1 Brygada Kawalerii Narodowej Polskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego
1 Brygada Kawalerii Narodowej Polskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego była jednostką jazdy w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego, wchodzącą w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inne określenia tej brygady to: Brygada Husarska oraz Brygada Kowieńska.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Brygada została sformowana w 1776 roku. Na początku swojego istnienia, w 1776 roku, etat brygady przewidywał 478 żołnierzy, natomiast rzeczywisty stan w oparciu o „ratę marcową” z 1777 roku wynosił 294 żołnierzy.
W 1776 roku przeprowadzono lustrację, która opisała skład brygady w następujący sposób:
W 1777 roku w skład brygady wchodził sztab oraz chorągwie:
- chorągiew J. K. M,
- chorągiew M. H. Radziwiłła,
- chorągiew D. Przeździeckiego,
- chorągiew F. K. Sapiehy,
- chorągiew M. K. Ogińskiego,
- chorągiew J. Niesiołowskiego,
- chorągiew D. Aleksandrowicza,
- chorągiew K. Platera,
- chorągiew J. Sosnowskiego,
- chorągiew J. M. Radziwiłła,
- chorągiew J. Zabiełły,
- chorągiew F. De Raesa,
- chorągiew K. Radziwiłła,
- chorągiew S. Radziwiłła,
- chorągiew A. Radziwiłła,
- chorągiew M. Borcha.
Chorągwie były zgrupowane w czterech szwadronach, każdy z nich składał się z czterech chorągwi.
Reformy wprowadzone przez sejm czteroletni w 1789 roku przewidywały zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy żołnierzy. Wkrótce potem zredukowano etat do 65 tysięcy. Przy zachowaniu etatu z 1776 roku, nowy zaciąg dla brygady zakładał 1120 ludzi, co razem dawało 1598 żołnierzy w służbie. Stan oddziału w 1792 roku, zanim wojsko litewskie zostało przejęte przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1619 żołnierzy, a faktycznie 1349. W kwietniu 1794 roku stan brygady wynosił etatowo 1262 żołnierzy, a faktyczny 1022. W 1794 roku zorganizowano ją w 12 chorągwi.
Brygada składała się z 6 szwadronów, z których każdy miał po dwie chorągwie. Jej liczebność na dzień 1 sierpnia 1793 wynosiła 1017 ludzi oraz 577 koni, a 16 kwietnia 1794 roku około 1000 ludzi i około 800 koni.
Stanowiska
- Kowno
- Mińsk (1789)
- Kiejdany (1790)
- Wiłkomierz
- Poniewież
- Rosienie
- Szawle.
Żołnierze brygady
W brygadzie istniały następujące stanowiska oficerskie: brygadier-komendant, wicebrygadier-wicekomendant, major, kwatermistrz-kasjer, audytor, adiutant, rotmistrz, porucznik, podporucznik oraz chorąży.
Rangi oficerskie obejmowały również stopnie: towarzysza oraz namiestnika, które odpowiadały randze chorążego. Nie były one patentowane przez króla, lecz przez rotmistrzów lub hetmanów, a ich rzeczywiste funkcje w chorągwiach bardziej przypominały role podoficerskie.
Komendanci brygady:
- gen. lejtn. Antoni Kazimierz Tyszkiewicz (1775-1778)
- Antoni Oskierko (IV 1778- XII 1778)
- gen. mjr Tadeusz Puzyna (3 XII 1778- 1788),
- Szymon Zabiełło (26 czerwca 1788-1790),
- Piotr A. Twardowski (12-14 X 1790)
- Jan Ogiński (1790-1791)
- Mikołaj Sulistrowski (I 1791 -),
- Frankowski (od 1792).
Bitwy i potyczki
Brygada uczestniczyła w walkach podczas wojny o obronę Konstytucji 3 maja oraz insurekcji kościuszkowskiej.
- Świerzeń (10 czerwca 1792),
- Mir (11 czerwca 1792),
- Johaniszkiele,
- Brześć (23 lipca 1794),
- Szczucin (13 maja 1794),
- Poniewież (20 maja 1794),
- Szkudy przed (12 lipca 1794).
Przypisy
Bibliografia
Jan Czop: Barwa Wojska Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku oraz Legionów Polskich 1797-1807. Rzeszów: Wydawnictwo LIBRA PL, 2017. ISBN 978-83-635-2698-6.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński (red.): Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
Mariusz Machynia: Kawaleria litewska w początkowym okresie działań Komisji Wojskowej Rzeczypospolitej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Lata 1765-1766. W: Aleksander Smoliński (red.): Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński (red.): Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.