1 (131) Polskie Skrzydło Myśliwskie to jednostka lotnictwa myśliwskiego Polskich Sił Powietrznych, która działała w Wielkiej Brytanii.
Powstanie i działalność bojowa 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego
1 Skrzydło Myśliwskie zostało utworzone pomiędzy 15 marca a 15 kwietnia 1941 roku na lotnisku w Northolt, blisko Londynu. W jego skład włączono wcześniej istniejące dywizjony myśliwskie: 303 Warszawski, 306 Toruński oraz brytyjski 601 „County of London”. 1 maja 1941 roku dywizjon 601 został usunięty ze składu skrzydła i przeniesiony do RAF Manston. 24 czerwca 1941 roku, w miejsce brytyjskiego dywizjonu, do skrzydła dołączył 308 Dywizjon Myśliwski Krakowski. Skrzydło działało pod dowództwem brytyjskiej 11 Grupy Myśliwskiej, a jego głównym zadaniem była obrona południowo-wschodniej Anglii. W 1941 roku rozpoczęto operacje ofensywne przeciwko niemieckiej Luftwaffe w zachodniej Francji i Belgii, a obszar działań stopniowo się rozszerzał.
Skrzydło osłaniało misje lekkich bombowców typu Blenheim, które bombardowały lotniska w rejonie Berck-sur-Mer, położonego nad kanałem La Manche. 26 czerwca 1941 roku, podczas ataku na niemieckie lotnisko w St. Omer w północnej Francji, zestrzelony został dowódca skrzydła, major Piotr Łaguna. 13 lipca 1941 roku 303 dywizjon został przeniesiony do 9 Grupy Myśliwskiej, a w jego miejsce wszedł 315 Dywizjon Myśliwski Dębliński. W kolejnych miesiącach 1941 roku skład skrzydła często się zmieniał, co skutkowało wymianą dywizjonów pomiędzy 1 a 2 Skrzydłem Myśliwskim.
17 lipca 1941 roku miała miejsce starcie, w którym brało udział 120 niemieckich samolotów Me-109 E. Polskie skrzydło zestrzeliło wtedy 5 samolotów przeciwnika. W tym czasie dywizjony skrzydła przeprowadzały również misje mające na celu zwabienie niemieckich samolotów do walki i ich atakowanie.
14 sierpnia 1941 roku skrzydło, w pełnym składzie, wspierało dwa brytyjskie skrzydła podczas osłony sześciu samolotów Blenheim (operacja bojowa „Circus 73”). Nad miejscowością Ardres polskie skrzydło stoczyło walkę powietrzną z niemieckimi eskadrami 2 i 26 Pułków Myśliwskich. Zgodnie z oficjalnymi informacjami, Polacy, tracąc czterech pilotów, zniszczyli co najmniej czternaście Messerschmittów Bf 109 oraz trzy inne prawdopodobnie.
7 października 1941 roku, do skrzydła powrócił dywizjon 303, natomiast w grudniu tego roku opuściły go dywizjony 306 i 308, a dołączył 316 Dywizjon Myśliwski Warszawski.
1 kwietnia 1942 roku do skrzydła, w miejsce 315 dywizjonu, włączony został 317 Dywizjon Myśliwski Wileński pod dowództwem kapitana Piotra Ozyry.
29 kwietnia 1942 roku, podczas walk z grupą 15 myśliwców FW-190 nad francuskimi wybrzeżami w okolicy Le Tréport, polegli dowódca skrzydła major Marian Pisarek oraz dowódca 317 dywizjonu kapitan pil. Piotr Ozyra. Nowym dowódcą skrzydła został major pil. Stefan Janus, a dowódcą 317 dywizjonu kapitan pil. Stanisław Skalski.
