1 Dywizja Pancerna
1 Dywizja Pancerna (niem. 1. Panzer-Division) to niemiecka dywizja pancerna, która brała udział w agresji na Polskę, Holandię oraz Francję, a także w ataku na Związek Radziecki.
Historia
Dywizja została utworzona na mocy rozkazu z dnia 15 października 1935 roku w Weimarze, bazując na strukturze 3 Dywizji Kawalerii.
W 1939 roku 1 DPanc. zaangażowała się w agresję na Polskę, będąc częścią XVI Korpusu 10 Armii. 1 września dywizja dysponowała 308 czołgami oraz 38 samochodami pancernymi, atakując w kierunku Panki – Kłobuck. 2 września zdobyła mosty na Warcie w rejonie miejscowości Gidle i toczyła walki o Częstochowę. 3 września dotarła do Kamieńska przez Radomsko, gdzie w nocy została zaatakowana przez 2 pułk strzelców konnych z Wołyńskiej BK, ponosząc straty w ludziach i sprzęcie. 4 września, jako prawoskrzydłowa, atakowała pozycje obronne I batalionu 146 pp na odcinku Jeżów – Rozprza. 5 września dywizja wkroczyła do Stobiecko Miejskie, gdzie spacyfikowała miejscowość, mordując trzy osoby i paląc 30 budynków. Tego samego i następnego dnia żołnierze dywizji zlikwidowali 23 cywilów we wsiach Krzyżanów, Siomki i Cekanów. Po przełamaniu polskiej obrony, dywizja ruszyła w kierunku Piotrkowa Trybunalskiego. 6 września toczyła walki z oddziałami 13 DP aż do zmroku, a 7 września skierowała się w stronę Warszawy, biorąc udział w jej szturmie.
W 1940 roku dywizja uczestniczyła w agresji na Holandię i Francję, działając w ramach XIX Korpusu. Działania bojowe rozpoczęła atakiem w kierunku Rotterdamu.
Po zakończeniu działań we Francji, z dywizji wycofano 2 pułk pancerny, na jego bazie formując 16 Dywizję Pancerną.
W 1941 roku, dysponując 154 czołgami 22 czerwca, dywizja wzięła udział w ataku III Rzeszy na ZSRR, wchodząc w skład 4 Grupy Pancernej. Początkowo działała w ramach Grupy Armii Północ, a później w Grupie Armii Środek. Na terytorium ZSRR dywizja walczyła z Armią Czerwoną do końca 1942 roku, a następnie została przerzucona najpierw do Francji, a później do Grecji, gdzie pozostawała w rezerwie do listopada 1943 roku.
W listopadzie 1943 roku dywizja została ponownie skierowana na front wschodni, wchodząc w skład 4 Armii Pancernej w Grupie Armii Południe. Brała udział w kontrofensywie na Kijów oraz walkach w północnej Ukrainie aż do września 1944 roku.
W październiku 1944 roku dywizja została przeniesiona na Węgry, gdzie weszła w skład 6 Armii. Uczestniczyła w walkach w rejonie Debreczyna oraz w grudniu 1944 roku w kontrofensywie w Transylwanii. Dywizja walczyła na Węgrzech do kwietnia 1945 roku, po czym wycofała się na teren Austrii, gdzie ostatecznie została rozbita w maju 1945 roku.
Dowództwo dywizji
Dowódcy:
- gen. kaw. Maximilian Freiherr von Weichs (1935 – 1937)
- gen. por. Rudolf Schmidt (1937 – 1939)
- gen. mjr (od 1940 gen. por.) Friedrich Kirchner (1939 – 1941)
- gen. mjr Walter Krüger (1941 – 1944)
- gen. mjr Richard Koll (1944)
- płk Werner Marcks (1944)
- płk Eberhard Thunert (1944 – 1945)
Struktura organizacyjna
Skład w 1935:
- 1 Brygada Pancerna (Panzer Brigade 1.)
- 1 pułk pancerny (Panzer-Regiment 1.)
- 2 pułk pancerny (Panzer-Regiment 2.)
- 1 Brygada Strzelców (zmotoryzowana) (1. Schützen-Brigade)
- 1 pułk strzelców (Schützen-Regiment 1)
- 1 batalion motocyklowy (Kradschützen-Bataillon 1)
- 73 pułk artylerii (Artillerie Regiment 73)
- 4 batalion rozpoznawczy (Aufklärung Abteilung 4)
- 73 batalion łączności (Nachrichten Abteilung 73)
Skład w 1939 (w czasie agresji na Polskę):
- 1 Brygada Pancerna (Panzer Brigade 1.)
