1. FC Katowice, znany również jako 1. FC Kattowitz (z niem. Erster Fußball-Club Kattowitz); początkowo funkcjonował jako FC Preußen 05 Kattowitz, następnie jako 1. FC, FC Katowice, FC Kattowitz – to klub piłkarski z siedzibą w Katowicach, który został założony 5 lutego 1905 roku. W latach 1922-1939 stanowił drużynę mniejszości niemieckiej w Polsce, został rozwiązany w 1945 roku, a jego reaktywacja miała miejsce w 2007 roku.
Historia
Początki
5 lutego 1905 roku, dwaj bracia – Emil i Rudolf Fonfara, założyli klub pod nazwą FC Preußen 05 Kattowitz. W 1906 roku organizacja ta była jednym z założycieli Katowickiego Związku Piłkarskiego (Kattowitzer Ballspiel-Verband), który w tym samym roku dołączył do Południowo-Wschodniego Niemieckiego Związku Piłki Nożnej (Südostdeutscher Fußball-Verband) i tym samym do Niemieckiego Związku Piłki Nożnej. W latach 1907-1922 FC Preußen 05 zdobył pięciokrotnie tytuł mistrza Górnego Śląska (ligi górnośląskiej): w latach 1907, 1908, 1909, 1913 oraz 1922. W 1922 roku, po plebiscycie i powstaniach śląskich, zakończył uczestnictwo w niemieckich rozgrywkach. Przez następne 17 lat brał udział w polskich zawodach (do 1939 roku, kiedy to województwo śląskie oraz Katowice zostały przyłączone do III Rzeszy). 1. FC Kattowitz był drużyną mieszczańską, wspieraną przez drobny kapitał, który identyfikował się jako mniejszość niemiecka. W zespole grali wyłącznie Ślązacy, z których część miała trudności z komunikowaniem się w języku polskim.
Lata 20. XX wieku
W latach 20. XX wieku, 1. FC Kattowitz stał się jednym z najpotężniejszych zespołów na Śląsku. W rozgrywkach niemieckich najpierw starano się zdobyć tytuł mistrza swojego okręgu (w tym wypadku Górnego Śląska), a później mistrza Południowo-Wschodnich Niemiec (Südost-Deutschland). Mistrz Południowo-Wschodnich Niemiec przystępował do rywalizacji w systemie pucharowym (wśród 16 drużyn) o tytuł mistrza całego kraju. W sezonie 1922 1. FC Kattowitz zajął 3. miejsce w rozgrywkach południowo-wschodnich Niemiec. W 1922 roku, po naciskach ze strony polskich władz, nastąpiła zmiana nazwy klubu, najpierw na I Klub Piłkarski, a później, po wygranej sprawie sądowej, na Erster Fussball-Club Kattowitz. W sezonie 1927 1. FCK znalazł się w gronie założycieli Ligi Polskiej. Debiut ligowy miał miejsce w Katowicach, gdzie odnieśli zwycięstwo 7:0 z Ruchem Hajduki Wielkie. W inauguracyjnej edycji ligi drużyna zdobyła wicemistrzostwo Polski. W decydującym i kontrowersyjnym meczu katowiczanie przegrali z Wisłą Kraków 0:2. Wicemistrzostwo Polski było zasługą m.in. bramkarza Emila Görlitza (pierwszego reprezentanta Polski z Górnego Śląska), obrońcy Otto Heidenreicha (uważanego za jednego z najlepszych obrońców w Europie lat dwudziestych), napastnika Karola Kossoka (również reprezentanta Polski), Jerzego Goerlitza (który zdobył w tym sezonie 21 goli) oraz Tadeusza Geisslera (który zdobył 19 goli). Otto Heidenreich odmówił gry w reprezentacji Polski, ponieważ nie czuł się Polakiem. W sezonie 1928 klub zajął 5. miejsce w ekstraklasie (po rundzie wiosennej był wicemistrzem, jednak byłby pierwszy, gdyby nie walkower w meczu z Warszawianką).
Lata 30. XX wieku
Pod koniec lat 20. oraz na początku lat 30. klub uległ wyraźnemu osłabieniu, co doprowadziło do spadku do śląskiej ligi okręgowej w 1929 roku (wówczas zwanej Klasą A, a od 1931 roku Ligą Śląską). W 1932 roku piłkarze 1. FC zdobyli pierwsze miejsce w tej lidze, co oznaczało zdobycie tytułu mistrza (polskiej części) Górnego Śląska. W barażach o grę w ekstraklasie 1. FC rozegrał dwumecz ze zwycięzcą Kieleckiej Ligi Regionalnej – klubem Warta Zawiercie (oba mecze wygrane – 5:2 i 6:2) oraz dwumecz ze zwycięzcą Krakowskiej Ligi Regionalnej – klubem Podgórze Kraków (oba mecze przegrane – 1:2 i 1:3). W 1934 roku klub został ukarany grzywną za „prowokacyjne, antypolskie stanowisko”. Tego samego roku 1. FC sprzedał swojego wychowanka – Ernesta Wilimowskiego do Ruchu Hajduki Wielkie za 1000 zł (odpowiednik 10 pensji listonosza) i zorganizował dwa mecze Ruchu z 1. FC, z których dochód miał trafić do kasy katowiczan. W latach 1934-1945 w klubie grał Richard Herrmann, późniejszy reprezentant Niemiec. Klub został zawieszony w czerwcu 1939 roku, ponieważ w tym czasie skupiał już środowiska niemieckie o skrajnie nacjonalistycznych sympatiach.