7 maja 1942 roku do skrzydła dołączył 302 Dywizjon Myśliwski Poznański pod dowództwem kapitana Juliana Kowalskiego. Od tego momentu skrzydło działało w składzie:
302 Dywizjon Myśliwski Poznański
303 Dywizjon Myśliwski Warszawski im. Tadeusza Kościuszki
316 Dywizjon Myśliwski Warszawski
317 Dywizjon Myśliwski Wileński
15 czerwca 1942 roku, po raz drugi, do skrzydła, w miejsce 303 dywizjonu, włączony został 306 dywizjon pod dowództwem kapitana pil. Tadeusza Czerwińskiego. Od tego momentu skrzydło działało w składzie:
302 Dywizjon Myśliwski Poznański w Heston
306 Dywizjon Myśliwski Toruński w Northolt
316 Dywizjon Myśliwski Warszawski w Heston
317 Dywizjon Myśliwski Wileński w Northolt
30 lipca 1942 roku, ponownie w skład skrzydła, w miejsce 316 dywizjonu, włączony został 308 dywizjon pod dowództwem kapitana pil. Walerego Żaka. Od tego momentu skrzydło działało w składzie:
302 Dywizjon Myśliwski Poznański w Heston
306 Dywizjon Myśliwski Toruński w Northolt
308 Dywizjon Myśliwski Krakowski w Heston
317 Dywizjon Myśliwski Wileński w Northolt
19 sierpnia 1942 roku skrzydło, w składzie pięciu dywizjonów: 302, 303, 306, 308 i 317, wspierając aliancki desant pod Dieppe, wykonało 224 loty, zestrzeliwując 15 samolotów przeciwnika na pewno oraz 5 prawdopodobnie. Był to najlepszy wynik osiągnięty w tej operacji w całym RAF.
131 Skrzydło Myśliwskie w przygotowaniach i inwazji na kontynent
4 października 1943 roku, w ramach przygotowań do inwazji na kontynent, jednostka została przekształcona w 131 Skrzydło Myśliwskie oraz 131 Polowy Port Lotniczy, a także podporządkowana dowódcy 18 Polskiego Sektora Myśliwskiego. Planowano wykorzystanie skrzydła w walkach na froncie, co wymagało elastyczności w działaniach oraz częstych zmian lotnisk w miarę przesuwania się linii frontu. 131 Polowy Port Lotniczy pełnił funkcję mobilnej bazy zaopatrzenia, posiadając odrębny status organizacyjny. W skład 131 Skrzydła Myśliwskiego włączono dywizjony myśliwskie:
302 Poznański
308 Krakowski
317 Wileński.
Ten skład dywizjonów pozostał niezmieniony aż do rozformowania skrzydła.
W czerwcu 1944 roku skrzydło stacjonowało w pobliżu Chichester w hrabstwie Sussex, naprzeciwko wyspy Wight. W dniu rozpoczęcia inwazji na kontynent, skrzydło w składzie dywizjonów: 302, 308 i 317, wspierało lądowanie spadochroniarzy w Eastern Beach Area.
1 Polskie Skrzydło w walkach na kontynencie i okupacji Niemiec
12 lipca 1944 roku 131 Skrzydło Myśliwskie oraz 131 Polowy Port Lotniczy zostały połączone w 131 Polskie Skrzydło.
Na początku sierpnia 1944 roku stacjonowało w północnej Francji na lotnisku Piumetot w pobliżu Caen, a we wrześniu przeniosło się na lotniska Goupilieres i Venderville, znajdujące się na południe od Lille. W tym okresie skrzydło realizowało loty w kierunku natarcia brytyjskiej 21 Grupy Armii marszałka Montgomery’ego oraz polskiej 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka. Na początku października skrzydło zostało przetransportowane bliżej linii frontu, najpierw na lotnisko Deurne pod Antwerpią, a następnie do St. Denijs pod Gandawą. W czasie kontrofensywy w Ardenach w styczniu 1945 roku, około 40 myśliwców Luftwaffe zaatakowało lotnisko polskiego skrzydła pod Gandawą, jednak zostały one przechwycone przez powracające z misji dywizjony 308 i 317. W wyniku walki powietrznej, zestrzelono 18 samolotów na pewno, 1 prawdopodobnie oraz 5 uszkodzono. Straty własne wyniosły 23 rannych, w tym 2 pilotów. W Niemczech skrzydło stacjonowało m.in. na lotnisku B-101 Nordhorn (od 13 IV 1945 r.) oraz B-113 Varrelbusch koło Bremy (od 30 IV 1945 r.).
