1 grosz wzór 1923

Moneta jednogroszowa, wybijana w brązie oraz cynku, znana jako 1 grosz wzór 1923, została wprowadzona do obiegu w brązie 1 lipca 1924 roku (Dz.U. z 1924 r. nr 34, poz. 351), a wersja cynkowa zadebiutowała 17 grudnia 1941 roku, w czasach Generalnego Gubernatorstwa. Moneta ta została wycofana z obiegu w wyniku reformy walutowej, która miała miejsce 30 października 1950 roku.

W niektórych publikacjach z początku XXI wieku jako datę wprowadzenia jednogroszówki wskazywano 14 sierpnia 1924 roku, natomiast w innych opracowaniach tego samego autora podawano 31 maja 1924 roku, co jest dniem wejścia w życie rozporządzenia dotyczącego ustalenia wzorów monet (Dz.U. z 1924 r. nr 45, poz. 476).

Ostatnim rokiem, w którym moneta była bita, był 1939.

Awers

Na awersie monety umieszczono godło – stylizowanego orła w koronie. Powyżej znajduje się rok emisji, a dookoła napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA” oraz inicjały projektanta, WJ. Monety z 1923 roku nie mają znaku mennicy, który pojawił się na późniejszych wersjach, umieszczony pod łapą orła. Znak ten to herb Kościesza, reprezentujący Mennicę Państwową w Warszawie.

Rewers

Na rewersie monety znajduje się cyfra „1” ozdobiona elementami z lewej i prawej strony, a także napis „GROSZ”.

Nakład

Moneta była bita w brązie na krążku o średnicy 14,7 mm i masie 1,5 grama, z gładkim rantem, według projektu Wojciecha Jastrzębowskiego. Produkcja odbywała się w mennicy King’s Norton Metal Company Ltd. oraz w Warszawie. Nakłady monety w poszczególnych latach wyglądały następująco:

1 – według sprawozdania mennicy w 1924 roku wybito 20 000 000, a w 1925 roku 10 000 000 sztuk
2 – w 1925 roku wybito 18 163 801, a w 1926 roku 19 787 877 sztuk; w popularnych katalogach podawany jest całkowity nakład 40 000 000 sztuk
3 – według sprawozdania mennicy; w popularnych katalogach przyjmuje się nakład 17 000 000 sztuk
4 – w 1928 roku wybito 13 600 000, a w 1929 roku 14 111 837 sztuk; popularne katalogi podają jedynie nakład 13 600 000 sztuk, nie uwzględniając 1-groszówek z 1928 roku wybitych w 1929 roku
5 – według sprawozdania mennicy; w popularnych katalogach przyjmuje się nakład 22 500 000 sztuk
6 – według sprawozdania mennicy; w popularnych katalogach przyjmuje się nakład 12 000 000 sztuk
7 – wielkość emisji w brązie z rokiem 1939 jest niepewna

Wersja cynkowa z rokiem 1939 była bita w latach 1941–1944:

Opis

Z formalnego punktu widzenia moneta nigdy nie została wycofana z obiegu żadnym aktem prawnym w okresie Generalnego Gubernatorstwa. Dekret PKWN z 24 sierpnia 1944 roku dopuszczał monety groszowe do obiegu aż do reformy walutowej z 30 października 1950 roku. Po wprowadzeniu reformy, do obiegu dopuszczono jedynie monety wydane przez Narodowy Bank Polski.

Nieznane są przyczyny, dla których monety z 1930 roku występują stosunkowo rzadko na rynku kolekcjonerskim, mimo dużych nakładów podawanych w sprawozdaniach mennicy.

W drugiej połowie lat 30. XX wieku duże emisje jednogroszówek, podobnie jak 2- oraz 5-groszówek, były związane z wysokim zapotrzebowaniem rynku na monety drobne, które prawie w ogóle nie wracały do kas państwowych.

Do czasu uruchomienia odlewni i walcowni w Mennicy Państwowej, krążki z brązu do emisji 1- i 2-groszówek zamawiano w warszawskich firmach:

„Norblin Bracia Buch i T. Werner”
„Józef Fraget”

Emisje cynkowych jednogroszówek z rokiem 1939 miały charakter uzupełniający, ponieważ w okresie Generalnego Gubernatorstwa monety 1-groszowe II Rzeczypospolitej z brązu sukcesywnie znikały z obiegu jako źródło cennych surowców.