1 Kozacka Dywizja Kawalerii (niem. 1. Kosaken-Kavallerie-Division, ros. 1-я Казачья кавалерийская дивизия) to kolaboracyjny związek taktyczny kawalerii, który składał się z Kozaków oraz Niemców, utworzony podczas II wojny światowej.
Historia
Pierwsze ochotnicze jednostki kawalerii kozackiej zaczęły się formować już w jesieni 1941 roku. Tworzyli je głównie dezerterzy oraz jeńcy wojennych z Armii Czerwonej, pochodzenia kozackiego, którzy chcieli walczyć po stronie III Rzeszy. Niemieckie dowództwo akceptowało te formacje, używając ich do zadań wartowniczych, ochronnych i antypartyzanckich, co znacznie odciążało wojska niemieckie. W sierpniu 1942 roku rozpoczęto pierwsze próby sformowania kozackiej dywizji kawalerii, lecz dopiero w jesieni tego samego roku major Claus von Stauffenberg, szef II Wydziału Organizacyjnego Sztabu Generalnego Wehrmachtu, uzyskał zgodę Naczelnego Dowództwa na zorganizowanie większej jednostki z kozackich ochotników.
Formowanie dywizji
Formowanie oddziałów kozackich, w tym 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii, ułatwiła publikacja „Das Kosakentum” Instytutu SS w Wansee, która wykluczała Kozaków z grupy narodów słowiańskich, uznawanych przez nazistów za podludzi. 8 listopada 1942 roku na dowódcę 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii mianowano płk. Helmutha von Pannwitza, który, znając język polski i niemiecki, zdołał zyskać sympatię Kozaków. W 1942 roku w Chersoniu założył oboz dla Kozaków i ich rodzin. Formowanie jednostki rozpoczęło się właściwie 21 kwietnia 1943 roku w Mławie, w obozie szkoleniowym z koszarami i poligonem, gdzie przybyło od 10 do 15 tys. kozackich ochotników. Dołączyli do nich Kozacy z obozów jenieckich oraz obozów pracy na wschodzie, a ich rodziny osiedlono w obozie w Mchowie.
Wiosną 1943 roku do Mławy przybyły mniejsze oddziały kozackie, w tym pułk kawalerii „Jungschulz” oraz pułk „Platow”, a także 600 Doński Kozacki Dywizjon Kawalerii i 1 Atamański Pułk Kozacki, które miały za sobą walki na froncie wschodnim. Trzon dywizji stanowił 600 Dywizjon Kawalerii dowodzony przez płk. Iwana Kononowa. Pozostałe jednostki zostały rozformowane, a ich żołnierze przydzieleni do nowych pułków dywizji. W skład dywizji wchodzili Kozacy dońscy, kubańscy, terscy, syberyjscy, zabajkalscy i ussuryjscy; około 40% stanowiły osoby z obozów jenieckich. Proces formowania jednostki zakończono 1 lipca 1943 roku, a na jej dowódcę awansowano von Pannwitza do stopnia generała dywizji. Dywizja liczyła około 14 tys. Kozaków i 4 tys. Niemców, była podzielona na dwie brygady, I Dońską i II Kaukaską, oraz siedem batalionów pomocniczych i wsparcia. Zaledwie 5 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich był dowodzony przez kozackiego oficera, pozostałe pułki miały dowódców niemieckich. Każdy pułk liczył 2000 żołnierzy, w tym 150 Niemców, i był uzbrojony m.in. w działa przeciwpancerne, moździerze oraz karabiny maszynowe.
W Mchowie, w pobliżu poligonu Milau, utworzono pułk rezerwy szkoleniowej pod dowództwem pułkownika von Bosse. Liczba Kozaków w pułku wahała się od 10 do 15 tysięcy w zależności od napływu nowych rekrutów z frontu. Po odpowiednim przeszkoleniu byli oni przydzielani do poszczególnych pułków dywizji. Przy pułku funkcjonowała szkoła podoficerska oraz „Szkoła Młodych Kozaków”, w której przeszkolono kilkuset nastolatków, którzy stracili rodziców.
