1 List do Tesaloniczan [1 Tes] – to pismo napisane przez apostoła Pawła, skierowane do wspólnoty w Tesalonice, stanowiące część Nowego Testamentu. Uznawany jest za najstarszy znany dokument chrześcijański oraz pierwsze pismo Nowego Testamentu, a jego powstanie datuje się na lata 51-52 po Chr.
Po kilku miesiącach spędzonych w Tesalonice, gdzie założył tam Kościół, Paweł został zmuszony do opuszczenia miasta. Zaniepokojony sytuacją młodej wspólnoty, wysłał z Aten swojego ucznia Tymoteusza. Ten przyniósł mu informacje o postępach w wierze Kościoła tesalonicznego, ale także o ich braku zrozumienia w niektórych kluczowych kwestiach dotyczących wiary. W odpowiedzi Paweł napisał List, w którym wyraża radość z powodu wiary, nadziei i miłości Tesaloniczan, a także wyjaśnia trudności związane z powrotem Chrystusa na ziemię oraz zachęca ich do wytrwałości w obliczu prześladowań. List zawiera również nauki na temat losu zmarłych na końcu czasów oraz czasu i sposobu powrotu Jezusa, a także praktyczne wskazania wynikające z tej wiedzy. Wskazuje także na wczesny rozwój teologii Pawła i życie jednej z najstarszych wspólnot chrześcijańskich.
W drugiej połowie XX wieku niektórzy badacze próbowali dowieść, że księga ta została stworzona przez nieznanego redaktora z dwóch pierwotnie odrębnych listów Pawła. Zauważono również, że fragmenty 1 Tes 2,13–16 oraz 5,1–11 mogą pochodzić z późniejszego okresu.
== Tesalonika ==
Adresatami Listu są chrześcijanie z Tesaloniki, portowego miasta w Macedonii, położonego nad Zatoką Termajską. Miasto zostało założone w IV wieku przed Chr. przez generała Aleksandra Macedońskiego, Kasandra, w miejscu starożytnych Term (Therme). Kasander nadał miastu imię swojej żony, Tesaloniki, przyrodniej siostry Aleksandra. Znaczenie miasta wzrosło, gdy po zwycięstwie Rzymian pod Pydną (168 przed Chr.) przejęli oni kontrolę nad Grecją. W 146 roku przed Chr. Tesalonika stała się stolicą rzymskiej prowincji Macedonii. Miasto opowiedziało się za Oktawianem w bitwie pod Filippi w 42 roku przed Chr., zyskując status wolnego miasta (liberae conditionis) oraz własny magistrat, składający się z 5-6 urzędników tytułowanych politarchami. W czasach Pawła Tesalonika była prężnym ośrodkiem gospodarczym, handlowym i politycznym, leżącym nad ważnym szlakiem Via Egnatia – rzymskiej drodze łączącej Bałkany. Różnorodność handlu przyciągała mieszkańców z różnych narodów. Żydzi w Tesalonice posiadali własną synagogę. Na terenie miasta odkryto także ruiny egipskich i rzymskich świątyń. Przeważał kult bóstw wschodnich (Kybele, Ozyrysa, Izydy, Anubisa), a także czczono bóstwa grecko-rzymskie, w tym Dionizosa, Atenę, Afrodytę, Dianę, Wenerę oraz cesarzy.
== Paweł w Tesalonice ==
Paweł przybył do Tesaloniki z Sylasem w czasie swojej II podróży misyjnej około 50 roku po Chr. Po wyrzuceniu ich z Filippi, które znajduje się około 160 km na wschód, przeszli przez Amfipolis i Apolonię, nie zatrzymując się tam, prawdopodobnie z powodu braku synagogi. W Tesalonice zatrzymali się u Jazona. Jak podaje relacja zawarta w Dziejach Apostolskich, Paweł nauczał w synagodze przez trzy szabaty (Dz 17, 2). Po tym, jak niektórzy Żydzi oraz wielu pobożnych Greków i znane kobiety przyłączyli się do misjonarzy, miejscowi Żydzi wywołali zamieszki, co zmusiło Pawła i jego towarzyszy do ucieczki do Berei. Badania nad listami świętego Pawła sugerują, że wzmianka o trzech szabatach w Dziejach Apostolskich odnosi się jedynie do czasu nauczania w synagodze, a nie do długości pobytu Apostoła w Tesalonice. Serdeczne relacje między Pawłem a wspólnotą tesalonicką oraz wzmianka w 1 Tes 2,9, która podkreśla, że Apostoł pracował dniem i nocą, aby nie być ciężarem dla nikogo, a także uwaga zawarta w Liście do Filipian 4,16, że Tesaloniczanie wielokrotnie wspomagali go w potrzebach, skłaniają biblistów do przyjęcia, że pobyt Pawła w Tesalonice trwał co najmniej 2-3 miesiące.
