1 Brygada Górska Strzelców

1 Brygada Górska Strzelców (1 BGS)

1 Brygada Górska Strzelców (1 BGS) to jednostka piechoty w ramach Korpusu Ochrony Pogranicza.

Historia brygady

6 lipca 1939 roku, generał brygady Wacław Stachiewicz, szef Sztabu Głównego, poinformował Ministra Spraw Wojskowych, generała dywizji Tadeusza Kasprzyckiego, że „Pan Generalny Inspektor Sił Zbrojnych postanowił stworzyć w stanie pokojowym trzy brygady górskie na obszarze Żywiec – Łupków, każda z około czterema batalionami piechoty oraz kilkoma batalionami ochotniczymi i jednym wyższym dowództwem o charakterze dywizyjnym”.

W dniu 7 lipca 1939 roku, Minister Spraw Wojskowych wydał rozkaz dotyczący utworzenia Dowództwa Pododcinka Nr 1 „Sucha”, które miało tymczasowo stacjonować w Żywcu, oraz polecił szefowi Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych natychmiastowe wyznaczenie obsady personalnej, a II Wiceministrowi Spraw Wojskowych podjęcie wszelkich niezbędnych działań materiałowych i gospodarczych dla tego dowództwa.

Nazwa „Pododcinek Nr 1 „Sucha”” była w rzeczywistości zaszyfrowaną nazwą 1 Brygady Górskiej Strzelców i obowiązywała do 31 sierpnia 1939 roku, kiedy to rozpoczęto mobilizację powszechną.

Na dowódcę tego pododcinka (brygady) wyznaczono legionistę, pułkownika dyplomowanego piechoty Janusza Gaładyka. Pod jego dowództwem znalazły się dwa pułki piechoty KOP (1 i 2), które razem liczyły pięć batalionów, a także dwie kompanie forteczne oraz dwa bataliony ON. Pododdziały artylerii, saperów oraz łączności były formowane w ramach mobilizacji alarmowej i oznaczone kolorem brązowym. Dodatkowo, dowódcy pododcinka (brygady) były podporządkowane także sześć komisariatów Straży Granicznej, z których każdy miał wzmocnienie w postaci jednego plutonu odwodowego.

Na podstawie rozkazu L.8940 Ministra Spraw Wojskowych z dnia 25 sierpnia 1939 roku, Pododcinek Nr 2 „Nowy Sącz” został włączony do Korpusu Ochrony Pogranicza bez zmian w organizacji i mobilizacji. Operacyjnie, Pododcinek Nr 1 „Sucha” został podporządkowany dowódcy Armii „Kraków”, generałowi bryg. Antoniemu Szyllingowi, który włączył go w skład Grupy Operacyjnej „Bielsko”.

17 lipca 1939 roku, po aktywacji planu „W2”, rozpoczęto przygotowania do mobilizacji Kwatery Głównej 1 Brygady Górskiej Strzelców. Jednostką odpowiedzialną za mobilizację został 12 pułk piechoty z Wadowic. Kwatera główna brygady górskiej strzelców była mobilizowana w ramach jednostek oznaczonych kolorem brązowym (podgrupa 6), według organizacji wojennej L.3674/mob.org. Stan pokojowy dowództwa pododcinka stanowił zawiązek kwatery głównej brygady.

Do zadań brygady należała ochrona południowego skrzydła Armii „Kraków” od Słowacji, na odcinku od Węgierskiej Górki do Czorsztyna (włącznie).

1 Brygada Górska obsadziła trzy odcinki obronne:

odcinek „Żywiec”, gdzie główne punkty oporu znajdowały się w Węgierskiej Górce, Jeleśni i Korbielowie,
odcinek „Zawoja – Maków Podhalański”,
odcinek „Chabówka”.

Udział w działaniach wojennych

1 września 1939 roku, pozycje 1 Brygady Górskiej zostały zaatakowane przez cztery niemieckie dywizje. Na odcinek broniony przez 1 pułk piechoty KOP uderzyły niemieckie 2 Dywizja Pancerna, 4 Dywizja Lekka oraz 3 Dywizja Górska z XVIII Korpusu Armijnego, co miało miejsce między Orawką a Nowym Targiem (zobacz Bitwa pod Jordanowem). 2 pułk piechoty KOP bronił się pod Żywcem przed atakiem niemieckiej 7 Dywizji Piechoty.