We wrześniu 1943 roku, na rozkaz szefa Sztabu Generalnego gen. Kurta Zeitzlera, dywizja została wysłana do okupowanej Jugosławii, aby walczyć z partyzantami Josipa Broz Tity, wspieranymi przez Brytyjczyków i Amerykanów. Kozacy byli niezadowoleni, pragnąc walczyć o swoje sprawy w ojczyźnie. Płk von Pannwitz, by uspokoić nastroje, wyjaśnił Kozakom, że ich obecność jest niezbędna do powstrzymania bolszewizmu w Jugosławii. Z pomocą sędziwego generała Piotra Krasnowa, który zachęcał ich do walki, Kozacy zgodzili się na wyjazd, a oddziały opuściły Mławę 17 września 1943 roku. Z dywizji wyłączono jednak rezerwowy pułk kozacki ppłk. Stabienowa, przenosząc go do okupowanej Francji, gdzie walczył z francuskim ruchem oporu.
Działania bojowe
1 Kozacka Dywizja Kawalerii dotarła do Jugosławii transportami kolejowymi przez Warszawę i Czechy, a po przybyciu rozładowała się w rejonie Osijek-Ruma. Dywizja została podporządkowana niemieckiej 2 Armii Pancernej i miała pełnić zadania ochronne oraz antypartyzanckie. Pierwsza bitwa miała miejsce 12 października 1943 roku w górach Fruška gora, gdzie Kozacy zajęli wioskę Beocin, w której znajdował się sztab partyzancki. Na 1 listopada 1943 roku dywizja liczyła 18 555 ludzi, w tym 222 oficerów niemieckich, 14 315 Kozaków oraz 191 oficerów kozackich. Dywizja była najbardziej „zrusyfikowaną” formacją Wehrmachtu, z dowódcami jednostek, szwadronów i plutonów będącymi Kozakami. Wszystkie polecenia wydawane były w języku rosyjskim. W kolejnych tygodniach dywizja chroniła strategiczną linię kolejową Zagrzeb-Belgrad oraz dolinę rzeki Sawy.
Wspólnie z niemieckimi jednostkami, dywizja brała udział w operacjach przeciwpartyzanckich, np. 1 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich walczył w rejonie Sisaku z 11 Ochotniczą Dywizją Grenadierów Pancernych SS „Nordland”, a 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich w rejonie Gory i Gliny z niemiecką 371 Dywizją piechoty. Efektywność działań Kozaków szybko doprowadziła do zniszczenia partyzantów na zajmowanych terenach, co było wynikiem ich dużej mobilności i umiejętności walki w trudnym terenie, z czym nie radziły sobie niemieckie oddziały.
W tym okresie Kozacy w Jugosławii dopuszczali się licznych nadużyć, takich jak grabieże, pijaństwo, niszczenie mienia oraz gwałty. Wynikało to z zarządzeń dowództwa o samowystarczalności, które prowadziły do rekwirowania koni, żywności i paszy, co często kończyło się masowymi rabunkami oraz z przywileju grabieży, jaki przysługiwał im od zawsze.
Jednakże prawosławni Kozacy nie chcieli dłużej walczyć z prawosławnymi Serbami, w związku z czym zostali skierowani do katolickiej Chorwacji, muzułmańskiej Bośni i nieprawosławnych rejonów Serbii. W maju 1944 roku II Kaukaska Brygada Kozacka uczestniczyła w nieudanej operacji Rösselsprung. W tym samym czasie 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich został okrążony przez jugosłowiańskich partyzantów, ponosząc znaczne straty, ale przybycie pozostałych oddziałów dywizji umożliwiło przerwanie okrążenia. Na przełomie maja i czerwca 1944 roku dywizję odwiedził b. carski generał Fiodor F. Abramow, przynosząc wsparcie od gen. Aleksieja P. Archangielskiego, lidera Rosyjskiego Związku Ogólnowojskowego. W grudniu 1944 roku, w rejonie Pitomać, doszło do pierwszego starcia dywizji z Armią Czerwoną, które zakończyło się wycofaniem oddziałów sowieckiej 233 dywizji strzeleckiej.