Dzieje Apostolskie informują, że w wyniku działalności Pawła w Tesalonice powstała gmina chrześcijańska, złożona z Żydów oraz wielu pobożnych Greków, którzy stanowili prawdopodobnie zdecydowaną większość, ponieważ w 1 Liście do Tesaloniczan Paweł wspomina, że Tesaloniczanie nawrócili się od bożków do prawdziwego Boga (1 Tes 1, 9). Społeczność chrześcijańska w Tesalonice w większości pochodziła prawdopodobnie z klasy średniej. W Liście Apostoł przestrzega adresatów przed oszukiwaniem innych w pracy zawodowej, udziela wskazówek dotyczących małżeństwa oraz zachęca do pracy własnymi rękami (1 Tes 4, 6, 11). Ucząc w Tesalonice, Paweł zyskał również przywódców Kościoła, wzywa więc w Liście do posłuszeństwa wobec nich (1 Tes 5, 12). Mogli to być ci, którzy, tak jak Jazon, udostępniali swoje domy dla zgromadzeń wiernych.
== Okoliczności, czas i miejsce powstania Listu ==
Po pobycie w Tesalonice, Paweł udał się do Berei. Tam znalazł przychylność wśród Żydów, którzy przyjęli naukę z zapałem i codziennie badali Pisma (Dz 17,11). Jednakże przeciwnicy Pawła z Tesaloniki wkrótce przybyli do Berei. Uciekając przed pościgiem, Paweł dotarł do Aten, gdzie jego towarzysze, Sylas i Tymoteusz, mieli do niego dołączyć później. W Atenach Pawłowi dotarły wieści o prześladowaniach młodej wspólnoty tesalonickiej. Nie mogąc udać się do Tesaloniki ani wysłać tam Sylasa, wysłał Tymoteusza, aby umocnił chrześcijan tam w wierze (1 Tes 2,17-3,6). Po niepowodzeniach w Atenach Paweł udał się do Koryntu, gdzie zjawili się również Tymoteusz i Sylas. Tymoteusz przyniósł wiadomości o sytuacji Kościoła w Tesalonice – o prześladowaniach oraz o świadectwie wiary Tesaloniczan, jak również o błędnych wyobrażeniach na temat drugiego przyjścia Pana, co stało się bezpośrednim impulsem do napisania przez Pawła 1 Listu do Tesaloniczan.
Obecnie powszechnie przyjmuje się, że List powstał jako bezpośrednia reakcja Pawła na relację Tymoteusza:
Z treści 1 Tes wynika, że Paweł jest pod silnym wrażeniem wiadomości przyniesionych przez Tymoteusza.
Apostoł odnosi się do swojej niedawnej działalności w Tesalonice (1,5-9; 2,2, 8, 11), do serdecznego przyjęcia przez Tesaloniczan (1 Tes 1, 9). Pisze, że został od nich oddzielony na krótko (1 Tes 2, 17).
Wspólnota tesalonicka wydaje się być młoda i nie doświadczyła jeszcze kryzysu. Paweł oraz Tesaloniczanie żyją w atmosferze entuzjazmu związanym z zakładaniem nowego Kościoła.
Zwolennicy późniejszego datowania Listu wskazują na podobieństwa argumentów apologetycznych w 1 Liście do Tesaloniczan oraz w Liście do Galatów i w 2 Liście do Koryntian, sugerując przeniesienie daty powstania Listu na III podróż misyjną Pawła.
Przypuszcza się, że Paweł napisał List z miejsca swojego dłuższego pobytu, którym był Korynt. Dwie okoliczności pozwalają na względnie dokładne ustalenie daty jego pobytu w Koryncie:
Z Dz 18, 2-3 wynika, że w Koryncie Paweł spotkał Akwilę i Pryscyllę – małżeństwo wygnane z Rzymu dekretem cesarza Klaudiusza. Dekret ten najprawdopodobniej został wydany w 50 roku.
Dz 18, 12-17 informują także, że w czasie pobytu w Koryncie Paweł stanął przed prokonsulem Achai, Gallionem. Z inskrypcji odkrytej w Delfach wiadomo, że Gallio sprawował ten urząd między czerwcem 51 a czerwcem 52 roku, lub rok później.
