1 Batalion Szturmowy

1 Batalion Szturmowy (1 bsz), znany jako 1 Samodzielny Batalion Szturmowy (1 sbsz), był jednostką wojskową zajmującą się dalekim rozpoznaniem i działaniami specjalnymi w ramach Sił Zbrojnych PRL oraz RP w okresie transformacji ustrojowej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W sierpniu 1957 roku, na podstawie rozkazu dowódcy 6 Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej, płk dypl. Bolesława Chochy, powstała 2 Kompania Rozpoznawcza 6 DPD, której dowódcą był kpt. Władysław Potoczny, a miejscem dyslokacji był Kołobrzeg. W listopadzie 1958 roku jednostka została przeniesiona do Woli Justowskiej, obecnie dzielnicy Krakowa.

13 września 1961 roku, w wyniku rozkazu dowódcy 6 PDPD, kompania rozpoznawcza została rozwinięta do stanu batalionu. Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP nr 087/Org. z dnia 13 września 1961 oraz Rozkazu Dowódcy 6 Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej nr 063 z dnia 23 września 1961 roku, w listopadzie 1961 roku sformowano 26 Batalion Rozpoznawczy w Krakowie, którego dowódcą był mjr Czesław Mitkowski. W styczniu 1964 roku batalion został podporządkowany Inspektoratowi Szkolenia MON.

8 maja 1964 roku, na podstawie rozkazu Nr 014/MON, jednostka zmieniła nazwę na 1 Batalion Szturmowy (1 bsz, 1 Samodzielny Batalion Szturmowy 1 sbsz) z etatem (2/285). W czerwcu 1964 roku, zgodnie z rozkazem Ministra Obrony Narodowej, batalion został przeniesiony do Dziwnowa. Żołnierze jednostki nosili mundury wzoru US oraz bordowe berety. W 1967 roku z batalionu przekazano 4 i 5 kompanię rozpoznawczą do Śląskiego i Pomorskiego Okręgu Wojskowego, na bazie których sformowano 62. i 56. kompanię rozpoznania specjalnego. Od 1968 roku, kompanie rozpoznawcze batalionu przyjęły miano „specjalnych”. W 1969 roku przekazano 6 kompanię specjalną do Warszawskiego Okręgu Wojskowego, tworząc 48 kompanię specjalną WOW. W 1986 roku batalion został przeniesiony do garnizonu Lubliniec. 15 sierpnia 1993 roku samodzielny batalion został przeformowany na 1 Pułk Specjalny. Wiele z żołnierzy 1 sbsz po selekcji trafiło do Formozy, inni do nowo powstałego Gromu, a reszta pozostała w JW 4101.

Historia Jednostki Wojskowej 4101

Dziwnów 1964–1986

8 maja 1964 roku 26 Batalion Rozpoznawczy został przekształcony w 1 Batalion Szturmowy (1 bsz, 1 Samodzielny Batalion Szturmowy 1 sbsz) i przeniesiony do Dziwnowa, gdzie stacjonował w kompleksie koszarowym po byłej szkole oficerskiej SS, w której mieściły się jednostki 8 batalionu saperów i 10 pułku rozpoznania radiolokacyjnego. W maju 1967 roku batalion został poddany Inspekcji MON. 21 września 1967 roku z batalionu wydzielono dwie kompanie rozpoznawcze, a po reorganizacji jednostka składała się z dwóch kompanii szturmowych, kompanii płetwonurków, kompanii rozpoznawczej oraz kompanii łączności. Kompania rozpoznawcza była samodzielnym pododdziałem zdolnym do wydzielenia sześciu grup rozpoznawczych. W 1967 roku szef Sztabu Generalnego WP przeprowadził sprawdzian gotowości bojowej 1 bsz. W 1968 roku dowództwo batalionu objął ppłk dypl. Tadeusz Wandzel. W tym samym roku, w wyniku Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0164/Org. z dnia 21 grudnia 1968 roku, dowódca POW nakazał przeformować 1 batalion szturmowy według etatu nr 2/285 na etat wojenno-pokojowy nr 30/111, z osobowym stanem w czasie pokoju wynoszącym 425 żołnierzy oraz 6 pracowników cywilnych. Stan wojenny przewidywał 718 żołnierzy.

