1 Dywizjon Żandarmerii (1 dżand.) to jednostka żandarmerii Wojska Polskiego.
Historia dywizjonu
1 Dywizjon Żandarmerii, wraz z podległymi mu pododdziałami, stacjonował w obrębie Okręgu Korpusu Nr I. Dowódca dywizjonu jednocześnie pełnił rolę szefa żandarmerii w DOK I.
Początki dywizjonu sięgają utworzenia Dowództwa Żandarmerii przy Dowództwie Okręgu Generalnego Warszawa, które miało miejsce 7 grudnia 1918 roku.
23 listopada 1918 roku do Dowództwa Żandarmerii przy DOGen. Warszawa włączono oddziały tajnej żandarmerii Polskiej Organizacji Wojskowej, które wcześniej działały samodzielnie, niezwiązane z władzami wojskowymi.
7 stycznia 1920 roku, kapitan Władysław Gabriel został przeniesiony z 17 pułku piechoty do Dowództwa Żandarmerii Okręgu Generalnego „Warszawa” na stanowisko dowódcy Szwadronu Zapasowego.
9 stycznia 1920 roku podporucznik Edward Gorczyca, dowódca 2 plutonu żandarmerii w Warszawie, otrzymał przeniesienie do Dowództwa Żandarmerii w DOK „Kielce” jako dowódca plutonu żandarmerii w Miechowie.
W lutym 1922 roku dowództwo dywizjonu przeniesiono z ulicy Marszałkowskiej 149 na ulicę Ciepłą 32.
10 lipca 1922 roku pluton śledczy żandarmerii (pluton żandarmerii Warszawa nr 5) otrzymał nowy rejon służbowy, który został wydzielony z obszaru plutonu żandarmerii Modlin i obejmował powiaty: warszawski, miński, radzymiński, grójecki, błoński i sochaczewski. Dziesięć dni później pluton nr 5 został odłączony od Dowództwa Plutonów Żandarmerii Warszawa.
Na podstawie rozkazu dowódcy Okręgu Korpusu Nr I z 15 listopada 1922 roku, do dywizjonu przeniesiono 30 podoficerów z innych jednostek w celu uzupełnienia kadry.
W lipcu 1923 roku zorganizowano posterunki żandarmerii w Jabłonnie i Rembertowie.
W sierpniu 1924 roku powstał posterunek żandarmerii w Sulejówku z czterema żandarmami, którego zadaniem była ochrona willi „Milusin”, w której mieszkał marszałek Polski Józef Piłsudski z rodziną. Obecnie w willi „Milusin” mieści się Muzeum Józefa Piłsudskiego.
W nocy z 30 na 31 stycznia 1925 roku w Ostrołęce zmarł tragicznie komendant lokalnego posterunku żandarmerii, starszy wachmistrz Józef Gajny. Wrócił on do domu po pogrzebie tragicznie zmarłego przodownika Policji, kiedy to spadł ze schodów I piętra, doznając pęknięcia czaszki i umierając na miejscu. Wachmistrz Gajny został pochowany 2 lutego 1925 roku w Łomży, a w jego pogrzebie uczestniczyła delegacja 1 dywizjonu.
19 lutego 1925 roku dowództwo dywizjonu przeniesiono do Pałacu Mostowskich przy ulicy Przejazd 15. Koszary przy ulicy Krochmalnej 32 zajęły plutony nr 1, 3 i 5 oraz drużyna dowódcy dywizjonu. Kadra szwadronu zapasowego oraz pluton nr 2 pozostały na Cytadeli.
3 lutego 1926 roku dowódca dywizjonu, na wniosek powołanej komisji, ustalił 19 sierpnia jako datę święta dywizjonu, nawiązując do udziału żandarmów w obronie Płocka w 1920 roku.
19 lipca 1926 roku dowódca Okręgu Korpusu Nr I zlikwidował posterunek żandarmerii w Sulejówku, a żandarmów tam służących przydzielił do ochrony marszałka Piłsudskiego.
19 sierpnia 1927 roku marszałek Piłsudski wysłał do dywizjonu depeszę, w której przesłał „na ręce pana pułkownika serdeczne pozdrowienia dla całego pierwszego dywizjonu żandarmerii oraz życzenia, aby wasza praca była nadal kierowana przez wysokie poczucie obowiązku i oddanie się służbie”.
17 lutego 1928 roku minister spraw wojskowych zatwierdził 19 sierpnia jako datę święta dywizjonu. 18 sierpnia 1928 roku dowódca, korpus oficerski i podoficerski 1 dywizjonu ogłosili w „Polski Zbrojnej”, że „Święto Pułkowe (19 VIII) w roku bieżącym nie będzie uroczyście obchodzone”.