Uwzględniając długość pobytu Pawła w Koryncie, można przypuszczać, że List powstał najprawdopodobniej na przełomie 50 i 51 roku, lub według rzadziej spotykanej opinii na początku 52 roku.
== Układ Księgi ==
== Treść ==
=== Pozdrowienie ===
Paweł, Sylwan i Tymoteusz przesyłają pozdrowienia Tesaloniczanom.
=== Dziękczynienie ===
Paweł dziękuje Bogu w modlitwie za wiarę, miłość i nadzieję Tesaloniczan, wśród których głosił z mocą Słowo Boże. Oni przyjęli je z radością, mimo ucisku, stając się wzorem dla wierzących w Achai i Macedonii, którzy teraz opowiadają o ich gościnności i nawróceniu.
Apostoł wspomina, że mimo zniewagi w Filippi, odważył się głosić Ewangelię w Tesalonice w czasie wielkiego utrapienia. Głosił ją w sposób, który miał się podobać nie ludziom, ale Bogu, nie posługując się pochlebstwem ani kierując się chciwością. Choć mógł być ciężarem dla wiernych, sam pracował dniem i nocą na swoje utrzymanie, troszcząc się o Tesaloniczan tak, jak matka o swoje dzieci.
Dlatego nieustannie dziękuje Bogu, że przyjęli Słowo Boże, stając się naśladowcami Kościołów w Judei, ponieważ, podobnie jak one, Tesaloniczanie cierpią prześladowania ze strony swoich rodaków sprzeciwiających się głoszeniu zbawienia. Na tych przyszedł jednak w końcu gniew Boży.
Paweł, rozłączony na krótko z Tesaloniczanami, zapewnia, że z gorącym pragnieniem chciałby ich znowu zobaczyć, a gdy dwukrotnie przeszkodził mu w tym szatan, wysłał z Aten Tymoteusza, aby umocnił ich w wierze i zbadał, czy nie zostali zwiedzeni przez kusiciela.
Po powrocie, Tymoteusz przyniósł wieści o wierze i miłości Tesaloniczan, a także o ich gorącym pragnieniu ponownego spotkania z Apostołem. Ożywiony radością, Paweł ponownie składa dziękczynienie Bogu, prosząc Go o możliwość ujrzenia ukochanych Tesaloniczan, o pomnożenie ich wzajemnej miłości i utwierdzenie w nienagannej świętości.
=== Wezwania ===
Paweł wzywa Tesaloniczan do doskonałości, do powstrzymania się od rozpusty oraz zachowania swojego ciała w świętości, w odróżnieniu od pogan, którzy postępują w pożądliwej namiętności. Bóg jest mścicielem wykroczeń w tej sprawie, gdyż nie powołał ludzi do nieczystości, ale do świętości. Apostoł nie uważa za konieczne pisać Tesaloniczanom o wzajemnej miłości, bo pełnią ją wobec braci w całej Macedonii; zachęca ich jedynie do spełniania swoich obowiązków i pracy własnymi rękami.
=== Wyjaśnienia dotyczące końca czasów ===
Paweł pragnie, aby Tesaloniczanie nie pozostawali w niewiedzy i smutku względem zmarłych. Jeśli bowiem Chrystus powstał z martwych, to także umarli wraz z Nim powstaną do nowego życia, a żywi nie wyprzedzą ich w dniu przyjścia Pana. Sam Pan zstąpi z nieba na głos archanioła i dźwięk trąby. Wówczas zmarli powstaną pierwsi, a pozostali przy życiu (Paweł używa określenia: my, żywi i pozostawieni) zostaną porwani w powietrze na obłoki, by wiecznie przebywać z Panem.
Dzień Pański przyjdzie jak złodziej w nocy, gdy ludzie będą mówić: pokój i bezpieczeństwo. Tesaloniczanie nie są synami nocy, aby dzień ten miał ich zaskoczyć. Są synami światłości, dlatego Apostoł wzywa ich do czuwania i trzeźwości, przyodziani w pancerz wiary, gdyż Bóg nie przeznaczył ich na gniew, ale na osiągnięcie zbawienia.
=== Napomnienia ===
Paweł prosi Tesaloniczan, aby uznawali tych, którzy im przewodzą i napominają, otaczając ich miłością. Zachęca, by otaczali troską słabych i małodusznych, byli cierpliwi dla wszystkich, zawsze dążyli do czynienia dobra; zawsze się radując, nieustannie się modlili, w każdym położeniu dziękowali, by nie gasili Ducha, nie lekceważyli proroctwa, lecz wszystko badali, a co dobre zatrzymywali.