- 1 pułk pancerny (Panzer-Regiment 1.)
- 2 pułk pancerny (Panzer-Regiment 2.)
- 1 Brygada Strzelców (zmotoryzowana) (1. Schützen-Brigade)
- 1 pułk strzelców (Schützen-Regiment 1)
- 1 batalion motocyklowy (Kradschützen-Bataillon 1)
- 73 pułk artylerii (Artillerie Regiment 73)
- 4 batalion rozpoznawczy (Aufklärung Abteilung 4)
- 37 batalion przeciwpancerny (Panzerabwehr-Bataillon 37)
- 37 batalion pionierów (Panzer-Pionier-Bataillon 37)
- 73 batalion łączności (Nachrichten Abteilung 73)
Stan dywizji na 1 września 1939: 331 czołgów, 90 samochodów pancernych (łączna liczba opancerzonych pojazdów: 421), 1402 samochody ciężarowe, 1289 motocykli, 561 samochodów osobowych, 24 lekkie haubice polowe, 8 dział piechoty, 48 dział przeciwpancernych 37 mm, 12 ciężkich karabinów przeciwlotniczych 20 mm, 18 ciężkich oraz 30 lekkich granatników, 46 ckm, 825 lkm, a także 7249 karabinów i 4625 pistoletów. Dywizja liczyła 11 792 ludzi, w tym 394 oficerów, 1962 podoficerów, 9321 szeregowych oraz 115 urzędników.
Skład w 1940 (w czasie agresji na Francję):
- 1 Brygada Pancerna (Panzer Brigade 1)
- 1 pułk pancerny (Panzer Regiment 1)
- 2 pułk pancerny (Panzer Regiment 2)
- 1 Brygada Strzelecka (Schützen Brigade 1)
- 1 pułk strzelców (Schützen Regiment 1)
- 1 batalion motocyklowy (Kradschützen Bataillon 1)
- 702 ciężka kompania broni wsparcia (Schwere Infanterie Geschütz Kompanie 702)
- 73 pułk artylerii (Artillerie Regiment 73)
- 4 batalion rozpoznawczy (Aufklärungs Abteilung 4)
- 37 dywizjon niszczycieli czołgów (Panzerjäger Abteilung 37)
- 37 batalion pionierów (Pionier-Bataillon 37)
- 37 batalion łączności (Nachrichten Abteilung 37)
Skład w 1943 (w czasie walk na terytorium ZSRR):
- 1 pułk pancerny (Panzer-Regiment 1)
- 1 pułk grenadierów pancernych (Panzer-Grenadier-Regiment 1)
- 113 pułk grenadierów pancernych (Panzer-Grenadier-Regiment 113)
- 73 pułk artylerii pancernej (Panzer-Artillerie-Regiment 73)
- 1 pancerny batalion rozpoznawczy (Panzer-Aufklärungs-Abteilung 1)
- 229 kompania artylerii przeciwlotniczej (Heeres-Flak-Artillerie-Abteilung 299)
- 37 dywizjon niszczycieli czołgów (Panzerjäger-Abteilung 37)
- 37 pancerny batalion pionierów (Panzer-Pionier-Bataillon 37)
- 37 pancerny batalion łączności (Panzer-Nachrichten-Bataillon 37)
Przypisy
Bibliografia
- Marcin Bryja: Panzerwaffe. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 1996. ISBN 83-86209-67-4.
- Chris Bishop: Niemieckie wojska pancerne w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11391-6.
- Carlos Caballero Jurado: Dywizje pancerne Hitlera. Siły uderzeniowe Wehrmachtu. Warszawa: 2016. ISBN 978-83-11-14190-2.
- Dariusz Jędrzejewski, Zbigniew Lalak: Niemiecka broń pancerna 1939-1945. Warszawa: Wyd. Lampart, 1998. ISBN 83-867-7636-6.
- Jorge Rosado, Chris Bishop: Dywizje pancerne Wehrmachtu 1939–1945. Poznań: Wydawnictwo Vesper, 2012. ISBN 978-83-7731-130-1.
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: 1982. ISBN 83-11-06771-6.
- Wojciech Zalewski: Piotrków 1939. Warszawa: Bellona, 2000. ISBN 83-11-09164-1.
- Jan Wróblewski: Armia Prusy. Warszawa: Wyd. MON, 1986. ISBN 83-11-07212-4.
- Tadeusz Sawicki: Niemieckie wojska lądowe na froncie wschodnim. Warszawa: PWN, 1987. ISBN 83-01-06556-7.
- Leksykon Wehrmachtu – 1 Dywizja Pancerna