1 Brygada Armii Ludowej im. Ziemi Lubelskiej
1 Brygada Armii Ludowej im. Ziemi Lubelskiej to partyzancki oddział Armii Ludowej, który został utworzony w 1944 roku na południu Lubelszczyzny. Głównym celem brygady były działania dywersyjne przeciwko armii niemieckiej, obejmujące m.in. niszczenie transportów oraz linii komunikacyjnych.
Historia i działania bojowe
Brygada została powołana na mocy rozkazu dowódcy II Obwodu Armii Ludowej, ppłk. Mieczysława Moczara „Mietka”, dnia 20 lutego 1944 roku. Tworzona była z oddziałów obecnych na południu Lubelszczyzny, które przystąpiły do Armii Ludowej. Na początku składała się z trzech batalionów, jednak z czasem zwiększała swoją liczebność. W czerwcu 1944 roku osiągnęła liczbę około 750 żołnierzy. W tym samym miesiącu przeszła reorganizację i do czasu wyzwolenia Lubelszczyzny składała się z 9 kompanii oraz specjalnych oddziałów brygady.
Brygada prowadziła działania głównie na tyłach niemieckich jednostek walczących na froncie wschodnim, koncentrując się na niszczeniu linii kolejowych, dróg i mostów.
Na początku maja 1944 roku III Batalion pod dowództwem por. Edwarda Gronczewskiego „Przepiórki” odłączył się od brygady, aby wesprzeć zgrupowanie północnolubelskie AL, a po dowiedzeniu się o ich wyjściu z okrążenia, „Przepiórka” postanowił wrócić na południe. Pod koniec maja 1944 roku brygada przeszła dalszą reorganizację, w wyniku której trzy bataliony zostały zastąpione przez 9 kompanii oraz kilka oddziałów podporządkowanych, które w lipcu zostały oddelegowane do 3 Północnolubelskiej Brygady AL. W dniach 10–23 czerwca 1944 roku cztery kompanie z 1 Brygady AL im. Ziemi Lubelskiej brały udział w bitwie partyzanckiej w lasach janowskich i Puszczy Solskiej.
W lipcu 1944 roku różne pododdziały brygady współpracowały z oddziałami Armii Czerwonej, które weszły na obszar Lubelszczyzny.
Po wyzwoleniu Lubelszczyzny, 27 lipca 1944 roku, 1 Brygada AL im. Ziemi Lubelskiej została rozwiązana, a jej członkowie w większości wstąpili do Milicji Obywatelskiej, a część do Wojska Polskiego.
Obsada personalna
W okresie luty – połowa maja 1944 roku
Dowódca:
kpt. Władysław Skrzypek „Grzybowski” – zginął 11 kwietnia 1944 roku w Potoku-Stany
por. Feliks Kozyra „Błyskawica” – poległ 14 kwietnia 1944 roku w Trzydniku Dużym w czasie walki z oddziałem Narodowych Sił Zbrojnych „Cichego”
kpt. Andrzej Flis „Maksym” – ranny podczas bombardowania zgrupowania partyzanckiego 12 maja 1944 roku w Momotach
Oficer oświatowy:
ppor. Wacław Rózga „Stefan”
Szef sztabu:
kpt. Andrzej Flis „Maksym” (do połowy kwietnia 1944 roku)
Michał Iskra „Łoś” (do końca maja 1944 roku, później organizator przepraw przez Wisłę w rejonie Świeciechowa)
1 batalion:
Dowódca:
por. Ignacy Borkowski „Wicek”
2 batalion:
Dowódca:
por. Aleksander Szymański „Bogdan”
3 batalion:
Dowódca:
ppor. Edward Gronczewski „Przepiórka”
Zastępca dowódcy:
ppor. Mieczysław Olszewski „Mietas”
Oficer oświatowy:
Leon Mitkiewicz „Leon” – poległ 22 kwietnia 1944 roku w Marynopolu w walce z oddziałem Narodowych Sił Zbrojnych
