1 Kompania Czołgów Lekkich Dowództwa Obrony Warszawy

To pododdział broni pancernych Wojska Polskiego, który został utworzony w okresie II Rzeczypospolitej, w trakcie kampanii wrześniowej w 1939 roku.

Formowanie

Na początku wojny rozpoczęto organizację niespodziewanej grupy pancerno-motorowej, której celem była obrona stolicy. 2 września kapitan Stanisław Grąbczewski otrzymał rozkaz powołania kompanii czołgów lekkich, opierając się na nowych czołgach, które znajdowały się w Forcie Wola i były w trakcie odbioru w 3 batalionie pancernym. Choć pojazdy były nowe, brakowało im jeszcze pełnego wyposażenia, w tym radiostacji 2N/C. Dopiero 5 września wieczorem kapitan Grąbczewski poinformował Dowództwo Obrony Warszawy o gotowości swojego pododdziału.

1 kczl DOW w obronie Warszawy

Od 5 do 6 września 1 kczl była stacjonowana w Ogrodzie Saskim jako część trzeciej linii obrony miasta i weszła w skład Grupy Pancerno-Motorowej Dowództwa Obrony Warszawy. Do kompanii dołączono podchorążych ze Szkoły Podchorążych Broni Pancernych, którzy pełnili rolę dowódców czołgów. Czołgi były wykorzystywane do testowania wytrzymałości barykad na atak pojazdów pancernych.

6 września 1 kompania czołgów lekkich DOW przeprowadziła rozpoznanie w rejonie Grójca, a jej plutony dotarły do Mogielnicy i Nowego Miasta. Nie nawiązując kontaktu z wrogiem, wróciły do Warszawy na noc. 9 września niemiecka 4 Dywizja Pancerna przeprowadziła natarcie na Ochotę i Wolę. Obydwie kompanie czołgów lekkich zostały około południa skierowane do wsparcia dowódcy odcinka „Zachód” Obrony Warszawy, aby wzmocnić obronę. I pluton 1 kczl wspierał obrońców Ochoty w okolicach ulic Białobrzeskiej, Grójeckiej oraz Sękocińskiej. Wspólnie z piechotą pluton przeprowadził kontrataki na niemiecką piechotę i czołgi, odzyskując budynki i barykady stracone w wyniku niemieckiego natarcia. Załogi zapasowe 1 kczl likwidowały pozostałe na tyłach grupy niemieckiej piechoty.

10 września 1 kczl wsparła obrońców Woli, a I pluton wsparł kontratak polskiej piechoty z rejonu cmentarza prawosławnego w kierunku pętli tramwajowej na obrzeżach. Podczas akcji jeden z czołgów został trafiony, a dwóch członków załogi odniosło rany, jednak kierowca zdołał wyprowadzić czołg za własne linie.

Wieczorem tego samego dnia 1 kczl oraz 13 zmot. komp. ppanc. przeprowadziły rozpoznanie szosy Warszawa-Leszno w kierunku Puszczy Kampinoskiej. Zaskoczony wróg w rejonie cmentarza w Wawrzyszewie przepuścił czołowe czołgi, a pozostałe zniszczyły 3 pojazdy pancerne przeciwnika, wzięły do niewoli oficera i zlikwidowały innego, uwalniając kilkudziesięciu polskich jeńców. W rejonie Nowego Wawrzyszewa miała miejsce chaotyczna nocna potyczka z niemiecką kompanią czołgów. Dwa polskie czołgi 7TP zostały trafione, ale odprowadzone do naprawy na własne linie. Zdobyte niemieckie czołgi odholowano do miasta. Nad ranem 11 września 1 kczl została wycofana na odpoczynek.

Wieczorem 11 września obie kompanie czołgów lekkich zgrupowano w Alei Niepodległości w związku z planowanym wypadem na Okęcie. W operacji wzięła również udział 13 zmot. komp. ppanc. pod dowództwem por. T. Banaszczyka. Ostatecznie natarcie rozpoczęło się 12 września o godzinie 5:00. Uderzenie polskiej piechoty z II i IV batalionu 360 pułku piechoty ppłk. Witalisa Chmury, wspierane przez czołgi 7TP 1 i 2 kompanii czołgów lekkich, odrzuciło niemiecki batalion 82 pp z 31 Dywizji Piechoty, zdobywając hangary i koszary 1 pułku lotniczego oraz kolonię Okęcie. Polskie czołgi dotarły około godziny 6:00 do szosy Warszawa-Kraków, jednak kontratak niemieckiej 4 DPanc. powstrzymał dalsze natarcie.