Batalion brał udział w Operacji Dunaj w 1968 roku, gdzie jego zadaniem było przejęcie lotniska w Hradcu Králové. Czechosłowaccy żołnierze nie stawiali oporu, a akcja zakończyła się bez ofiar. W późniejszym etapie żołnierze batalionu zostali skierowani do uciszania czechosłowackich radiostacji oraz pełnienia zadań wartowniczych. 14 lipca 1970 roku, podczas skoków do Bałtyku z lotniska Śniatowo, zginął dowódca batalionu ppłk dypl. Tadeusz Wandzel. W grudniu 1970 roku 1 bsz nie brał udziału w wydarzeniach, stacjonując w garnizonie i realizując planowane szkolenia. W latach 1973-1974 żołnierze 1 psz pełnili służbę w międzynarodowych misjach pokojowych w Wietnamie, Indochinach, a później w latach 1976-1977 na półwyspie Synaj w Egipcie oraz w 1980 roku na Bliskim Wschodzie, w PWJS w Syrii.

27 października 1975 roku, na bazie szkolnej kompanii specjalnej, powstała Szkoła Podoficerska i Młodszych Specjalistów. 26 marca 1977 roku jednostkę wizytował szef sztabu – zastępca dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego gen. bryg. Józef Użycki, a 22 maja 1978 roku minister obrony narodowej Wojciech Jaruzelski. 13 grudnia 1981 roku, po ogłoszeniu stanu wojennego, nie było powołania do jednostki. Kilka grup specjalnych otrzymało zadania działań specjalnych w różnych miastach Polski, m.in. w Łodzi, Gdańsku, Bydgoszczy i Szczecinie (luty, marzec 1982 roku); dwie grupy zostały oddelegowane do sztabu POW. Dodatkowo, wydzielono dwie grupy, które uczestniczyły w akcjach „Semafor” i „Gwiazda”. W 1982 roku żołnierze 1 bsz prowadzili działalność w Terenowych Grupach Operacyjnych w Golczewie i Wolinie, jednak batalion nie podejmował większych działań, skupiając się na szkoleniu w rejonie garnizonu.

Lubliniec 1986–1993

W 1986 roku, na podstawie zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP nr 035/OPR z dnia 16 grudnia 1985 roku, nakazano JW 4101 przenieść się z Garnizonu Dziwnów do Garnizonu Lubliniec, wchodzącego w skład SOW. W lutym 1986 roku jednostka została przegrupowana w dwóch transportach kolejowych. W 1987 roku, wydzielone środki z 1 bsz brały udział w zabezpieczeniu III pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski, gdzie wyznaczone zostały trzy grupy: do Lublina, Tarnowa i Krakowa w operacji „Zorza II”. W 1988 roku, 1 psz pełnili służbę jako obserwatorzy ONZ w Bagdadzie, nadzorując przestrzeganie rozejmu między Irakiem a Iranem.

30 października 1990 roku, 1 bsz został przeformowany na nowy etat 30/111. Zmiany kadrowe doprowadziły do powstania pierwszej w Wojsku Polskim kompanii kadrowej (zawodowej), składającej się z ośmiu czteroosobowych grup specjalnych. Pierwszym dowódcą został por Jarosław Studniarz. 25 marca 1991 roku, 1 bsz wizytował wiceminister obrony narodowej Bronisław Komorowski. W 1992 roku jednostka uczestniczyła w misji ONZ na Bałkanach UNPROFOR, a w 1993 roku w misji pokojowej ONZ w Kambodży. 15 sierpnia 1993 roku zakończono działalność 1 Batalionu Szturmowego, który został rozformowany, a na jego bazie powstał 1 Pułk Specjalny Komandosów. Wielu żołnierzy 1 sbsz po selekcji przeszło do Formozy, inni do nowo sformowanego Gromu, a pozostali zostali w 1 bsz. Numer jednostki 4101 pozostał bez zmian.