=== Życzenia końcowe ===
Na koniec modli się, aby Bóg pokoju ich uświęcił, by ich duch, dusza i ciało zachowały się nietknięte na przyjście Pana. Prosi o modlitwę za Apostołów, pozdrowienie wszystkich braci oraz o odczytanie im tego listu.
== Teologia Listu ==
Z relacji Tymoteusza Paweł dowiedział się, że nie wszystko, czego nauczał, zostało dobrze zrozumiane:
Chrześcijanie pochodzenia pogańskiego cieszyli się, że powtórne przyjście Jezusa nastąpi szybko, zaniedbując swoje codzienne obowiązki (1 Tes 4, 11).
Niewłaściwa interpretacja zapowiedzi eschatologicznych wiązała się z niepokojem o los zmarłych (1 Tes 4, 13-16). Istniało przekonanie, że zmarli będą pokrzywdzeni w porównaniu do żyjących w dniu powtórnego przyjścia Pana.
Dla Żydów Chrystus – zapowiedziany Mesjasz – przynosił obietnicę rychłego tryumfu i sprawiedliwej kary dla prześladowców.
Paweł nie zachęca do szukania sprawiedliwości, lecz wzywa do świętości. Zapewnia Tesaloniczan, że nie mają powodu do obaw. Gdy Chrystus powróci, umarli zmartwychwstaną, a żywi zostaną z nimi złączeni z Jezusem. Jednak dzień ten przyjdzie jak złodziej. Należy więc czuwać, pracując własnymi rękami i wypełniając naukę Jezusa. Wzywa do posłuszeństwa wobec zwierzchności apostolskiej i każdej zwierzchności Kościoła, do zachowania społecznego ładu i pokoju, osiąganych przez praktykowanie miłości bratniej oraz cierpliwości wobec innych, a nawet świadczyć dobro niesprawiedliwym.
=== Kościół ===
Paweł określa Kościół tesalonicki jako Kościół Boga w Chrystusie Jezusie (1 Tes 2, 14), co odróżnia go od wspólnot żydowskich. Członkowie Kościoła zostali przez Boga umiłowani i wybrani odwiecznie (1 Tes 1, 4). Bóg wzywa ich do swego królestwa i chwały (1 Tes 2, 12). Dzięki więzi z Jezusem, Synem Bożym, stali się dla siebie braćmi (1 Tes 1, 4; 2, 1, 17; 4, 1, 11, 13; 5, 26). Naśladując Chrystusa, stają się wzorem dla innych wspólnot chrześcijańskich (1 Tes 1, 7).
=== Głoszenie Chrystusa ===
Paweł zaznacza, że godności apostoła człowiek nie nadaje sobie sam. To Bóg go wypróbował i powierzył mu głoszenie Ewangelii (1 Tes 2, 4), a obecnie potwierdza to wybranie znakami (1 Tes 1, 5). Dlatego Apostoł nie dba o względy ludzkie, lecz chce się podobać tylko Bogu (1 Tes 2, 4). Nie ustaje w napominaniu i pokrzepianiu uczniów, pociesza ich (paramytheomai) i zaklina (martyromai), by wytrwali w wierze (1 Tes 2, 11-12). Oprócz utwierdzania w wierze (steridzo), ma także zapobiegać odstępstwom (1 Tes 2, 2-3). Jego zadaniem jest również doskonalenie wiary uczniów (1 Tes 3, 10) poprzez wyjaśnianie i uzupełnianie ich braków (hysterēma) w wierze.
Apostoł nie jest pochlebcą (1 Tes 2, 5), nie kieruje się chciwością (pleoneksia) ani pragnieniem ludzkiej chwały (doksa) i uznania (1 Tes 2, 6), chociaż nie odrzuca satysfakcji płynącej z pracy (1 Tes 2, 19-20). Nie może być ciężarem dla wspólnoty – nie może żądać oznak szacunku czy czci ani żyć na koszt wspólnoty (1 Tes 2, 7), dlatego pracuje w trudzie i znoju dniem i nocą (1 Tes 2, 9). Apostoł nie zwodzi (1 Tes 2, 3), jego nauczanie nie pochodzi z błędnych przekonań (planē), nieczystych motywów (akathasia) czy podstępu (dolos). Jest łagodny (hēpios) (1 Tes 2, 7). Troszczy się o swoje dzieci jak matka (lub niańka-karmicielka), gotów oddać za nie swoją duszę (1 Tes 2, 8). Postępuje świątobliwie (oidōs), sprawiedliwie (dikeiōs) i nienagannie (amemptōs) (1 Tes 2, 10). Jest jak ojciec, który wychowuje swoje dzieci (1 Tes 2, 11). Wydaje wierzącym nakazy w imieniu Jezusa (1 Tes 4, 12). Z nich jest dumny, są wieńcem jego chwały (1 Tes 2, 19). Odczuwa więź ze wspólnotą i odwołuje się do jej pamięci (1 Tes 1, 5). Z szacunkiem traktuje swoich współpracowników.
