1 Gwardyjska Armia Pancerna

1 Gwardyjska Armia Pancerna (ros. 1-я гвардейская танковая армия) to jednostka operacyjna Armii Czerwonej oraz Armii Radzieckiej, obecnie będąca częścią Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej.

Historia

1 Gwardyjska Armia Pancerna została utworzona 25 kwietnia 1944 roku w wyniku przekształcenia 1 Armii Pancernej. Na początku należała do 1 Frontu Ukraińskiego, biorąc udział w operacji lwowsko-sandomierskiej. Latem 1944 roku armia ta brała udział w walkach z armią niemiecką, dążąc do utworzenia przyczółka baranowsko-sandomierskiego. Pod koniec 1944 roku została włączona do 1 Frontu Białoruskiego, uczestnicząc w operacjach: warszawsko-poznańskiej, pomorskiej (bitwa o Białogard) oraz berlińskiej. W trakcie operacji warszawsko-poznańskiej, w ciągu zaledwie 18 dni, przeszła około 600 km, przełamując niemieckie linie obronne i forsując trzy rzeki: Pilicę, Wartę oraz Odrę. Ekspansja wojsk 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej uniemożliwiła Niemcom w Gnieźnie wywóz cennych artefaktów, które były już spakowane, w tym najważniejszych elementów wyposażenia katedry, w tym romańskich Drzwi Gnieźnieńskich. Armia wzięła również udział w walkach o Aleksandrów Łódzki, a zdobycie miasta 18 stycznia 1945 roku zakończyło niemiecką okupację tego regionu. 1 Gwardyjska Armia Pancerna brała udział w operacji berlińskiej, która zakończyła się 2 maja zdobyciem stolicy III Rzeszy. To gen. Gieorgij Żukow wydał rozkaz, aby jednostka jako pierwsza wkroczyła do Berlina i zatknęła Sztandar Zwycięstwa.

Po zakończeniu II wojny światowej armia ta stacjonowała na terenie NRD aż do początku lat dziewięćdziesiątych, będąc częścią Grupy Wojsk Radzieckich w Niemczech. Dowództwo znajdowało się w Dreźnie, a później przeniesiono je do Smoleńska, gdzie jednostka została rozwiązana w 1998 roku.

W listopadzie 2014 roku, na mocy decyzji prezydenta Federacji Rosyjskiej, podjęto decyzję o odtworzeniu i rozpoczęciu formowania 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej. Obecnie armia ta jest częścią Zachodniego Okręgu Wojskowego, a sztab znajduje się w miejscowości Bakowka (część miasta Odincowo) w obwodzie moskiewskim.

W 2022 roku armia ta uczestniczyła w inwazji na Ukrainę, a według gen. Waldemara Skrzypczaka poniosła znaczne straty.

Dowództwo armii

Dowódcy:

gen. płk Michaił Katukow (1944 – 1947)
…
gen. mjr Wiktor Roszczin (1995 – 1998)
gen. mjr Aleksander Czajko (2014 – 2017)
gen. mjr Aleksiej Awdiejew (2017 – 2018)
gen. mjr/por. Siergiej Kisiel (2018 – 2022)
gen. por. Nikołaj Tierieszczenko (2022-2024);
gen. por. Witalij Podlesnyj (2024-);

Członek Rady Wojennej:

gen. por. Nikołaj Popiel

Szefowie sztabu:

gen. por. Michaił Szalin (25.04.1944 – 09.05.1945)

Struktura organizacyjna

Skład 1944–1945:

8 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany
11 Gwardyjski Korpus Pancerny

Skład w 1990:

9 Bobrujsko-Berlińska Dywizja Pancerna – Riesa;
11 Gwardyjska Przykarpacko-Berlińska Dywizja Pancerna – Drezno;
20 Gwardyjska Przykarpacko-Berlińska Dywizja Zmechanizowana – Grimma;

Jednostki podporządkowania armijnego:

181 Gwardyjska Nowozybkowska Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych – Kohstadt;
432 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych – Btirchen;
308 Brygada Artylerii Armat – Zeithaim;
53 Brygada Rakiet Przeciwlotniczych – Altenburg;
443 Brandenburska Brygada Inżynieryjno-Saperska – Drezno;
41 Brygada Zabezpieczenia Materiałowego – Drezno;
225 pułk śmigłowców – Allstedt;
485 pułk śmigłowców – Brandis;
204 pułk rakiet przeciwlotniczych – Drezno;
68 pułk pontonowo-mostowy – Drezno;
3 Gwardyjski Przykarpacki pułk łączności – Drezno;
253 pułk radiotechniczny – Malsenburg;
1044 batalion desantowo-szturmowy – Konigsburg;
234 batalion ochrony – Drezno;
6 eskadra śmigłowców – Klotosze;
269 eskadra Bezzałogowych Statków Powietrznych – Brandis;
489 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Meiningen;
51 batalion radiotechniczny – Drezno;
106 batalion WRE – Wittenberga;
829 batalion radioliniowy – Miśnia;
443 batalion inżynieryjno-saperski – Drezno;
595 batalion rozpoznania i obrony przeciwchemicznej – Chemnitz;

Skład w 2016:

4 Gwardyjska Kantemirowska Dywizja Pancerna;
2 Gwardyjska Tamańska Dywizja Zmechanizowana;
27 Samodzielna Gwardyjska Sewastopolska Brygada Zmechanizowana;
6 Samodzielna Gwardyjska Częstochowska Brygada Pancerna;
288 Gwardyjska Warszawsko-Brandenburska Brygada Artylerii;
112 Gwardyjska Noworosyjska Brygada Rakietowa;
49 Brygada Rakietowa Obrony Przeciwlotniczej;
96 Samodzielna Brygada Rozpoznawcza;
60 Brygada Dowodzenia;
6 pułk inżynieryjny;
20 pułk chemiczny.

Upamiętnienie

W okresie PRL-u, w Ozorkowie, wmurowano tablicę przy ulicy Stefana Wyszyńskiego 7, ku czci żołnierzy 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej oraz Wojska Polskiego, którzy 18 stycznia 1945 roku uczestniczyli w zdobyciu miasta, kończąc tym samym niemiecką okupację Ozorkowa.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Karl Bahm: Berlin 1945. Warszawa: 2015. ISBN 978-83-11-13571-0.

Czesław Czubryt-Borkowski: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945. Wyd. 4. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1988. ISBN 83-217-2709-3.

Marek Depczyński: Rosyjskie siły zbrojne: od Milutina do Putina. Warszawa: Bellona SA, 2015. ISBN 978-83-11-13505-5.

Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.

Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.

Mirosław Korolko: Leksykon kultury religijnej w Polsce. Warszawa: 1999.

Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.

Stanisław Zarychta: Broń jądrowa w kształtowaniu bezpieczeństwa 1945–2015. Warszawa: Bellona SA, 2016. ISBN 978-83-11-14235-0.