Tradycje

Zgodnie z decyzją Nr 014/MON z dnia 8 maja 1964 roku, 1 Batalion Szturmowy kontynuował tradycje Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego.

Sztandar:

W kwietniu 1966 roku, instytucja społeczno-polityczna Front Jedności Narodu w Kamieniu Pomorskim wystąpiła z wnioskiem do Rady Państwa PRL o ufundowanie sztandaru dla batalionu, który został wręczony 12 października 1966 roku. Akt wręczenia sztandaru dowódcy 1 batalionu szturmowego ppłk Zbigniewowi Gruzińskiemu dokonał gen. bryg. Aleksander Ligaj w imieniu ministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego.

W 2010 roku sztandar jednostki został wypożyczony z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i zaprezentowany w Dziwnowie podczas „I Festynu Komandosa”, pod patronatem honorowym Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Następnie został odnowiony przez Stowarzyszenie Byłych Żołnierzy 1 Batalionu Szturmowego, a 26 sierpnia 2012 roku, kontynuując tradycje, przekazano go płk dypl. Sławomirowi Drumowiczowi, pełniącemu wówczas funkcję cz.p.o. dowódcy Jednostki Wojskowej Komandosów.

Święto, oznaka

Doroczne święto batalionu obchodzono 12 października. Zgodnie z decyzją dowódcy 6 Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej nr 063 z dnia 23 września 1961 roku, żołnierze 1 Batalionu Szturmowego nosili oznakę. W maju 2014 roku świętowano pięćdziesięciolecie utworzenia jednostki.

Przeznaczenie, zadania Jednostki Wojskowej 4101

1 Samodzielny Batalion Szturmowy był samodzielną jednostką powietrznodesantową, której celem było prowadzenie głębokiego rozpoznania oraz działań dywersyjnych na tyłach przeciwnika na rzecz Frontu Polskiego. W przypadku konfliktu między wojskami Układu Warszawskiego a NATO, batalion miał operować w kierunku duńskim. Miał działać w grupach od 36 do 60 specjalnych, w czasie „W” realizując zadania w głębokości od 150 do 600 km poza liniami nieprzyjaciela, w tym rozpoznawcze, dywersyjne oraz organizować działania partyzanckie.

Szkolenie

Żołnierze szkolili się na terenie Polski, w warunkach zbliżonych do rzeczywistych. Po dokonaniu desantu drogą powietrzną lub morską mieli zrealizować określone zadania zwiadowcze lub dywersyjne i w ustalonym czasie powrócić do jednostki na własną rękę. O ich obecności informowane były lokalne jednostki wojskowe, WSW oraz funkcjonariusze MO, SOK i SB. Ich działalność miała na celu utrudnienie lub uniemożliwienie wykonania misji. Żołnierze 1 batalionu szturmowego brali udział w wielu ćwiczeniach międzynarodowych, międzyresortowych oraz różnych rodzajów wojsk, takich jak: w 1965 roku wspólne ćwiczenia z Wojskami Wewnętrznymi, w 1966 roku ćwiczenia z lotnictwem operacyjnym, w 1973 roku szkolenie górskie w Kobylanach, ćwiczenie „Wiosna 68”, „Czerwiec 75”, „Harpia 75”, „Kraj 78”; w 1974 roku uczestnictwo w I Centralnych Zawodach Użyteczno-Wojskowych w Bydgoszczy, w 1976 w II Centralnych Zawodach Działań Specjalnych w Wędrzynie, w 1978 w I Okręgowych Zawodach Pododdziałów Rozpoznania w Jaworzu, w 1980 w IV Centralnych Zawodach Działań Specjalnych w Drawsku, a także w międzynarodowym ćwiczeniu „Braterstwo Broni” w NRD w 1981 roku. W 1987 roku żołnierze jednostki uczestniczyli w ćwiczeniu „Przyjaźń 87”, które było ostatnim dużym ćwiczeniem Układu Warszawskiego z udziałem grup specjalnych, a w 1990 roku w ćwiczeniu „Krokus 90” w Kotlinie Kłodzkiej. Ostatnie ćwiczenie, w którym wzięła udział 1 bsz, miało miejsce w 1993 roku pod nazwą „Orion 93”.