25 lutego 1945 roku 1 Kozacka Dywizja Kawalerii, wraz z 2 Kozacką Dywizją Kawalerii (sformowaną z II Kaukaskiej Brygady Kawalerii) oraz brygadą piechoty (płastuńską), stworzyła XV Kozacki Korpus Kawalerii SS. W marcu część dywizji aktywnie uczestniczyła w jednej z ostatnich ofensyw niemieckich na południowym brzegu Balatonu przeciwko wojskom bułgarskim. W ostatnich tygodniach wojny dywizja przedarła się do Austrii, w okolice Linzu w Tyrolu, aby uniknąć kapitulacji przed oddziałami partyzanckimi Josipa Broz Tity. 12 maja 1945 roku Kozacy, w liczbie 25 tys., skapitulowali w pobliżu Klagenfurtu przed brytyjską 11 Dywizją Pancerną. Informacja o przekazaniu jeńców Armii Czerwonej doprowadziła do starć między Kozakami a brytyjskimi strażnikami. Mimo użycia siły, Brytyjczycy pod koniec maja 1945 roku przekazali około 50 000 jeńców, w tym żołnierzy 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii, w ręce Armii Czerwonej. Generał von Pannwitz również został przekazany przez Brytyjczyków władzom radzieckim 28 maja 1945 roku.
Dowódcy dywizji
Dowódcy:
- gen. Helmuth von Pannwitz (1943–1944)
- płk Konstantin Wagner (1944–1945)
- płk Hans-Gert von Baath (1945)
- płk Körner (1945)
- płk Konstantin Wagner (1945)
- płk Alexander von Bosse (1945)
Szef sztabu:
mjr Joachim von Schultz
Skład organizacyjny
W listopadzie 1943 roku:
- 1 Kozacka Brygada Kawalerii (Dońska) – dowódca płk Hans von Wolff
- 1 Doński Pułk Kawalerii
- 2 Syberyjski Pułk Kawalerii
- 4 Kubański Pułk Kawalerii
- 1 Kozacki Batalion Artylerii Konnej
- 2 Kozacka Brygada Kawalerii (Kaukaska) – dowódca płk Alexander von Bosse
- 3 Kubański Pułk Kawalerii
- 5 Doński Pułk Kawalerii
- 6 Terecki Pułk Kawalerii
- 2 Kozacki Batalion Artylerii Konnej
- oraz: batalion zwiadowczy, batalion inżynieryjny, batalion łączności, batalion szkoleniowy i uzupełnień, batalion medyczny, kompania weterynaryjna.
Umundurowanie
Żołnierze 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii byli ubrani w niemieckie mundury. Podstawowy strój składał się z bluzy i spodni w kolorze feldgrau. Spodnie bryczesy różniły się od niemieckich lampasami w tradycyjnych kozackich kolorach. Do bryczesów nosili czarne oficerki z ostrogami. Na głowach mieli tradycyjne kozackie czapki futrzane, tzw. kubanki, oraz wyższe papachy w kolorze czarnym, których denka miały różne kolory odpowiadające rodzajom wojsk kozackich. Hełmów nie używano, nawet w trakcie walki. Przy pasie często mieli przypięte kozackie szable (szaszka) w czarnych skórzanych pochwach. Nosili także baszłyki i burki, czyli sztywne peleryny z czarnej wielbłądziej wełny, spięte metalową klamrą pod szyją.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Samuel Mitcham: Niemieckie siły zbrojne 1939-1945. Dywizje strzeleckie i lekkie. Warszawa: 2010. ISBN 978-8311-11655-9.
- Samuel Newland: Kozacy w Wehrmachcie 1941-1945. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-11-11882-9.
- Janusz Piekałkiewicz: Wojna kawalerii 1939-1945. Warszawa: 1992. ISBN 83-7250-074-6.
- Paweł Machcewicz: Rozliczanie totalitarnej przeszłości: zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości. Warszawa: 2017. ISBN 978-83-65972-23-1.
- Jarosław W. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005
- Werner H. Krause, Kozacy i Wehrmacht, Kraków 2006
Linki zewnętrzne