1 Brygada Armii Ludowej im. Ziemi Kieleckiej
1 Brygada Armii Ludowej im. Ziemi Kieleckiej to związek partyzancki Armii Ludowej, który został utworzony na Kielecczyźnie w 1944 roku. Jej główne działania koncentrowały się na dywersji przeciwko armii niemieckiej, w tym na niszczeniu transportów i linii komunikacyjnych.
Historia i działania bojowe
Powstanie brygady miało miejsce na mocy rozkazu dowódcy III Obwodu Armii Ludowej, płk. Mieczysława Moczara „Mietka”, z dnia 13 lipca 1944 roku. Dzień 26 lipca 1944 roku uznaje się za początek jej działalności.
W skład brygady weszły oddziały Armii Ludowej: im. M. Langiewicza (dowódca – ppor. Czesław Borecki „Brzoza”), im. B. Głowackiego (dowódca – sierż. Stefan Szymański „Góral”), im. Zawiszy Czarnego (dowódca – kpr. Wacław Młynek „Wrzos”), im. G. Narutowicza (dowódca – ppor. Tadeusz Maj „Łokietek”), a także żołnierze AL zmobilizowani w rejonie Ostrowca Świętokrzyskiego. Początkowo brygada składała się z dwóch batalionów, mając około 200 żołnierzy, ale do końca września rozrosła się do trzech batalionów (1 i 2 składały się z 3 kompanii, a 3 z 2 kompanii), kompanii sztabowej i plutonu zwiadu, osiągając liczebność około 500 ludzi.
Zgodnie z rozkazem dowódcy III Obwodu Armii Ludowej, kluczowe zadania bojowe brygady obejmowały walkę z transportem wroga oraz niszczenie jego linii komunikacyjnych. W trakcie swojej działalności brygada przeprowadziła wiele akcji bojowych, w tym: 2 sierpnia rozbiła 200-osobowy oddział „własowców” w rejonie Śniadki, 8 sierpnia wysadziła pociąg wojskowy na odcinku kolejowym Kielce – Skarżysko-Kamienna, 10 sierpnia w Gustawowie rozbiła 75-osobowy oddział niemiecki, 14 sierpnia wysadziła most wraz z pociągiem wojskowym w rejonie stacji kolejowej Węgle, a 18 sierpnia na odcinku kolejowym Stąporków – Końskie również zniszczyła pociąg wojskowy. Dodatkowo, w dniach 9 i 11 września zniszczono mosty kolejowe na linii Kielce – Włoszczowa.
W dniach 16–19 września 1 batalion brygady uczestniczył w bitwie w lasach suchedniowskich i przebił się w rejon Gruszki, gdzie skoncentrowała się cała brygada. W tym obszarze brygada została otoczona przez siły niemieckie, co doprowadziło do bitwy, która miała miejsce 29 września.
W nocy z 29 na 30 września, podczas próby przebicia się z okrążenia, 2 batalion odłączył się od brygady. Skierował się do lasów siekierzyńskich (w okolicach miejscowości Siekierno-Rataje), gdzie 6 października stoczył kolejną bitwę z oddziałami 2 Brygady AL „Świt”, a następnie w nocy z 28 na 29 października przebił się przez linię frontu pod Chotczą.
Pozostałe oddziały brygady, po bitwie pod Gruszką, udały się w rejon Gór Świętokrzyskich, gdzie w połowie października brygada została rozformowana. Część żołnierzy wróciła do swoich miejsc zamieszkania, natomiast ci, którzy byli zdekonspirowani, utworzyli trzy oddziały: „Młota” (dowódca – por. Edmund Borowiecki „Młot”), „Chytrego” (dowódca – por. Julian Kaniewski „Chytry”) oraz „Stefana” (dowódca – por. Stefan Czajka „Stefan”), które prowadziły działania bojowe do stycznia 1945 roku.
23 sierpnia 1944 roku 1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy za swoje zaangażowanie w walkę z okupantem.