=== Życie chrześcijańskie ===
Chrześcijanie powinni postępować w sposób godny Boga (1 Tes 2, 12), aby się Jemu podobać (1 Tes 2, 4). Apostoł przedstawia szereg obowiązków, które są wolą Bożą względem Tesaloniczan (1 Tes 5, 18). Wolą Boga jest przede wszystkim świętość – uświęcenie (hagiasmos) w Chrystusie (1 Tes 4, 3). Świętość przeciwstawia się nieczystości. Chrześcijanie jako członki Chrystusa powinni powstrzymać się od rozpusty (porneia) (1 Tes 4, 3), rozumianej jako wszelkiego rodzaju rozwiązłość seksualna. Powinni panować nad swoim ciałem (1 Tes 4, 4). Chrześcijanie są bowiem synami dnia, nie żyją w ciemnościach (1 Tes 5, 5), nie powinni spać (być biernymi), ale czuwać i być trzeźwi (1 Tes 5, 5). Czeka ich trudna walka, dlatego mają się uzbroić w pancerz wiary i hełm zbawienia (1 Tes 5, 8). Paweł wzywa do naśladowania Boga, siebie samego (1 Tes 1, 6) i Kościołów (1 Tes 2, 12), co polega na przyjęciu wiary w obliczu ucisków.
List zawiera również szereg szczegółowych wskazówek. Paweł zachęca Tesaloniczan do życia w spokoju (hesychadzo), w wewnętrznej ciszy, która pozwala działać Słowu Pana, zajmując się swoimi sprawami (1 Tes 4, 11). Zachęca do pracy własnymi rękami, aby nie być ciężarem dla innych (1 Tes 4, 11). W ten sposób wspólnota zyskuje więcej powagi, a wierni nie są zależni od nikogo (1 Tes 4, 12). Ci, którzy przyjęli naukę Bożą, są wezwani do wzajemnej miłości (1 Tes 4, 9) i realizacji tego wezwania w stosunku do innych (1 Tes 4, 10). Naturalną drogą chrześcijanina jest życie wśród doświadczeń: ucisków (thlipsis) i prześladowań (1 Tes 3, 3-4). Uciskowi towarzyszy radość pochodząca od Ducha Świętego (1 Tes 1, 6), której źródłem jest wiara w przyszłe przebywanie z Panem (1 Tes 4, 17). Dlatego Paweł zachęca do radości w każdej sytuacji (1 Tes 5, 16).
=== Eschatologia ===
List poświęca wiele miejsca rozważaniom na temat Dnia Pańskiego oraz przyjścia (parousia) Pana. Przyjściu Pana towarzyszyć będzie radość (1 Tes 2, 19), chwała i majestat; orszak świętych, żywych i zmartwychwstałych, porwanych na obłoki (1 Tes 4, 14-17), a także sąd (1 Tes 3, 13). Pan zstąpi z nieba wraz z zastępem świętych (1 Tes 3, 13). Paruzji towarzyszyć będą trzy zjawiska: hasło (kaleusma), głos archanioła (fonē archangelou) i trąba Boża (salpigks). Kiedy one się pojawią, zstąpi Pan. Wówczas umarli w Chrystusie (a więc nie wszyscy) zmartwychwstaną i wraz z żywymi zostaną porwani na obłoki (1 Tes 4, 16-17). Dzień ten nastąpi nagle, jak złodziej zaskoczy żywych – stąd zachęta do nieustannego czuwania. Przyjdzie gwałtownie, jak bóle na rodzącą, i nikt mu się nie wymknie (1 Tes 5, 1-3).
== Kwestie dyskutowane ==
=== Autentyczność ===
Od samego początku List był uznawany za autentyczny. Wymienia go Kanon Muratoriego z końca II wieku, a także Ireneusz i Klemens Aleksandryjski. W XIX wieku kilku badaczy zaczęło kwestionować Pawłowe autorstwo Listu, w tym K. Schrader (1836), F.C. Baur oraz G. Volkmar i F.C. Holsten z tybińskiej szkoły. Dziś jest ono uznawane niemal jednogłośnie.
