1 (Wschodniopruska) Dywizja Piechoty (niem. 1. Infanterie-Division) – niemiecka dywizja z okresu II wojny światowej, brała udział w agresji na Polskę, Belgię i Francję oraz w inwazji na Związek Radziecki.
Historia
Dywizja została utworzona w październiku 1934 roku jako I Dowództwo Artylerii, z siedzibą w Królewcu. Na podstawie rozkazu z 3 lutego 1936 roku sztab przeniesiono do Wystrucia. 15 października 1935 roku oficjalnie przyjęła nazwę 1 Dywizja Piechoty. Jej jednostki stacjonowały w I Okręgu Wojskowym.
Na końcu sierpnia 1939 roku dywizja została zmobilizowana i skoncentrowana w pobliżu granicy polsko-niemieckiej na poligonie Muszaki. Wchodziła w skład Korpusu „Wodrig”. W ciągu pierwszych czterech dni konfliktu oddziały dywizji stoczyły zacięte walki, aby przełamać polskie fortyfikacje graniczne na północ od Mławy. Następnie toczyły boje o przeprawę przez Narew w rejonie miejscowości Różan, a w kolejnych dniach zdobyły przejście przez Bug w okolicy Broku. W drugiej i trzeciej dekadzie września dywizja uczestniczyła w walkach w rejonach Kałuszyn, Siedlce, Garwolin, Mińsk Mazowiecki oraz Otwock. Po zakończeniu kampanii w Polsce, do końca listopada 1939 roku pełniła rolę oddziału osłonowego na linii demarkacyjnej radziecko-niemieckiej pomiędzy Bugiem a Narwią. Na początku grudnia 1939 roku jednostka została zluzowana i przetransportowana nad Dolny Ren, gdzie trafiła do odwodu 6 Armii.
Po rozpoczęciu działań na zachodzie, dywizja przez pierwsze dni pozostawała w rezerwie, a następnie z rejonu Akwizgranu wyruszyła w stronę północno-wschodniej Francji przez Belgię. Uczestniczyła w walkach na liniach Skaldy i Lys, a później w zmaganiach w zachodniej Flandrii w okolicach Lille. W drugiej fazie kampanii na zachodzie, pod nazwą „Fall Rot”, dywizja w ramach 4 Armii przełamała francuski front w bitwie nad Sommą, a następnie prowadziła pościg wzdłuż Sekwany w kierunku Loary. W bitwie nad Loarą zdobyła Saumur. Do momentu zawarcia rozejmu, dywizja kontynuowała pościg za wycofującymi się francuskimi oddziałami w stronę atlantyckiego wybrzeża. Do września 1940 roku jednostka pełniła funkcje okupacyjne na wybrzeżu atlantyckim w okolicach Pirenejów. Na przełomie września i października pododdziały dywizji zostały zluzowane i przeniesione do Prus Wschodnich.
W czerwcu 1941 roku dywizja skoncentrowała się w rejonie Królewca, Brandenburg, Wehlau oraz Kaimen. Rozpoczęła atak na ZSRR jako część I Korpusu Armijnego, będącego częścią 18 Armii. W pierwszych dniach walk przeciwko Armii Czerwonej, dywizja przełamała graniczne pozycje nieprzyjaciela i ruszyła przez Szawle w kierunku Dźwiny, forsując ją w rejonie Dyneburga. W kolejnych tygodniach prowadziła działania bojowe pomiędzy Dźwiną a Wielikają. Z rejonu Pskowa rozpoczęła ofensywę wzdłuż wschodniego brzegu jeziora Pejpus w stronę Narwy. Do grudnia 1941 roku straty dywizji przekroczyły jedną trzecią pierwotnego stanu. Mimo to przez następne dwa lata walczyła w ramach Grupy Armii Północ nad jeziorami Pejpus i Ładoga, a także oblegając Leningrad.
W październiku 1943 roku dywizję przeniesiono do Grupy Armii Południe, gdzie brała udział w walkach między innymi pod Krzywym Rogiem, a w 1944 roku została okrążona nad Dniestrem, gdzie poniosła ciężkie straty podczas przebijania się. Po krótkim odpoczynku i uzupełnieniach, 1 Dywizja została włączona do Grupy Armii Środek i po licznych starciach w rejonach Królewca, Piławy oraz na Sambii zakończyła swój szlak bojowy w maju 1945 roku, poddając się Armii Czerwonej.
