1 Dywizja Litewsko-Białoruska (1 DLit.-Biał.) to znacząca jednostka piechoty Wojska Polskiego, działająca w latach 1918–1921.
Formowanie
W miarę wycofywania się wojsk niemieckich z terytoriów Imperium Rosyjskiego, na obszarach opuszczonych przez nich, gdzie mieszkali Polacy, zaczęły powstawać polskie samoobrony kresowe. Polityczną opiekę nad tymi oddziałami sprawował utworzony w listopadzie 1918 roku Komitet Obrony Kresów Wschodnich, na czele którego stał książę Eustachy Sapieha. W związku z tym powstała potrzeba włączenia tych jednostek do regularnego Wojska Polskiego, co miało zostać osiągnięte poprzez powołanie Dywizji Litewsko-Białoruskiej.
Dywizja została sformowana na podstawie rozkazu Naczelnego Wodza Wojska Polskiego, Józefa Piłsudskiego, nr 1132/I z dnia 26 listopada 1918 roku:
Dywizja Litewsko-Białoruska miała gromadzić ochotników z Kresów Wschodnich, głównie z istniejących Samoobron. Jej dowódcą został generał Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański. Według rozkazu, struktura Dywizji miała obejmować:
1 Brygadę Litewsko-Białoruską – składającą się z 2 pułków: suwalskiego i kowieńskiego;
2 Brygadę Litewsko-Białoruską – z 2 pułków: grodzieńskiego i białostockiego;
3 Brygadę Litewsko-Białoruską – z 2 pułków: wileńskiego i mińskiego;
pułk kawalerii;
oddział artylerii.
Zakładano, że w przyszłości Dywizja przekształci się w brygady trzypułkowe. Początkowe tempo jej formowania było powolne. Pierwszym sformowanym pułkiem był pułk piechoty miński, utworzony na podstawie rozkazu z 10 grudnia 1918 roku, w skład którego weszło około 1000 ochotników z grupy mińskiej pod dowództwem pułkownika Fabiana Kobordo. Następnie, 19 grudnia, powstał pułk strzelców wileńskich, dowodzony przez pułkownika Kazimierza Skrzyszewskiego. Proces organizacji Dywizji przyspieszył dopiero w styczniu 1919 roku, kiedy napłynęło wielu ochotników ze wschodu, głównie członków samoobrony Litwy i Białorusi. Początkowo miejscem formowania Dywizji była Ostrów Mazowiecka, a później miała to być Wołkowysk.
Działania zbrojne
Jesienią 1918 roku, gdy Wojsko Polskie było jeszcze stosunkowo nieliczne i zaangażowane w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, Dywizja Litewsko-Białoruska była jedną z zaledwie dwóch grup polskich wojsk działających na północno-wschodnim pograniczu Polski. Początkowo przydzielono jej zadania defensywne. 11 stycznia 1919 roku Sztab Generalny WP wydał instrukcję, która nadawała Dywizji bardziej ofensywne cele. Zgodnie z tą instrukcją, Dywizja miała kierować się na Prużanę, Kobryń, Wołkowysk i Grodno, przejmując tereny po wycofujących się wojskach niemieckich, aby zapobiec ich zajęciu przez Armię Czerwoną. Jednak zadanie to przerastało możliwości Dywizji, która liczyła wówczas nieco ponad 2000 żołnierzy.
Po reorganizacji Dywizja składała się z trzech brygad piechoty, z których każda miała dwa pułki strzelców.
Dowództwo dywizji
I Brygada – płk Bolesław Frej (od 3 IV 1919)
Białostocki pułk strzelców
Lidzki pułk strzelców
II Brygada – gen. ppor. Adam Mokrzecki (od 3 IV 1919)
Kowieński pułk strzelców
Grodzieński pułk strzelców
III Brygada – płk Aleksander Boruszczak (od 3 IV 1919)
Wileński pułk strzelców
Miński pułk strzelców
kompania telegraficzna
21 października 1919 roku z Dywizji sformowano dwie duże jednostki piechoty – 1 i 2 Dywizję Litewsko-Białoruską. Każda z nich składała się z dwóch brygad, które obejmowały po dwa pułki strzelców. Po reorganizacji struktura organizacyjna dywizji przedstawiała się następująco:
dowództwo dywizji
I Brygada
Wileński pułk strzelców
Miński Pułk Strzelców
II Brygada
Grodzieński pułk strzelców
Nowogródzki pułk strzelców
I Brygada Artylerii
1 pułk artylerii polowej Litewsko-Białoruski
1 dywizjon artylerii ciężkiej Litewsko-Białoruski
III dywizjon 3 pułku strzelców konnych
XIX Batalion Saperów
7 października 1920 roku dywizja „zbuntowała się” i zajęła Wilno, a następnie weszła w skład Wojska Litwy Środkowej, gdzie została zreorganizowana. Na jej podstawie utworzono trzy samodzielne brygady. Brygady I i II pozostały w dotychczasowym składzie, natomiast Brygadę III utworzono z 5 Ochotniczego pułku strzelców oraz 6 Harcerskiego pułku strzelców.