=== Jedność ===
Wiele kontrowersji wzbudziła kwestia jedności Listu. W 1909 roku R. Scott podzielił go na dwie części, obejmujące rozdziały 1–3 oraz 4–5, w drugiej części dopatrując się wpływu Tymoteusza i Sylasa. Poważniejsze zastrzeżenia zgłosiła grupa badaczy publikujących w drugiej połowie XX wieku: K.G. Eckart, W. Schmitals, H.M. Schemke, K.M. Fischer oraz R. Pesch. Uważali oni, że kanoniczny 1 List do Tesaloniczan jest kompilacją dwóch listów. Mieli jednak różne opinie na temat tego, które fragmenty pochodzą z którego hipotetycznego listu Apostoła.
K.G. Eckart w wydanej w 1961 roku pracy utrzymywał, że:
pierwszy list obejmował obecne 1 Tes 1,1–2,12.17 oraz 3,4.11–13 i został dostarczony do Tesaloniki przez Tymoteusza,
natomiast drugi został napisany po jego wyjeździe i zawierał 1 Tes 3,6–10; 4,13–5,11 oraz 4,9–10a i 5,23–26.28.
Cztery lata później (1965) W. Schmitals wysunął hipotezę, że Paweł napisał do Tesaloniczan w sumie 4 listy, przy czym obecny 1 List do Tesaloniczan stanowił drugi i czwarty z tych listów:
List 2. obejmował 1 Tes 1,1–2,12 oraz 4,3–5,28,
List 4 natomiast 1 Tes 2,13–4,2.
Najobszerniejsze badanie dowodzące, że 1 Tes jest kompilacją, przedstawił w 1984 roku R. Pesch, według którego:
List starszy (A) został napisany w Atenach i składał się z 1 Tes 2,13–16; 2,1–12; 2,17–3,5; 4,1–8 oraz 3,11–13,
Natomiast drugi list (B) napisany w Koryncie składał się z 1 Tes 1,1–10; 3,6–10; 4,9–5,28.
Punktem wyjścia dla koncepcji dwóch listów jest niezwykle długie dziękczynienie w pierwszej części 1 Listu do Tesaloniczan, które skłoniło część badaczy do dopatrywania się w nim dwóch dziękczynień: 1 Tes 1, 2-10 i 1 Tes 2, 13-14. Wychodząc od sformułowania: na koniec więc, w wierszu 1 Tes 4, 1, dopatrzono się również w Liście dwóch zakończeń, pierwszego w wierszach 1 Tes 3,11–4,2 i drugiego na końcu Listu: 1 Tes 5, 23-28. R. Pesch zauważa więcej powtórzeń, twierdząc, że wzmianki dotyczące pobytu Pawła w Tesalonice z wierszy 1,6–10 oraz 2,1–11 pochodzą z różnych okresów, podobnie jak fragmenty 2,17–20 oraz 3,6–10, które przedstawiają kolejno pobyt Apostoła w Atenach i Koryncie, co czyni zaproponowaną przez niego rekonstrukcję obu listów jeszcze bardziej skomplikowaną.
W 1965 roku poważne zastrzeżenia wobec teorii kompilacji zgłosił W.G. Kümmel. Obecnie stosunkowo niewielu badaczy spoza kręgu niemieckojęzycznego uznaje, że 1 Tes jest kompilacją. Badacze uznający jedność Listu wykazują, że w jego pierwszej części występuje jeszcze trzeci moment dziękczynienia w wierszach 1 Tes 3, 9-10, w rzeczywistości jednak jedynym prawdziwym dziękczynieniem jest to na początku listu. Paweł rzeczywiście powraca do zawartych w nim myśli w pierwszej osobistej części listu, ilekroć odczuwa potrzebę przekształcenia swej wypowiedzi w modlitwę. Uczeni ci wskazują również, że fragment 3,11–13 ma nie tyle charakter zakończenia, co łącznika, w którym Paweł kieruje do Boga modlitwę o utorowanie mu drogi do Tesaloniczan, nawiązując do wyrażonego wcześniej (1 Tes 3, 10) pragnienia ich zobaczenia. Następujące po tej modlitwie sformułowanie: na koniec więc (lub w końcu zaś), występuje także w innych listach Pawłowych (Flp 3, 1; Flp 4, 8; 2 Tes 3, 1), gdzie pełni funkcję przejścia do nowej części listu. Nie ma więc potrzeby dzielić listu na części. Koncepcjom kompilacji zarzuca się ponadto, że nie wyjaśniają one przekonująco, dlaczego połączono dwa listy Pawłowe w jeden, i to w tak misterny sposób przeplatając ze sobą kolejne fragmenty. Istnienie dwóch listów nie ma też dotąd potwierdzenia w źródłach, stanowi hipotezę wysnutą z analizy tekstu, a właściwie wiele często sprzecznych ze sobą wzajemnie hipotez.