Dowódcy dywizji
gen. mjr Georg von Küchler 1 X 1934 – 1 IV 1935;
gen. por. Walter Schroth 1 IV 1935 – 1 I 1938;
gen. por. Joachim von Kortzfleisch 1 I 1938 – 14 IV 1940;
gen. por. Philipp Kleffel 15 IV 1940 – 12 VII 1941;
gen. mjr Friedrich Altrichter 12 VII 1941 – 9 IX 1941;
gen. por. Philipp Kleffel 9 IX 1941 – 16 I 1942;
gen. por. Martin Grasse 16 I 1942 – 30 VI 1943;
gen. por. Ernst–Anton von Krosigk 1 VII 1943 – 10 V 1944;
płk Hans–Joachim Baumeister 10 V 1944 – 8 VI 1944;
gen. por. Ernst–Anton von Krosigk 8 VI 1944 – 30 IX 1944;
gen. por. Hans Schittnig 1 X 1944 – 28 II 1945;
gen. por. Henning von Thadden 28 II 1945 – 15 IV 1945 (ranny, zmarł).
Struktura organizacyjna
Skład w sierpniu 1939
- 1 pułk piechoty: sztab, I, II, III batalion, 13 kompania moździerzy, 14 kompania przeciwpancerna – Królewiec;
- 22 pułk piechoty: sztab, I, III i rezerwowy batalion – Gąbin oraz II batalion – Gołdap;
- 43 pułk piechoty: sztab, I i II batalion – Wystruć, III batalion – Tylża;
- 1 pułk artylerii: sztab i II dywizjon – Królewiec, I dywizjon – Gąbin, III dywizjon – Tylża;
- I dywizjon 37 pułku artylerii ciężkiej: miejsce postoju – Wystruć;
- 1 batalion saperów: miejsce postoju – Królewiec;
- 1 batalion przeciwpancerny: miejsce postoju – Gołdap;
- 1 dywizjon łączności: miejsce postoju – Wystruć;
- 1 oddział obserwacyjny: miejsce postoju – Królewiec.
Skład w listopadzie 1944
- 1 pułk piechoty;
- 22 pułk fizylierów;
- 43 pułk piechoty;
- 1 pułk artylerii;
- 1 batalion saperów;
- 1 batalion fizylierów;
- 1 batalion przeciwpancerny;
- 1 dywizjon łączności;
- 1 polowy batalion zapasowy.
Przypisy
Bibliografia
Carell Paul, Operacja „Barbarossa”; Warszawa 2000, ISBN 83-11-09199-4.
Paul P. Carell, Spalona ziemia. Odwrót Wehrmachtu na Wschodzie, Kazimierz K. Szarski (tłum.), Warszawa: Bellona, 2003, ISBN 83-11-09475-6, OCLC 749204110. Brak numerów stron w książce.
Dieckert, Großmann, Der Kampf um Ostpreussen. Der umfassende Dokumentarbericht über das Kriegsgeschehen in Ostpreußen, Stuttgart 1965, ISBN 3-87943-436-0.
Czesław C. Grzelak, Henryk H. Stańczyk, Kampania polska 1939 roku, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2005, ISBN 83-7399-169-7, OCLC 830817444. Brak numerów stron w książce.
Jurga Tadeusz, Armia Modlin 1939, Warszawa 1987.
Tadeusz T. Jurga, Obrona Polski 1939, Waldemar W. Strzałkowski (oprac.), Warszawa: Pax, 1990, ISBN 83-211-1096-7, OCLC 830078818. Brak numerów stron w książce.
Haupt Werner, Die deutschen Infanterie-Division, b.m.w 1991, ISBN 3-89555-274-7.
Haupt Werner, Die Schlachten der Heeresgruppe Süd. Aus der Sicht der Divisionen., b.m.w 2005, ISBN 3-7909-0248-9.
Haupt Werner, Army Group North. The Wehrmacht in Russia 1941 – 1945; b.m.w i b.m.r., ISBN 0-7643-0182-9.
Pohlman Hartwig, Wolchow 900 Tage Kampf um Lenigrad 1941 – 1944; Wiedeń 2003, ISBN 3-7909-0201-2.
Schramm Percy Ernst, Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht 8 vol.; Bonn 2003, ISBN 3-8289-0525-0.
Stahl Friedrich, Heereseinteilung 1939. Gliderung, Standorte und Kommandeure sämtlicher Einheiten des Friedensheeres am 3.1.1939 und die Kriegsliederung vom 1.9.1939; ISBN 978-3-89555-338-7, ISBN 3-89555-338-7.
Samuel Mitcham: Niemieckie siły zbrojne 1939-1945. Wojska lądowe. Warszawa: 2009. ISBN 978-83-11-11596-5.
Piotr Zarzycki: Suplement do Września 1939. Orde de Bataille armii niemieckiej, słowackiej i sowieckiej wraz z obsadami personalnymi. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 2014. ISBN 978-83-933204-7-9.