Na początku działalności jednostki w latach 60. XX wieku żołnierze otrzymywali umundurowanie, wyposażenie oraz uzbrojenie z państw NATO. Zasoby te były pozyskiwane przez polski wywiad wojskowy, a także przekazywane przez przyjazne państwa socjalistyczne, jak Wietnam Północny. W jednostce dysponowano także niewielką ilością pojazdów wojskowych produkcji zachodniej.

Do początku lat 70. XX wieku wszyscy żołnierze obowiązkowo uczyli się języka niemieckiego, a także angielskiego i języków skandynawskich. Później nauką języków obcych zajmowali się jedynie oficerowie. Istniały wówczas kompanie „angielska” i „niemiecka”, w których podczas ćwiczeń wydawano rozkazy w tych językach. W trakcie szkoleń korzystano z doświadczeń armii innych państw socjalistycznych. Przykładem współpracy był kurs walki wręcz Kyoksul we Wrocławiu, prowadzony przez oficerów z Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej. W latach 1970-1980 w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Inżynieryjnych odbywał się kurs Kyoksul dla żołnierzy zawodowych jednostek specjalnych, prowadzony przez ppłk Li Son Il. Spośród kilkudziesięciu żołnierzy, którzy rozpoczęli kurs, ukończyło go zaledwie czternastu.

Incydenty

Podczas jednego z ćwiczeń z WOP, pilot śmigłowca omyłkowo zrzucił desant na terenie Niemiec Wschodnich. Błąd szybko zauważono, a incydent zakończył się protestem władz NRD. Innym incydentem było wysadzenie linii kolejowej na trasie Bydgoszcz-Toruń, które miało miejsce na skutek wydania żołnierzowi prawdziwego ładunku wybuchowego.

Skład organizacyjny

Skład w 1961 roku

W 1961 roku struktura organizacyjna obejmowała:

• dowództwo i sztab
• 1 kompania rozpoznawcza
• 2 kompania rozpoznawcza
• 3 kompania rozpoznawcza
• pluton łączności
• pluton transportowo-gospodarczy
• spadochroniarnia

Skład w 1964 roku

W chwili powstania w 1964 roku, batalion zgodnie z etatem 2/285 liczył:

• 67 oficerów
• 41 podoficerów
• 192 żołnierzy

Organizacja etatowa jednostki w kwietniu 1964 roku była następująca:

• dowództwo (dowódca, zastępca dowódcy ds. politycznych, zastępca dowódcy ds. liniowych)
• sztab – szef sztabu, szefowie służb
• kompania łączności
• pluton radiostacji KF dużej i średniej mocy
• pluton radiostacji KR R-350
• warsztat remontu sprzętu łączności
• centrala telefoniczna
• 1 kompania szturmowa
• dwa plutony szturmowe
• 2 kompania szturmowa
• dwa plutony szturmowe
• trzy kompanie rozpoznania
• pluton rozpoznawczy
• 3 grupy
• pluton rozpoznawczy (skadrowany)
• pluton łączności radiowej
• drużyna radiostacji średniej KF R-118
• drużyna radiostacji R-350
• kompania płetwonurków
• trzy plutony płetwonurków
• pluton zabezpieczenia technicznego
• kwatermistrzostwo
• sekcja samochodowa
• pluton transportowy
• drużyna remontu samochodów
• drużyna transportowa
• drużyna gospodarcza
• spadochroniarnia i układalnia spadochronów
• izba chorych