=== Integralność ===
==== Perykopa 1 Tes 2,13–16 ====
W XX wieku R. Knopf (1905), a po nim J. Moffat (1912), M. Goguel (1925), K.G. Eckart (1961), B.A. Pearson (1971), D. Schmidt (1983) oraz H. Koester zakwestionowali Pawłowe autorstwo całości lub części fragmentu 1 Tes 2, 13-16. Biorąc pod uwagę surowy język perykopy oraz jej polemiczny antyżydowski charakter, uznali ją za późniejszą interpolację wprowadzoną po 70 roku. Autorzy wskazują, że wiersz 13 stanowi dublet dziękczynienia z początku listu, a usunięcie całego fragmentu nie narusza toku Pawłowej wypowiedzi, a wiersz 17 wydaje się naturalnie następować po 12. Główne argumenty mają jednak charakter teologiczny:
Paweł nigdzie nie stawia jako wzoru do naśladowania innych wspólnot,
Wątpliwe jest, by wspólnocie pochodzenia pogańskiego stawiał jako przykład Kościoły Judei,
Surowy atak na Żydów zawarty w tej perykopie jest całkowicie obcy myśli Pawła, zwłaszcza w świetle rozważań zawartych w Liście do Rzymian 9 – 11,
Fragment mówi o gniewie Bożym, który przyszedł na Żydów, co nie ma uzasadnienia w historii czasów Pawła, odpowiada bardziej czasom po zburzeniu Jerozolimy, a więc po 70 roku.
Zwolennicy integralności Listu wskazują przede wszystkim na brak argumentów zewnętrznych świadczących na rzecz interpolacji. Wszystkie rękopisy listów Pawła, w tym najstarszy (P46) datowany na 200 rok, zawierają powyższy fragment. Przykłady przerabiania listu przez wydawcę w zależności od potrzeb chwili nie są też znane w literaturze tego okresu. Ich zdaniem omawiany fragment harmonijnie włącza się w strukturę wcześniejszego tekstu i nie ma powodu, by traktować go jako element obcy. Paweł już wcześniej, w 1 Tes 1, 6-7, łączy przyjęcie Słowa Bożego z prześladowaniami i w 2,14–16 do tego tematu powraca. Na argumenty teologiczne odpowiadają następująco:
Nie ma powodu, dla którego Paweł nie może porównywać Tesaloniczan do wspólnot Judei, które wcześniej doświadczały tego samego, nie jest to zresztą porównanie dotyczące sposobu życia, ale doznanych prześladowań,
Nie należy harmonizować omawianej perykopy z Rz 9 – 11. Paweł pisał 1 Tes w innej sytuacji – głęboko zaangażowany w dzieło ewangelizacji pogan – pisał do gminy, która, prześladowana, walczyła o swój byt i dlatego gwałtownie występował przeciw tym, którzy tej ewangelizacji się sprzeciwiali.
Podczas pisania 1 Tes Paweł przebywał w Koryncie, gdzie z bliska przyglądał się losowi Żydów wygnanych przez cesarza Klaudiusza z Rzymu. Nie jest więc prawdą, że w okresie pisania listu Żydzi nie doznawali prześladowań uzasadniających słowa o Bożym gniewie.
Obecnie większość badaczy opowiada się za Pawłowym autorstwem tej perykopy.
==== Perykopa 1 Tes 5,1–11 ====
W 1922 roku A. Loissy uznał fragment 1 Tes 4, 13-5,11 za późniejszą interpolację. Wywody Loisy’ego nie przekonały wielu biblistów I połowy XX wieku, zwłaszcza, że po kilku latach zmienił poglądy, kwestionując Pawłowe autorstwo całego listu. Natomiast w II połowie XX wieku G. Friedrich, W. Harnisch oraz G. Bruce zaproponowali, by fragment 1 Tes 5, 1-11 uznać za dublet wcześniejszego fragmentu 1 Tes 4, 13-18, w którym redaktor Listu miałby skorygować spojrzenie Apostoła na paruzję i dać pouczenie czytelnikom, uświadamiającym sobie, że jej nadejście się opóźnia. Ich zdaniem pytanie o czasy i chwile oraz odpowiedź z wierszy 2–3 są niezgodne z tym, co zostało powiedziane wcześniej. Wskazują oni również na niewystępujące w listach Pawłowych słowa: czasy i chwile, złodziej w nocy, światłość i ciemności czy słowo niespodzianie.