2 września zniszczona została kompania KOP „Berezwecz”, która broniła fortów w rejonie Węgierskiej Górki.

W nocy z 2 na 3 września, płk Janusz Gaładyk rozkazał swoim pododdziałom opuścić dolinę rzeki Soły, uznając dalszą obronę za niepotrzebną. W tym samym czasie, 21 Dywizja Piechoty Górskiej pod dowództwem gen. Józefa Kustronia, pod naciskiem dwóch niemieckich dywizji, rozpoczęła odwrót z rejonu Bielska w kierunku Wadowic. Tego dnia 1 Brygada Górska prowadziła zacięte walki w okolicach Rabki, zagradzając drogę – wspólnie z 10 Brygadą Kawalerii płk. Stanisława Maczka – dla niemieckiego korpusu pancernego na trasie Nowy Targ – Myślenice – Kraków. 4 września, niemiecki XXII Korpus Armijny zdołał odrzucić 1 pp KOP z rejonu Mszany Dolnej. 5 września, batalion KOP „Wilejka” zaskoczył niemieckie wojska pod Pcimiem, zadając im znaczne straty. 6 września, 1 Brygada Górska stoczyła walki pod Wiśniczem i Bochnią z niemieckimi oddziałami 2 Dywizji Pancernej i 4 Dywizji Lekkiej, jednak musiała opuścić obie miejscowości. W wyniku tych starć 1 Brygada Górska została rozbita, a resztki jej pododdziałów weszły w skład 21 Dywizji Piechoty Górskiej jako pułk KOP ppłk. Wojciecha Wójcika. W dniach 7 i 8 września oddziały te wycofywały się przez Szczucin, Majdan i Kolbuszową.

Organizacja wojenna i obsada personalna brygady

Kwatera Główna 1 Brygady Górskiej Strzelców:

dowódca – płk dypl. Janusz Gaładyk
oficer ordynansowy – kpt. Władysław Moykowski
szef sztabu – kpt. dypl. Bohdan Zieliński
oficer operacyjny – kpt. Stanisław Górski
kwatermistrz – mjr Antoni Karol Michalik
dowódca saperów – kpt. inż. Edward Sarosiek
dowódca łączności – kpt. Jan Feliks Schlarb
szef służby weterynaryjnej – kpt. lek. wet. Jan Antoni Mielnik
1 pułk piechoty KOP
2 pułk piechoty KOP
batalion ON „Żywiec”
batalion ON „Zakopane”
151 kompania forteczna „Węgierska Górka” – kpt. Tadeusz Semik
152 kompania forteczna „Jeleśnia” – por. Bronisław Lepczak
samodzielny pluton forteczny „Krzyżowa” – por. Tadeusz Edward Golat
III dywizjon 65 pułku artylerii lekkiej – mjr Józef Kozieł
bateria armat górskich nr 151 – kpt. Aleksander Dunin-Żuchowski
bateria armat górskich nr 152 – kpt. Stanisław Jan Sacha
pluton artylerii pozycyjnej typ II nr 55
pluton artylerii pozycyjnej typ II nr 56
pluton łączności Kwatery Głównej 1 Brygady Górskiej Strzelców
pluton telefoniczny 1 Brygady Górskiej Strzelców
pluton radio 1 Brygady Górskiej Strzelców
pluton żandarmerii KOP „Chabówka”
51 zmotoryzowana kompania saperów
komisariat SG „Rajcza” + pluton SG „Rajcza”
komisariat SG „Korbielów” + pluton SG „Korbielów”
komisariat SG „Jabłonka” + pluton SG „Jabłonka”
komisariat SG „Czarny Dunajec” + pluton SG „Czarny Dunajec”
komisariat SG „Zakopane” + pluton SG „Zakopane”
komisariat SG „Łapsze Niżne” + pluton SG „Łapsze Niżne”

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8.