Skład w 1990 roku

W kwietniu 1990 roku organizacja etatowa jednostki wyglądała następująco:

• dowództwo i sztab
• zespół dowodzenia
• sekcja wychowawcza
• szefowie służb
• kompania kadrowa (zawodowa)
• osiem grup specjalnych czteroosobowych
• dwie kompanie specjalne
• kompania łączności
• kompania specjalna płetwonurków bojowych
• 9 grup specjalnych płetwonurków
• kwatermistrzostwo
• pluton zaopatrzenia
• sekcja samochodowa
• pluton remontowy
• pluton medyczny
• spadochroniarnia i układalnia spadochronów
• szkoła podoficerska służby zasadniczej

W 1975 roku jednostka, zgodnie z etatem 30/111, liczyła 724 żołnierzy. W 1990 roku, według zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP nr 037/Org. z dnia 10 kwietnia 1990 oraz zarządzenia Szefa Sztabu SOW nr 029/Org. z dnia 4 czerwca 1990, 1 bsz został przeformowany z etatu 30/111 na nowy etat, co wpłynęło na stan ilościowy batalionu oraz jego wyposażenie. Zmiany organizacyjne doprowadziły do utworzenia pierwszej w Wojsku Polskim kompanii kadrowej (zawodowej), składającej się z 5 grup specjalnych na czas „P” i 10 grup specjalnych na czas „W”. W praktyce utworzono osiem czteroosobowych grup specjalnych. W maju 1990 roku do uzbrojenia wprowadzono pistolety P-83. Wyposażenie kadrowej grupy specjalnej stanowiły: karabinek kbk AK z tłumikiem, karabin maszynowy RPKS lub PK, granatnik przeciwpancerny RPG-7 oraz pistolet maszynowy PM-63.

Uzbrojenie i wyposażenie batalionu

Stan uzbrojenia i wyposażenia w 1965 roku obejmował:

• pistolet TT wz.33
• kbk AK-47
• kbk-granatnik wz. 1960
• rkm
• granatnik RPG-2
• RPD
• pistolet sygnałowy
• sprzęt optyczny (lornetki 6×30, 8×30, peryskopy zwiadowcy TR, lornetki nożycowe AST, noktowizory NSP-2, kompasy)
• sprzęt spadochronowy (spadochrony treningowe ST-5ZM, desantowe SD-1, zapasowe SZ-60, automaty spadochronowe KAP-3, kamizelki ratownicze KR-7)
• sprzęt nurkowy (zestawy lekkiego nurka ze skafandrem PW-1, aparaty nurkowe powietrzne P-21 Mors, aparaty nurkowe tlenowo-powietrzne Czajka)
• sprzęt łączności (warsztat łączności Ł-1 z samochodem, stacja ładowania akumulatorów PSŁ-1,5, elektrownia oświetleniowa EO-1/0,5, aparatownia APŁL z samochodem aparatowni, radiostacja R-350M)
• pojazdy (m.in. motocykl z bocznym wózkiem, GAZ-69, Star 66, sanitarka, warsztat-samochód B/Sam, samochód specjalny do ładowania akumulatorów A/Sam z przyczepą, ciągnik kołowy Ursus, cysterna na benzynę, autobus, przyczepy na wodę)
• sprzęt inny (komora dekompresyjna, kuter rozpoznawczy SMK-75, łodzie desantowe, kuchnia polowa)

Wyróżnienia

Batalion był wielokrotnie wyróżniany:

