1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana im. Tadeusza Kościuszki (1 DZ) to związek taktyczny Wojska Polskiego, którego dowództwo miało siedzibę w Legionowie, w pobliżu Warszawy.
Historia i tradycje
1 Dywizja Zmechanizowana ma swoje korzenie w 1 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, która rozpoczęła swoje działania bojowe od bitwy pod Lenino (12–13 października 1943) i zakończyła je w Berlinie 8 maja 1945 roku.
Dywizja została utworzona w 1955 roku, a w lipcu 1961 roku została zakwalifikowana do grupy skadrowanych.
W latach 1955–1998 była podporządkowana dowódcy Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Dzięki swojej lokalizacji w bliskiej odległości od stolicy, pełniła funkcje reprezentacyjne, będąc miejscem wielu wizyt delegacji zagranicznych oraz organizując dla nich różnorodne pokazy. W szczególności wyróżniał się 1 Praski pułk zmechanizowany, który dysponował nowoczesnym uzbrojeniem i wyposażeniem.
W sierpniu 1961 roku wprowadzono w dywizji etaty „szkolnej” dywizji zmechanizowanej.
Pułki zmechanizowane zostały podzielone na różne typy. Pułk zmechanizowany pierwszego typu składał się z dwóch szkolnych batalionów piechoty zmotoryzowanej, rozwiniętego batalionu piechoty zmotoryzowanej oraz kompanii czołgów średnich. Jego stan osobowy wynosił 1147 żołnierzy, a w wyposażeniu znajdowało się 10 czołgów T-34/85, 1 transporter opancerzony BTR-152, 4 armaty przeciwpancerne 85 mm, 2 działa bezodrzutowe 82 mm, 2 armaty przeciwpancerne 57 mm, 4 moździerze 120 mm, 3 moździerze 82 mm, 4 przeciwlotnicze PKM-2 oraz 76 granatników RPG-2. Pułk zmechanizowany drugiego typu składał się z trzech batalionów piechoty zmotoryzowanej, w tym dwóch całkowicie skadrowanych, oraz kompanii czołgów średnich, licząc jedynie 359 żołnierzy. Jego uzbrojenie obejmowało: 10 czołgów T-34/85, 1 transporter opancerzony BTR-152, 6 armat przeciwpancernych 85 mm, 6 dział bezodrzutowych 82 mm, 6 armat przeciwpancernych 57 mm, 6 moździerzy 120 mm, 9 moździerzy 82 mm, 4 przeciwlotnicze karabiny maszynowe PKM-2 oraz 61 granatników RPG-2. Pułk czołgów średnich miał charakter typowo szkolny, z czterema kompanami szkolnymi i kompanią obsługi, a jego etat wynosił 752 żołnierzy, w tym 51 czołgów T-34/85.
9 maja 1975 roku, podczas Apelu Zwycięstwa przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie, I sekretarz KC PZPR, Edward Gierek, udekorował sztandar dywizji Orderem Sztandaru Pracy I klasy.
W połowie lat 90. pułki zmechanizowane dywizji przekształcono w brygady. W 2001 roku dywizję podporządkowano dowódcy 2 Korpusu Zmechanizowanego oraz włączono do jej składu 3 Brygadę Zmechanizowaną i 21 Brygadę Strzelców Podhalańskich. W 2004 roku dywizję podporządkowano bezpośrednio Dowództwu Wojsk Lądowych.
Dla odznaki pamiątkowej 1 DZ przyjęto wizerunek Odznaki Kościuszkowskiej z 1946 roku. Oznaką rozpoznawczą dowództwa był herb rodowy Tadeusza Kościuszki (Roch III) umieszczony na ukośnie ułożonej wstędze orderu Virtuti Militari.
Dywizja została rozformowana 1 września 2011 roku.
Dywizja dziedziczyła tradycje dywizji piechoty WP oznaczonej cyfrą 1, które obejmowały:
Dywizja Najwyższego Naczelnika (1794)
1 Dywizja Księstwa Warszawskiego (1807-1812)
1 Dywizja Piechoty Liniowej Królestwa Kongresowego (1815-1831)
I Brygada Legionów (1914-1917)
1 Dywizja Piechoty Legionów (1919-1939)
1 Dywizja Grenadierów (1939-1940)
1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki (1943-1955)
Skład i dyslokacja
1955
dowództwo i sztab 1 Dywizji Zmechanizowanej w Legionowie
1 Praski pułk zmechanizowany w Legionowie (później w Wesołej)
2 Berliński pułk zmechanizowany w Skierniewicach
3 Berliński pułk zmechanizowany w Ciechanowie
33 pułk czołgów średnich w Zambrowie
1 pułk artylerii haubic w Garwolinie
4 dywizjon artylerii przeciwlotniczej w Skierniewicach
5 dywizjon artylerii rakietowej w Legionowie
14 batalion rozpoznawczy w Zambrowie
42 batalion samochodowo-transportowy w Legionowie (rozformowany w 1969 r.)