Lata II wojny światowej
Jednak klub został reaktywowany przez niemieckie władze podczas II wojny światowej, które próbowały uczynić z niego niemiecką wizytówkę piłkarskiego Śląska, sprowadzając do niego byłych reprezentantów z Katowic, takich jak Ewald Dytko, Erwin Nyc oraz Ernest Wilimowski. Mimo to, klub nie odniósł większych sukcesów w rozgrywkach Gauliga Schlesien (śląskiej ligi). W sezonie 1941 zajął 4 miejsce, w 1942 – 7 miejsce, w 1943 – 8 miejsce, a w 1944 – 7 miejsce. Wielu piłkarzy odeszło z drużyny, Erwina Nyca oraz Ewalda Dytka wcielono do Wehrmachtu, a Wilimowski wyjechał w głąb Niemiec. W ostatnim niedokończonym sezonie – 1945, 1. FC zajmował pierwsze miejsce w tabeli. Klub przestał istnieć w 1945 roku, gdy oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do III Rzeszy.
Traditionsgemeinschaft 1. FC Kattowitz
Po II wojnie światowej mieszkańcy Katowic o niemieckim pochodzeniu uciekli lub zostali wypędzeni do Niemiec. Większość z nich osiedliła się w miejscowości Salzgitter. Właśnie tam, w 1965 roku, były prezydent klubu Georg Joschke założył „Traditionsgemeinschaft 1. FC Kattowitz” (z niem. wspólnota tradycji klubu 1. FC Kattowitz), podczas spotkań byłych piłkarzy klubu, takich jak: Emil Görlitz, Otto Heidenreich i Ernest Joschke. Miasto Salzgitter wsparło również powstanie „Izby Pamięci klubu 1. FC Kattowitz” (Heimatstube des 1. FC Kattowitz).
W 1980 roku miasto Salzgitter uroczyście obchodziło 75. rocznicę powstania klubu. Wówczas przekazano do archiwum miasta Salzgitter cenne dokumenty, jak m.in. dokument dotyczący 25-lecia klubu, pierwszą Kronikę Klubu oraz Album Klubu, zawierający setki zdjęć i dokumentów. Album, wcześniej uważany za zaginiony, został ukryty po wojnie w Katowicach, a Emil Görlitz przemycił go do Niemiec Wschodnich, a następnie do Salzgitter. Wspólnota tradycji istniała do 1990 roku.
Reaktywacja w XXI wieku
W grudniu 2006 roku odbyło się pierwsze spotkanie założycielskie mające na celu reaktywację klubu. 1. FC Katowice został zarejestrowany w sądzie 13 kwietnia 2007 roku i zgłoszony do Okręgowego Związku Piłki Nożnej (OZPN). Śląski Związek Piłki Nożnej (ŚLZPN) przyjął klub w maju 2007 roku. Reaktywowany klub zachował swoje tradycyjne biało-czarne barwy, jednak herb klubu został zmodyfikowany, nawiązując do oryginału. Piłkarze i piłkarki klubu występują w strojach firmy ZINA (białe koszulki i czarne spodenki, a rezerwowy strój jest cały czarny). Trenerem został Dariusz Wolny, były piłkarz GKS-u Katowice, w którym grał w latach 1991-1994, zdobywając dla niego 30 goli w ekstraklasie.
W sezonie 2007/2008 męska drużyna została dopuszczona do rozgrywek B-klasy. Powstała również drużyna kobieca, która w sezonach 2010/2011, 2011/2012 oraz 2014/2015 występowała w Ekstralidze. Utworzono także szkółkę piłkarską dla dzieci. W sezonie 2007/2008 drużyna męska 1. FC Katowice zajęła 1. miejsce w B-klasie, co umożliwiło jej awans do A-klasy w sezonie 2008/2009. W 2009 roku męska sekcja oddzieliła się od damskiej.
Prezesem Stowarzyszenia KS 1.FC Katowice został Wojciech Koczubik, a wiceprezesem Krzysztof Ziemba. Skupił się on na kultywowaniu tradycji klubowych – zorganizował turnieje ku pamięci wielkich piłkarzy E.F.C Katowice: E. Wilimowskiego i K. Kossoka, które odbywają się corocznie na obiekcie w Szopienicach. Obecnie w klubie zrzeszonych jest 115 zawodników, w tym 90 dzieci w wieku od 5 do 13 lat.