W środę 5 grudnia 1928 roku około godziny 3.00, podczas pełnienia służby ochronnej w tyłach pałacu Belwederskiego w Warszawie, został zastrzelony starszy żandarm Franciszek Koryzma z 3 plutonu żandarmerii.
24 grudnia 1928 roku wieczerzę wigilijną w 3 plutonie żandarmerii zaszczycił obecnością szef Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych, podpułkownik Aleksander Prystor, któremu towarzyszył dowódca plutonu, kapitan Leonard Müller. W trakcie wieczerzy śpiewano kolędy, a akompaniowali wachmistrz Rabczuk na skrzypcach oraz starszy żandarm Micholak na fortepianie.
4 lutego 1932 roku prezydent RP nadał Krzyż Niepodległości wachm. Mieczysławowi Rożenowi z szwadronu ochronnego.
W dniach 24-26 lutego 1933 roku w Lwowie odbyły się zawody szermiercze o mistrzostwo wojska. Mistrzem wojska w 1933 roku w szermierce na szable wśród oficerów grupy olimpijskiej został oficer dywizjonu, kapitan Władysław Segda.
W 1934 roku Prezes Rady Ministrów odznaczył dziewięciu podoficerów dywizjonu Brązowym Krzyżem Zasługi za akcję przeciwpowodziową.
12 grudnia 1935 roku minister spraw wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził 13 czerwca jako nową datę święta żandarmerii.
Jednostka nie posiadała sztandaru ani odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od 1931 roku mogli uzyskać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 roku planowano wprowadzenie „Znaku Służbowego Żandarmerii”, który miał być numerowany. Dla 1 dżand. przewidziano numery od 500 do 1999.
Organizacja pokojowa i dyslokacja 1 dżand w 1939
Kadra żandarmerii okręgu generalnego i dywizjonu
Dowódcy Plutonów Żandarmerii Warszawa:
kpt. żand. Leonard Müller (do 23 VIII 1923)
kpt. żand. Alfred Antoni Skaza (od 23 VIII 1923)
Obsada personalna Dowództwa 1 dżand. i szwadronu ochronnego w marcu 1939:
dowódca dywizjonu – płk żand. dr Adam Paweł Popowicz → szef Samodzielnego Wydziału Żandarmerii w M.S.Wojsk.
I zastępca dowódcy – mjr żand. Tadeusz Kazimierz Kurzeja → dowódca żandarmerii Armii „Modlin”
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr żand. Jakub Zapała
adiutant – kpt. żand. Władysław Drzymulski
oficer mobilizacyjny – kpt. żand. Juliusz Józef Henryk Schön
oficer śledczy – kpt. żand. Henryk Jan Łukowski
lekarz – por. lek. Ignacy Marian Witkowski
oficer gospodarczy – kpt. int. Jan Walenty Klimkowicz
I oficer do zleceń – por. żand. Jan Mieczysław Jakubowski
II oficer do zleceń – ppor. piech. rez. pdsc mgr Kazimierz Lubecki
dowódca szwadronu ochronnego – mjr żand. Kazimierz Adam Kaciukiewicz → dowódca Oddziału Ochronnego Kwatery Głównej Naczelnego Wodza
zastępca dowódcy – kpt. żand. Tadeusz Kazimierz Kolijewicz
młodszy oficer – por. żand. Karol Kaszycki
Oficerowie dywizjonu:
ppłk. żand. Witold Sokołowski
mjr żand. Alfred Fleszar
rtm. żand. Franciszek Flatau
kpt. żand. Hipolit Morawski
kpt. żand. Zygmunt Puchalik
kpt. rez. żand. Klemens Remer
kpt. rez. żand. Bronisław Witecki
por. żand. Jan Petri
ppor. rez. żand. dr Aleksander Gawlik
ppor. rez. żand. Tadeusz Górski
ppor. piech. Jan Kądziela
ppor. dr Mieczysław Skrudlik (do 28 VI 1919 → DG SZP w b. zaborze pruskim)
Dziedzictwo tradycji
Na podstawie decyzji Nr 226 Ministra Obrony Narodowej z dnia 4 grudnia 1997 roku, dziedzictwo tradycji 1 dywizjonu żandarmerii przyjął Pułk Ochrony im. gen. dyw. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego w Warszawie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Jan Suliński: Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918-1945. Warszawa: Kompas II, 2003. ISBN 83-912638-5-1.
Jan Suliński: Żandarmeria DOK I – Warszawa w latach 1918–1944. Mińsk Mazowiecki: Centrum Szkolenia Żandarmerii Wojskowej, 2015. ISBN 978-83-63700-18-8.