Działając w ramach brytyjskiego lotnictwa taktycznego (2 TAF) w okresie od 6 czerwca 1944 roku do 8 maja 1945 roku, skrzydło zniszczyło lub uszkodziło 37 niemieckich samolotów oraz 3078 pojazdów mechanicznych i innych środków transportowych przeciwnika.
Po zakończeniu działań wojennych w Europie, skrzydło pozostało w brytyjskiej strefie okupacyjnej i weszło w skład Brytyjskich Okupacyjnych Sił Powietrznych (BAFO – British Air Forces of Occupation). Od 10 września 1945 roku skrzydło w niezmienionym składzie stacjonowało na lotnisku Ahlhorn.
3 stycznia 1947 roku miała miejsce ostatnia zbiórka personelu skrzydła. Wacław Król wspomina ten dzień: „Przypadł mi smutny obowiązek pożegnania żołnierzy i ogłoszenia smutnej formuły – 131 Polskie Skrzydło Myśliwskie uważa się za rozwiązane. Następnie przekazałem władzę nad personelem brytyjskiemu dowódcy stacji Porteath, Wing Commanderowi White’owi. Tego samego dnia rozdano wszystkim deklaracje o wstępowaniu do Lotniczego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (Polish Air Force Resettlement Corps)”. Większość członków personelu latającego i naziemnego przystąpiła do korpusu. W praktyce jednak, przystosowanie polskich lotników do życia cywilnego w ramach LKPR napotkało liczne trudności. Mimo trzyletniego istnienia korpus organizował kursy i podejmował działania na rzecz pośrednictwa pracy, co nie przynosiło oczekiwanych rezultatów. Większość żołnierzy znajdowała zatrudnienie samodzielnie. W 1949 roku LKPR został rozwiązany.
Obsada personalna
Dowódcy 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego:
ppłk pil. John Kent (dowódca brytyjski)
kpt pil. Witold Urbanowicz (15 IV – 31 V 1941 r.)
mjr pil. Piotr Łaguna
mjr pil. Tadeusz Rolski
mjr pil. Marian Pisarek
mjr pil. Stefan Janus
mjr pil. Wojciech Kołaczkowski
mjr pil. Aleksander Gabszewicz
mjr pil. Stanisław Skalski (13 XII 1943 – 3 IV 1944 r.)
mjr pil. Julian Kowalski (4 IV – 12 VII 1944 r.)
Dowódcy 131 Polskiego Skrzydła:
ppłk pil. Aleksander Gabszewicz (12 VII 1944 – 31 V 1945 r.)
ppłk pil. Stefan Witorzeńć (1 VI 1945 – 3 I 1947 r.)
Zastępcy dowódcy 131 Polskiego Skrzydła do spraw szkolenia lotniczego i dowodzenia w powietrzu:
mjr pil. Julian Kowalski (12 VII – 10 X 1944 r.)
mjr pil. Tadeusz Sawicz (11 X 1944 – 8 VIII 1945 r.)
mjr pil. Wacław Król (9 VIII 1945 – 3 I 1947 r.)
Przypisy
Bibliografia
Izydor Koliński: Regularne jednostki Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Wacław Król: Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06745-7.
Wacław Król, Walczyłem pod niebem Europy i Afryki, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1991, ISBN 83-205-4344-4, OCLC 830063243. Brak numerów stron w książce.
Tadeusz Rolski, Uwaga wszystkie samoloty!, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1974, wyd. III.
Krzysztof W. Kubala, Pierwsze Polskie Skrzydło Myśliwskie w locie bojowym „Circus 73”, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 1 (191), Warszawa 2002, ISSN 1640-6281, s. 25-40.
Jerzy Adam Radomski, Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 4 (219), Warszawa 2007, ISSN 1640-6281, s. 139.
Linki zewnętrzne
Personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940-1947