Na Paluchu i Służewcu kompanie osłaniały natarcie głównych sił na Okęcie, a plutony I, 1 kczl oraz II, 2 kczl stoczyły walki z czołgami niemieckiej 4 DPanc. W trakcie walk o kompleks toru wyścigów konnych na Służewcu zginął dowódca 2 plutonu 2 kczl, por. Gołębiowski. W sumie podczas ataku na Okęcie i Służewiec stracono łącznie 7 czołgów 7TP, a na wrogu zdobyto 1 czołg, zniszczono kilka ciężarówek oraz 1 samolot „Storch”. 13 września wszystkie czołgi 7TP, jedno- i dwuwieżowe, zostały zgromadzone w 1 kompanii kpt. Grąbczewskiego.

15 września pluton czołgów lekkich oraz pluton czołgów rozpoznawczych patrolowały północne przedpola Warszawy oraz wyjścia z Puszczy Kampinoskiej, aby nawiązać łączność z jednostkami Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”. W jednej z potyczek uszkodzono jeden niemiecki czołg i wzięto jego załogę do niewoli. Wracający pluton czołgów 7TP został ostrzelany przez polską obronę, a jeden z czołgów zdetonował minę na barykadzie na szosie do Młocin. Od 18 września kompanie kpt. Grąbczewskiego i kpt. Brażuka oraz 13 zmot. kompania ppanc. zostały przydzielone do dyspozycji dowódcy odcinka ppłk. dypl. L. Okulickiego, z którymi przeprowadzono natarcie mające na celu nawiązanie kontaktu z Armią „Poznań” i „Pomorze”. Pluton por. Sempolińskiego wspierał natarcie I/360 pp w kierunku miejscowości Grot i Nowego Chrzanowa, a pluton por. Kraskowskiego IV/360 pp w kierunku miejscowości Blizne. Nowe Chrzanowo zostało zdobyte, natomiast pod Bliznem wszystkie czołgi plutonu por. Kraskowskiego zostały stracone w walce z czołgami niemieckiej 1 Dywizji Lekkiej, a kilku czołgistów zginęło, w tym por. Robert Kraskowski, który odniósł rany.

W dniu 27 września pozostało jedynie 6 sprawnych czołgów 7TP, a reszta kompanii czołgów lekkich przygotowywała się do kolejnego przeciwnatarcia na Woli. Z uwagi na prowadzone rozmowy kapitulacyjne, pancerniacy nie wzięli już udziału w walkach.

Obsada personalna

dowódca kompanii – kpt. Stanisław Grąbczewski

dowódca 1 plutonu – por. Robert Kraskowski (do 18 IX 1939)

dowódca 2 plutonu – ppor. Zygmunt Dębicki

Organizacja

Organizacja kompanii została odtworzona na podstawie samodzielnych i ograniczonych kompanii czołgów lekkich:

Dowództwo:

1 oficer, 6 podoficerów, 15 szeregowych,
8 pistoletów, 1 rkm wz. 28, 14 karabinków,
1 czołg 7TP, 1 samochód terenowy, 1 sanitarka, 1 furgonetka, 2 motocykle, 3 motocykle z koszem,

Dwa plutony czołgów w każdym po:

1 oficer, 5 podoficerów, 11 szeregowych
16 pistoletów, 1 karabinek,
5 czołgów 7TP, 1 motocykl,

Drużyna OPLOT:

1 podoficer, 8 szeregowych,
2 pistolety, 7 karabinków, 2 ckm-y wz.30,
2 furgonetki,

Patrol Reperacyjny:

3 podoficerów, 2 szeregowych,
1 pistolet, 4 karabinki,
1 cysterna, 1 samochód półgąsienicowy, 1 przyczepa paliwowa,

Drużyna Gospodarcza:

3 podoficerów, 8 szeregowych,
3 pistolety, 8 karabinków,
2 samochody ciężarowe, 1 przyczepa paliwowa, 1 przyczepa kuchnia.

Łącznie:

3 oficerów, 23 podoficerów, 55 szeregowych,
46 pistoletów, 1 rkm, 2 ckm-y, 35 karabinków,
11 czołgów, 1 samochód terenowy, 1 sanitarka, 1 cysterna, 1 samochód półgąsienicowy, 3 furgonetki, 2 samochody ciężarowe, 2 motocykle, 5 motocykli z koszem, 2 przyczepy paliwowe, 1 przyczepa kuchnia.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.

Rajmund Szubański, Polska broń pancerna 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II poprawione i uzupełnione, ISBN 83-11-07660-X

Relacje o działaniach czołgów 7TP w kampanii wrześniowej, Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego Nr 2/31 z 2009 r.

Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06771-6.

Rajmund Szubański: 3 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 37. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-51-2.

Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2004. ISBN 83-11-10031-4.