Pierwsza Księga Machabejska
Pierwsza Księga Machabejska to dzieło historyczne, które według niektórych chrześcijan (katolików, prawosławnych, koptów) należy do deuterokanonicznych tekstów Starego Testamentu. Z drugiej strony, żydzi oraz anglikanie i protestanci nie uznają jej za kanoniczną, a protestanci traktują ją jako apokryf. Współczesny judaizm docenia jej wartości historyczne, lecz nie traktuje jej jako tekstu o charakterze religijnym.
Przekaz, język i autorstwo
Uważa się, że Pierwsza Księga Machabejska została napisana w języku hebrajskim przez żydowskiego autora w niezależnym Państwie Machabeuszy w drugiej połowie II wieku p.n.e. Język hebrajski jako oryginalny tekst jest potwierdzany przez wiele idiomów, jednak nie zachował się jego hebrajski zapis. Cały tekst przetrwał w wersji greckiej, przekazanej przez Septuagintę. Tekst ten zachował się w trzech kodeksach uncjalnych: Kodeksie Synajskim, Aleksandryjskim oraz Weneckim, a także w około trzydziestu minuskułach. O istnieniu oryginalnego tekstu hebrajskiego informuje Orygenes. Hieronim ze Strydonu w Prologus Galeatus wskazuje, że Pierwsza Księga Machabejska jest hebrajska, podczas gdy Drugą uznaje za grecką, co ma być potwierdzone jej stylem.
Niektórzy badacze datują powstanie księgi na lata bezpośrednio po opisywanych wydarzeniach. Przyjmując późniejszą datację, znajomość wydarzeń historycznych mogła wynikać z dostępu do wiarygodnych opisów lub źródeł z pierwszej ręki. Biblia jerozolimska datuje Księgę Machabejską na okres po roku 134 p.n.e., lecz przed zdobyciem Jerozolimy przez Pompejusza w 63 p.n.e. Autor, którego tożsamość pozostaje nieznana, prawdopodobnie był pobożnym Żydem z Ziemi Świętej, mogącym być świadkiem opisanych wydarzeń. Wykazuje on znajomość geografii Palestyny, a wydarzenia przedstawione są nie jako cudowne interwencje Boga, lecz jako wykorzystanie przez Niego uzdolnień militarnych Machabeuszy do realizacji swoich celów.
Forma literacka
Tekst Księgi jest w przeważającej części narracją prozatorską, chociaż zawiera również siedem fragmentów poetyckich, które naśladują biblijną poezję: cztery lamentacje oraz trzy hymny.
Treść
Księga opisuje historię Judei pod rządami hellenistycznego Imperium Seleucydów, półtora wieku po podboju Lewantu przez Aleksandra Macedońskiego. Władca Antioch IV Epifanes próbował zniechęcić Żydów do przestrzegania podstawowych zasad Prawa Mojżeszowego, co doprowadziło do powstania Żydów przeciwko seleucydzkiej dominacji. Historia zawarta w księdze obejmuje lata od 175 do 134 roku p.n.e. Autor podkreśla znaczenie rodziny Matatiasza Hasmoneusza, zwłaszcza jego synów: Judy, Jonatana i Szymona oraz syna Szymona, Jana Hirkana I. Księga przytacza również listę diaspor żydowskich, które istniały w basenie Morza Śródziemnego w tym okresie.
W pierwszym rozdziale wspomniano o tym, że Aleksander Wielki zaanektował terytorium Judei, a po nim władzę objął Antioch IV Epifanes. Po swoich sukcesach militarnych w Egipcie, Antioch zdobył Jerozolimę, rabując naczynia święte ze Świątyni i uprowadzając wielu Żydów. Na Judę nałożono podatki, a w Jerozolimie wzniesiono fortecę Akra.
Aby zwiększyć swoje wpływy w Palestynie, Antioch zakazał publicznego przestrzegania przepisów prawa żydowskiego. Nastąpiła desakralizacja świątyni przez ustawienie w niej „ohydy spustoszenia”, co wiązało się z wprowadzeniem rytów pogańskich oraz składaniem nieczystych ofiar na ołtarzu. Obrzezywanie oraz posiadanie ksiąg świętych stały się karane śmiercią. Władca zakazał również obchodzenia szabatu oraz składania żydowskich ofiar w świątyni, a przywódcy ludu zostali zobowiązani do ofiar dla pogańskich bóstw. Chociaż obowiązek składania ofiar dotyczył głównie elit, to także zwykli obywatele byli zabijani, by wprowadzić atmosferę terroru. Polityka Seleucydów miała na celu hellenizację Judy. W Jerozolimie powstał gimnazjon, w którym obrzezanie stało się widoczne, gdyż uczestnicy uprawiali sporty nago. Autor podkreślił, że wielu Żydów przyjmowało kulturę grecką, niektórzy nawet usuwali znak obrzezania, aby uchodzić za prawdziwych Greków.
Matatiasz wezwał Żydów do wierności tradycji Izraela i do walki z hellenizatorami. Wraz z trzema synami rozpoczął działania zbrojne. Po tym, jak zwolennicy Antiocha zabili tysiąc Żydów, którzy z powodu szabatu wstrzymali walkę, podjęto decyzję o niezachowywaniu nakazu odpoczynku szabatniego w sytuacjach ekstremalnych. W 165 roku odzyskano teren świątyni, która została ponownie poświęcona. Z tej okazji Juda Machabeusz ustanowił święto Chanuka. Aby pozbyć się Greków z Palestyny, Juda szukał sojuszników w Republice rzymskiej. Jego następca, Jonatan, który został najwyższym kapłanem, również dążył do przymierza z Rzymianami, odnawiając sojusz z królem Sparty, Areusem I. Szymon Machabejczyk stał się arcykapłanem oraz księciem Izraela. Matatiasz i jego następcy są uważani za przedstawicieli dynastii hasmonejskiej, której prawowitość budzi wątpliwości, ponieważ nie byli potomkami króla Dawida. Szymon został zamordowany przez agentów Ptolemeusza, syna Abubosa, gubernatora mianowanego przez Seleucydów. Jego następcą został syn, Jan Hirkana.
Nazwa
Nazwa „Machabeusz” w języku hebrajskim oznacza „młot”. Właściwie to Pismo Święte określa tym przydomkiem pierwszego przywódcę powstania, Judę, którego ataki były tak silne, jak uderzenie młota. Później przydomek ten został przypisany także jego braciom.
Chronologia wydarzeń przedstawionych w dziele
Matatiasz i wybuch powstania machabejskiego
Działalność Judy Machabeusza
Działalność Jonatana
Działalność Szymona
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Tekst 1 Księgi Machabejskiej w przekładzie Biblii Tysiąclecia