W okresie maj do 27 lipca 1944 roku
Dowódca:
kpt. Ignacy Borkowski „Wicek”
Oficer oświatowy:
ppor. Wacław Rózga „Stefan”
Kompania Sztabowa:
Dowódca:
por. Aleksander Szymański „Bogdan” – poległ 22 czerwca 1944 roku w rejonie Górecka Kościelnego
sierż. Ludwik Bujanowicz „Gajowy”
Dowódcy plutonów:
sierż. Ludwik Bujanowicz „Gajowy” (równocześnie dowódca kompanii) – pluton 1
sierż. Jan Owczarz „Marynarz” (od końca czerwca 1944 roku dowódca samodzielnego oddziału) – pluton 2
sierż. Władysław Bownik „Kret” – pluton 3
1 kompania:
Dowódca:
por. Ludwik Paszkowski „Lutek”
Zastępca dowódcy – oficer oświatowy:
por. Mieczysław Wiśniewski – poległ w maju 1944 roku pod Flisami
ppor. Jan Juniewicz „Janek”
2 kompania (rozwiązana pod koniec czerwca 1944 roku):
Dowódca:
ppor. Jan Fijoł „Ryś II” – zaginął 16 czerwca 1944 roku
kpr. Franciszek Ziemba „Januszek” – poległ 22 czerwca 1944 roku w Puszczy Solskiej
W wyniku strat poniesionych w walkach w lasach janowskich, dowództwo brygady postanowiło zreorganizować tę kompanię, wykorzystując nadwyżki partyzantów z 1 kompanii. Z przyczyn politycznych zdecydowano jednak o rezygnacji z tego planu na rzecz odbudowy 3 kompanii „Straży Chłopskiej”, co doprowadziło do rozwiązania 2 kompanii.
3 kompania „Straży Chłopskiej”:
Dowódca:
por./kpt. Julian Kaczmarczyk „Lipa” – poległ 11 czerwca 1944 roku w pobliżu wsi Graba (obecnie część wsi Mostki, gm. Jarocin, pow. Nisko), Lasy Janowskie.
ppor. Franciszek Bielak „Dobry” (od lipca)
Zastępca dowódcy:
ppor. Władysław Rękas „Sęp” – poległ 11 czerwca 1944 roku w rejonie Jarocina
sierż. Stanisław Supruniuk (od lipca)
4 kompania: (na końcu czerwca 1944 roku przekształcona w dwa samodzielne oddziały „Małego Ryśka” i „Zająca”)
Dowódca:
por. Zbigniew Pietrzyk „Zbyszek” – od końca czerwca 1944 roku w sztabie brygady)
Zastępcy dowódcy:
ppor. Ryszard Płowaś „Mały Rysiek”
sierż. Czesław Olszewski „Zając”
5 kompania:
Dowódca:
por. Edward Gronczewski „Przepiórka”
Zastępcy dowódcy:
ppor. Mieczysław Olszewski „Mietas”
ppor. Kazimierz Zabor „Tygrys”
Dowódcy plutonów:
sierż. Adam Skóra „Adaś” – 1 pluton
sierż. Edward Strzelecki „Pająk” – 2 pluton
sierż. Aleksander Szmecht – 3 pluton
6 kompania:
Dowódca:
por. Bolesław Kowalski „Cień”
Latem 1944 roku brygada liczyła około 1000 partyzantów.
Przypisy
Bibliografia
Praca zbiorowa: Mała Encyklopedia Wojskowa. T. 1. Wydawnictwo MON. Brak numerów stron w książce.
[przew.] Kazimierz Sobczak: Polski ruch oporu 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988. ISBN 83-11-07038-5.
Mieczysław Wieczorek: Armia Ludowa. Powstanie i organizacja 1944 – 1945. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1979. ISBN 83-11-06225-0. Brak numerów stron w książce.
Mieczysław Wieczorek: Armia Ludowa. Działalność bojowa 1944 – 1945. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1984. ISBN 83-11-07052-0. Brak numerów stron w książce.
Praca zbiorowa: Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: 1975.