Charakterystycznym elementem brygady był noszony głównie na lewym ramieniu biały trójkąt równoboczny z zieloną obwódką i haftowanymi na czerwono literami AL. Kolor zielony symbolizował zarówno las – schronienie dla partyzantów, jak i udział ludności wiejskiej w walce. Ze względu na niedobory materiałowe w sierpniu 1944 roku, jedynie 1/3 lub 1/4 żołnierzy brygady miało te trójkąty, które w pierwszej kolejności otrzymywali oficerowie i podoficerowie. Zwykle umieszczano je na lewym ramieniu, chociaż zdarzały się przypadki naszywania ich na czapki (zgodnie z regulaminem). Wzór został opracowany w marcu-kwietniu 1944 roku i zyskał popularność w sierpniu 1944 roku.
Obsada personalna
(w okresie 26 lipca – październik 1944)
Dowódca:
mjr Henryk Połowniak „Zygmunt” (ranny 30 września pod Gruszką)
Oficer operacyjny:
por. Bolesław Łazarski „Chmura” (od 14 sierpnia dowódca 1 batalionu)
Oficer propagandowy:
ppor. Antoni Ratusiński „Antek” (jednocześnie sekretarz Komitetu Okręgowego PPR w Radomiu, zginął 3 października 1944 roku w Ostrowcu Świętokrzyskim)
Oficer sztabu brygady:
por. Stanisław Gwizdowski „Skromy”
por. Kazimierz Czyż „Chrust” (od 23 września 1944 roku)
Kompania sztabowa:
dowódca – por. Spirydon Dziubiński „Zemsta”
Pluton zwiadu:
dowódca – ppor. Józef Niewiadomski „Sokół”
1 batalion (w połowie października 1944 roku rozformowany)
We wrześniu 1944 roku połowa jego żołnierzy miała kurtki zrzutowe tzw. wz.43 (regulaminowe w 1 i 2 Armii WP) oraz wz.19/wz.36, które pochodziły od poległych żołnierzy WP z września 1939 roku, bądź były szyte konspiracyjnie inspirowane kurtką wz.36.
Dowódca batalionu:
por. Czesław Borecki „Brzoza” (14 sierpnia przeniesiony do sztabu Obwodu III AL)
por. Bolesław Łazarski „Chmura” (12 września przeniesiony do sztabu Obwodu III AL)
por. Bolesław Mikulski
Dowódca 1 kompanii:
por. Jan Sadło
Dowódca 2 kompanii:
ppor. Stefan Czajka (od 23 września dowódca 3 batalionu)
por. Wacław Młynek „Wrzos”
Dowódca 3 kompanii:
ppor. Maksymilian Pora „Przelot”
2 batalion (w nocy z 27/28 października 1944 roku przebił się przez linię frontu pod Chotczą)
Dowódca batalionu:
por. Stefan Szymański „Góral”
Dowódca 1 kompanii:
sierż. Kazimierz Machowski „Badyl”
Dowódca 2 kompanii:
sierż. Jan Gajda „Mały” (do 23 września)
ppor. Marian Olczyk „Lew”
Dowódca 3 kompanii:
ppor. Ludwik Borowiecki „Młot”
3 batalion (23 września – połowa października rozformowany)
Dowódca batalionu:
por. Stefan Czajka
Dowódca 1 kompanii:
ppor. Jan Gajda „Mały”
Dowódca 2 kompanii:
por. Jan Michorek (poległ 30 września pod Gruszką)
Latem 1944 roku brygada liczyła około 700 partyzantów.
Przypisy
Bibliografia
Mała Encyklopedia Wojskowa t. 1, Warszawa 1967.
Józef Bolesław Garas, Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942-1945, Warszawa 1971.
[przew.] Kazimierz Sobczak: Polski ruch oporu 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988. ISBN 83-11-07038-5.
Jerzy Ślaski, Polska Walcząca t. II, Warszawa 1999.
Mieczysław Wieczorek: Armia Ludowa. Powstanie i organizacja 1944 – 1945. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1979. ISBN 83-11-06225-0. Brak numerów stron w książce.
Mieczysław Wieczorek: Armia Ludowa. Działalność bojowa 1944 – 1945. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1984. ISBN 83-11-07052-0. Brak numerów stron w książce.