Gruntowną krytykę tego poglądu przeprowadził pod koniec lat 70. J. Plevnik. Wykazał on, że wiersze 2–3 nie są sprzeczne z 1 Tes 4,13–18. Wręcz przeciwnie, stanowią kontynuację myśli, że paruzja nastąpi niespodziewanie. Wspólna obu fragmentom jest antyteza żyjący – umarli, a także stwierdzenie o trwaniu zbawionych razem z Chrystusem. Perykopa ta rozwija wcześniejsze rozważania, koncentrując się na dacie dnia Pańskiego. Odmienność słownictwa można wyjaśnić sięgając przez Pawła do innych tradycji językowych: prorockiej oraz apokaliptycznej. Współcześnie jedynie komentarz Friedricha wskazuje na nieautentyczność tej perykopy.
== Znaczenie ==
U Ojców Kościoła brak na ogół odniesień do 1 Listu do Tesaloniczan. Od Hieronima wiadomo, że trzytomowy komentarz do 1 Tes napisał Orygenes, jednak nie zachował się. Najstarszy zachowany komentarz pochodzi od Jana Chryzostoma i składa się z 11 homilii.
1 List do Tesaloniczan jest pierwszym listem Pawła i prawdopodobnie najstarszym pismem chrześcijańskim. Jego data powstania czyni go najstarszą księgą Nowego Testamentu. Oświetla wczesne stadium teologii Pawła oraz życie najstarszych wspólnot chrześcijańskich. Zawiera również elementy najwcześniejszej tradycji – wyznania wiary (1 Tes 1, 9-10; 4, 14; 5, 10). Jest świadectwem formowania się Ewangelii w okresie pomiędzy śmiercią Jezusa a powstaniem ksiąg Nowego Testamentu.
Jeśli chodzi o doktrynę zawartą w Liście, najczęściej przedmiotem dyskusji są fragmenty eschatologiczne dotyczące zbawienia żywych i umarłych (4,13–18) oraz dnia Pańskiego (5,1–11). Te fragmenty ukazują oczekiwania eschatologiczne pierwszych chrześcijan, posługując się terminologią apokaliptyczną. Specyficzny, symboliczny język powoduje, że niejednokrotnie duży dystans dzieli symbol od rzeczywistości. Niezależnie od konkretnie przyjmowanych stanowisk, strony dyskusji zgadzają się co do tego, że teksty te stanowią zapis wydarzeń towarzyszących końcowi świata.
Z literackiego punktu widzenia, jako najstarszy list chrześcijański, 1 Tes stanowi eksperyment w historii chrześcijańskiego piśmiennictwa. Paweł wykorzystuje zdobycze retoryki greckiej, ale jego doświadczenie chrześcijańskie przełamuje tradycyjne formy wyrazu, tworząc nowy język. Wraz z 1 Listem do Tesaloniczan rodzi się list apostolski, który twórczo przystosowuje do potrzeb duszpasterskich strukturę listu prywatnego, tradycyjne formy literackie oraz umowne sposoby perswazji.
== Odesłania do tekstu Pisma Świętego ==
== Zobacz też ==
Warianty tekstowe 1. Listu do Tesaloniczan
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Michał Bednarz: 1 – 2 List do Tesaloniczan. Wstęp. Przekład z oryginału. Komentarz. Częstochowa: Edycja św. Pawła, 2007, s. 21-55. ISBN 978-83-7424-252-3.
Biblia Jerozolimska. Warszawa: Pallotinum, 2006, s. 1566. ISBN 83-7014-519-1.
Raymond F. Collins: 1 List do Tesaloniczan. W: Katolicki Komentarz Biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E.Murphy (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2001, s. 1419-1421. ISBN 83-7146-080-5.
Joachim Gnilka: Paweł z Tarsu. Kraków: Wydawnictwo m, 2001, s. 114-115. ISBN 83-7221-283-X.
Gordon Fee, The First and Second Letter to the Thessalonians, NICNT, Wm E