W wyniku kolejnej reorganizacji Wojsk Litwy Środkowej powstały 1, 2 i 3 Dywizja Litewsko-Białoruska, z których każda obejmowała dwa pułki strzelców. 5 Ochotniczy pułk strzelców został rozformowany, a 6 Harcerski pułk strzelców stał się jednostką samodzielną.
1 Dywizja Litewsko-Białoruska
Wileński pułk strzelców
Miński pułk strzelców
2 Dywizja Litewsko-Białoruska
Grodzieński pułk strzelców
Nowogródzki pułk strzelców
3 Dywizja Litewsko-Białoruska
Lidzki pułk strzelców
Kowieński pułk strzelców
12 października 1921 roku wszystkie dywizje i pułki zostały przemianowane, nadając im numerację obowiązującą w Wojsku Polskim. Równocześnie dywizje przeszły na „stopę pokojową”. W skład 1 Dywizji włączono Kowieński pułk strzelców. 2 Dywizja została uzupełniona o Słucki pułk strzelców oraz Białostocki pułk strzelców, a Grodzieński pułk strzelców został podporządkowany 3 Dywizji. Skład 3 Dywizji wzbogacił 41 Suwalski pułk piechoty.
1 Dywizja – 19 Dywizja Piechoty
Kowieński pułk strzelców – 77 pułk piechoty (II RP)
Wileński pułk strzelców – 85 pułk strzelców wileńskich
Miński pułk strzelców – 86 pułk piechoty (II RP)
2 Dywizja – 20 Dywizja Piechoty
Słucki pułk strzelców – 78 pułk piechoty (II RP)
Białostocki pułk strzelców – 79 pułk piechoty (II RP)
Nowogródzki pułk strzelców – 80 pułk piechoty (II RP)
3 Dywizja – 29 Dywizja Piechoty (II RP)
Suwalski pułk strzelców – 41 Suwalski pułk piechoty
Lidzki pułk strzelców – 76 Lidzki pułk piechoty
Grodzieński pułk strzelców – 81 pułk strzelców grodzieńskich
Obsada personalna dowództwa dywizji
Dowódcy dywizji
gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański (26 IX 1918 – 11 marca 1919)
gen. Stanisław Szeptycki (19 III – VI 1919)
gen. Adam Wincenty Mokrzecki (VI – IX 1919)
gen. Józef Lasocki (IX – 6 XII 1919)
gen. Jan Rządkowski (6 XII 1919 – 31 VII 1920)
gen. Stefan Latour (31 lipca 1920)
gen. ppor. Władysław Bejnar (od 31 I 1921)
Szefowie sztabu
płk SG Edmund Kessler
ppłk SG Jan Kubin (1 VIII 1919 i 6 IV – 7 V 1920)
ppłk SG Adam Nałęcz Nieniewski (V – VI 1920)
mjr SG Władysław Powierza (VI – VIII 1920)
Oficerowie sztabu
gen. ppor. lek. Aleksander Bernatowicz – szef sanitarny (1918–1919)
gen. ppor. Wincenty Odyniec – stały pomocnik dowódcy dywizji (od 20 XII 1918)
kpt. Władysław Gadomski – szef Oddziału Operacyjno-Informacyjnego (1920)
por. Jan Certowicz – zastępca szefa sanitarnego (1918 – 1919)
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Dąbrowski: Bój odwrotowy nad Niemnem i Rosią 1-ej Dywizji Litewsko-Białoruskiej (21 – 25 lipca 1920 roku). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1933.
Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939 r.
Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.