Drużyna kobiet zdobyła halowe mistrzostwo Polski 4 grudnia 2010 roku.
Stadion
Początkowo piłkarze grali na dzisiejszym placu Andrzeja, dzieląc go z Dianą Kattowitz. W 1920 roku klub uzyskał zgodę na dzierżawę terenów niedaleko parku Kościuszki, gdzie wybudował nowy stadion. Okazjonalnie grała tam także drużyna Ruchu Hajduki Wielkie. Po II wojnie światowej stadion przeszedł w ręce Wojewódzkiego Milicyjnego Klubu Sportowego (późniejsza Gwardia Katowice / Policyjny Klub Sportowy Katowice). Boisko to istnieje do dziś, jednak w złym stanie. W 1928 roku na stadionie 1. FC odbył się pierwszy w historii mecz reprezentacji Polski na Śląsku. Przy 20 000 widzów Polska wygrała ze Szwecją 2:1. Na tym stadionie kilkakrotnie rozgrywano mecze pomiędzy reprezentacją polskiego i niemieckiego Śląska. W 1930 roku władze miasta odmówiły dzierżawy stadionu klubowi, co spowodowało przeniesienie drużyny na stadion na Muchowcu, który został otwarty w 1934 roku. W dniu inauguracji nowego stadionu klub przegrał 1:5 z silną wówczas drużyną Tennis-Borussia Berlin.
Po reaktywacji klubu, stadionem domowym stało się boisko „Rapid”, będące własnością MOSiR Katowice, położone przy placu Alojzego Budnioka w centrum Katowic (między ulicą Chorzowską, J. N. Stęślickiego i M. Grażyńskiego).
Sukcesy
- Wicemistrzostwo Polski: 1927
- Wicemistrzostwo południowo-wschodnich Niemiec: 1908, 1909, 1913
- Mistrzostwo Górnego Śląska: 1907, 1908, 1909, 1913, 1922, 1945
- Mistrzostwo polskiej części Górnego Śląska: 1932
- Mistrz Katowickiego Związku Piłkarskiego: 1906
Poszczególne sezony
Reprezentanci Polski w barwach klubu
- Emil Görlitz
- Karol Kossok
- Erwin Nytz
- Ernest Wilimowski
Reprezentanci Niemiec w barwach klubu
- Ernst Willimowski
- Richard Herrmann – Mistrz świata z roku 1954.
- Georg Schumann
Kibice
Wśród reaktywatorów oraz kibiców klubu znajdują się m.in. członkowie Ruchu Autonomii Śląska oraz kibice innych górnośląskich klubów piłkarskich. Celem klubu jest łączenie osób, które czują się Ślązakami, niezależnie od poglądów, wyznania czy kibicowania innemu klubowi piłkarskiemu.
Działacze planowali nawiązać współpracę z klubem Athletic Bilbao z Kraju Basków, gdzie grają wyłącznie Baskowie. Z założenia w klubie FC Kattowitz mają grać mieszkańcy Śląska.
Na meczach 1. FC Katowice obowiązują następujące barwy: czarne, białe, żółte i niebieskie (oficjalne barwy klubu: czarno-białe oraz barwy Górnego Śląska: żółto-niebieskie, a jednocześnie barwy Śląska: białe, żółte i czarne). Standardem na meczach 1. FC są flagi Górnego Śląska oraz duże, kilkumetrowe transparenty przynoszone przez kibiców. Okrzyki i przyśpiewki kibiców są głównie w języku śląskim, z domieszką słów polskich i niemieckich.
Zobacz też
Piłka nożna na Górnym Śląsku do 1945 roku
Przypisy
Bibliografia
„Gestapo prosiło, żeby grać”. ofiaromwojny.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. – Gazeta Wyborcza, 20 maja 2005
„Klub piłkarski 1.FC Katowice znów istnieje!”. katowice.wyborcza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-12)]. – Gazeta Wyborcza Katowice, 29 maja 2007
www.f-archiv.de – archiwalne niemieckie statystyki piłkarskie
www.rsssf.com – archiwalne niemieckie statystyki piłkarskie
„W koszulkach i spodenkach z hitlerowskich sztandarów – opowieść o śląskiej piłce w 1945 r.” – Sport.pl, 26 stycznia 2005
Śląski Związek Piłki Nożnej – terminarz rozgrywek II ligi kobiecej. slzpn.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)].
Śląski Związek Piłki Nożnej – terminarz rozgrywek Okręgowej Ligi Juniorów. slzpn.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)].
Rozgrywki II ligi kobiet, grupy śląskiej w serwisie www.kobiecapilka.pl
Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 121−124. ISBN 978-83-7729-021-7.
Hardy Grüne, Vereinslexikon, Enzyklopädie des deutschen Ligafußballs, AGON Sportverlag 2001, ISBN 3-89784-147-9.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona 1. FC Katowice