywizjonu – mjr dypl. Kazimierz Skrzywan
Zastępca dowódcy dywizjonu – kpt. Grabeński
Dowódca 4 baterii – kpt. dypl. Wacław Chrząstowski
Dowódca 5 baterii – kpt. Józef Jaźkiewicz
Dowódca 6 baterii – por. Bernard Zieliński
Przypisy
Bibliografia
Zygmunt Kosior: Bitwa pod Lagarde. Studium. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.
Zbigniew Wawer: Organizacja Polskich Wojsk Lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Bellona, Warszawa 1992. ISBN 83-11-08218-9.
Aleksander Blum (red.): Artyleria Polska. Kampania Francuska 1940. Materiały do Księgi Pamiątkowej Artylerii Polskiej na Zachodzie 1940-1945. Londyn: 1983.