53 batalion medyczno-sanitarny w Skierniewicach
37 kompania sztabowa 1 Dywizji Zmechanizowanej w Legionowie
96 kompania saperów w Legionowie
110 kompania łączności w Legionowie
2009
Dowództwo i sztab 1 Dywizji Zmechanizowanej (Legionowo)
1 Warszawska Brygada Pancerna im. Tadeusza Kościuszki – Warszawa, dzielnica Wesoła
3 Brygada Zmechanizowana Legionów im. Romualda Traugutta – Lublin
21 Brygada Strzelców Podhalańskich im. gen. bryg. Mieczysława Boruty-Spiechowicza – Rzeszów
1 Ciechanowski Pułk Artylerii im. Marszałka Józefa Piłsudskiego – Ciechanów
15 Gołdapski pułk przeciwlotniczy – Gołdap
1 Siedlecki batalion rozpoznawczy – Siedlce
15 Mazurski batalion saperów – Orzysz
1 Legionowski batalion dowodzenia – Legionowo
1 batalion zaopatrzenia – Legionowo (sformowany w 1970 r.)
1 Łomżyński batalion remontowy – Łomża
1 kompania chemiczna – Siedlce
Inne jednostki wchodzące w skład 1 DZ
4 Suwalska Brygada Kawalerii Pancernej im. gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego w Orzyszu (2000-2001)
9 Podlaska Brygada Zmechanizowana im. gen. broni Władysława Sikorskiego w Siedlcach (1995-2001)
15 Giżycka Brygada Zmechanizowana im. Zawiszy Czarnego w Giżycku (2000-2001)
18 Białostocka Brygada Zmechanizowana im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego (1993-2001)
11 pułk czołgów średnich w Giżycku (1957-1990)
33 pułk czołgów średnich w Zambrowie (1955-1957)
1 Berliński pułk artylerii haubic w Bartoszycach
1 Darnicki pułk artylerii przeciwlotniczej (Modlin) (1967-2002)
5 dywizjon rakiet taktycznych
1 batalion medyczny w Legionowie (do 2008)
1 batalion saperów w Pułtusku (do 2001)
Uzbrojenie
Podstawowe uzbrojenie dywizji obejmowało: bojowe wozy piechoty BWP-1, czołgi PT-91 Twardy oraz T-72, samobieżne haubice 2S1 Goździk i artyleryjskie wyrzutnie rakiet BM-21.
Żołnierze dywizji
Dowódcy dywizji:
gen. bryg. Andrzej Freń (1955 – 1956)
gen. dyw. Wacław Czyżewski (1956 – 1959)
gen. bryg. Florian Siwicki (1964 – 1965)
płk Filip Majewski (1965 – 1966)
płk dypl. Henryk Wysocki (1966 – 1969)
gen. bryg. Janusz Sieczkowski (1969 – 1971)
gen. broni Włodzimierz Oliwa (1971 – 1972)
gen. bryg. Edward Dysko (1972 – 1975)
gen. bryg. Henryk Antoszkiewicz (1975–1976)
gen. bryg. Jerzy Jarosz (1976–1984)
gen. bryg. Zenon Poznański (1984–1987)
gen. bryg. Jerzy Słowiński (1987–1989)
płk dypl. Zdzisław Kazimierski (1989–1991)
gen. bryg. Marek Samarcew (1991–1992)
gen. bryg. Zbigniew Cieślik (1992–1995)
gen. bryg. Marian Mainda (1995–1997)
gen. bryg. Włodzimierz Zieliński (1997–2002)
gen. bryg. Henryk Dziewiątka (2002–2004)
gen. dyw. Piotr Czerwiński (2004–2007)
gen. dyw. Tadeusz Buk (2007–2009)
gen. bryg. Ryszard Jabłoński (od 8 X 2009)
gen. bryg. Grzegorz Duda (od 17.03.2011 – 1.09.2011)
Oficerowie sztabu dywizji
Marek Witczak
Jan Pawlik
Pozostałe informacje
Żołnierzy 1 Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej często określa się mianem – kościuszkowcy.
Żołnierze dowództwa, sztabu oraz 1 Warszawskiej Brygady Pancernej jako jedyni w WP noszą na rogatywkach żółte otoki (tzw. złociste otoki). Złocisty otok na czapce nawiązuje do elementów umundurowania żołnierzy czasów insurekcji kościuszkowskiej, legionów polskich we Włoszech, jak również do Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego w latach 1815-1831. Jest to także nawiązanie do barwy złocistego snopa na sztandarze Regimentu Grenadierów Krakowskich z okresu insurekcji kościuszkowskiej.
Święto dywizji obchodzone jest 12 października (rocznica bitwy pod Lenino) oraz 10 października (rocznica bitwy pod Maciejowicami) i 15 października – rocznica śmierci patrona Tadeusza Kościuszki.
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz. Związki taktyczne i oddziały polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych w latach 1945–1970. Zmiany organizacyjne. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (144), 2007. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-8157.
Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
Wiesław Mąsior: Dowódcy dywizji Wojska Polskiego. Profesjonalne Forum Wojskowe. Serwis-militarny.net, 2005. [dostęp 2018-02-05].
Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska Polskiego 1945-1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
Stanisław Reperowicz, Kościuszkowcy, Warszawa 1974
Strona 1 DZ. 1dz.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)].