• II i III miejsce w I Centralnych Zawodach Pododdziałów Specjalnych – 1974
• II miejsce w II Okręgowych Zawodach Działań Specjalnych – 1975
• I, II, III miejsce w III Okręgowych Zawodach Działań Specjalnych – 1977
• tytuł najlepszego zwiadowcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego – 1977
• I i III miejsce w III Centralnych Zawodach Pododdziałów Specjalnych – 1978
• wyróżnienie od dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego – 1980
• wyróżnienie od Ministra Obrony Narodowej – 1981
• I miejsce w V Okręgowych Zawodach Działań Specjalnych – 1981
• tytuł „Najlepszej Jednostki Wojska Polskiego” – 1983; 1988
• I miejsce w wieloboju rozpoznawczym w Śląskim Okręgu Wojskowym – 1989

Żołnierze batalionu

Dowódcy jednostki:

• mjr Ryszard Reguła V 1964 – XII 1965
• ppłk Zbigniew Gruziński XII 1965 – V 1967
• mjr Stanisław Szydłowski V 1967 – VI 1968
• ppłk dypl. Tadeusz Wandzel VI 1968 – VII 1970
• ppłk Witold Bartosiewicz VII 1970 – IX 1974
• mjr Ryszard Romańczuk IX 1974 – VII 1975
• mjr Andrzej Krawczyk VII 1975 – X 1978
• mjr Andrzej Prus X 1978 – IX 1979
• ppłk Zenon Pietkiewicz IX 1979 – IV 1983
• ppłk dypl. Stanisław Osiecki IV 1983 – I 1988
• ppłk dypl. Witold Busz I 1988 – VIII 1991
• ppłk dypl. Zbigniew Kwintal VIII 1991 – VIII 1993

Oficerowie:

• January Komański
• Włodzimierz Michalski
• Jan Kempara
• Roman Polko
• Krzysztof Przepiórka

W kulturze masowej

„4101 Dziwnów” to polski film dokumentalny z 2016 roku, reżyserii Dominika Pijańskiego, który przedstawia najtajniejszą jednostkę wojskową w PRL, opowiadający o komandosach z Dziwnowa, czyli żołnierzach 1 Batalionu Szturmowego z lat 1964-1986.

Upamiętnienie

23 września 2006 roku Oddział III Związku Polskich Spadochroniarzy zorganizował uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej 1 batalion szturmowy, który stacjonował w garnizonie Dziwnów w latach 1964–1986. Obok umieszczono kamień z dwiema tablicami: na górnej widnieją imiona i nazwiska dowódców 1 batalionu szturmowego, a dolna tablica, ufundowana w sierpniu 2012 roku, upamiętnia 42. rocznicę tragicznej śmierci dowódcy 1 bsz, ppłk Tadeusza Wandzla.

W celu upamiętnienia 1 batalionu szturmowego organizowany jest „Festyn Komandosa”, odbywający się od 2010 roku w Dziwnowie, skierowany głównie do żołnierzy, funkcjonariuszy służb mundurowych, stowarzyszeń paramilitarnych oraz społeczeństwa. W ramach festynu odbywają się imprezy sportowo-wyczynowe, Festiwal Gwiazd Sportu oraz Festyn Rybaka Dziwnów. W 2022 roku, podczas 13 edycji festynu, odsłonięto obelisk Wojsk Specjalnych Wojska Polskiego, dedykowany jednostkom specjalnym, które wywodziły się z 1 bsz. W sierpniu 2023 roku miała miejsce 14 edycja imprezy, w której uczestniczyły grupy rekonstrukcyjne, komandosi oraz odbyły się skoki spadochronowe, pokazy i wystawy.

Przekształcenia

6 Kompania Rozpoznawcza 6 PDP (1957–1961) → 26 Batalion Rozpoznawczy (1961–1964) → 1 Batalion Szturmowy (1964–1993)

Zobacz też

Jednostki rozpoznawcze Wojska Polskiego

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Hubert Królikowski: 1 Batalion Szturmowy. Warszawa: Fundacja Polonia Militaris, 2007, s. 2–208. ISBN 978-83-925676-1-5.

8 Kołobrzeski Batalion Saperów Marynarki Wojennej. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2013. ISBN 978-83-63755-07-2. Brak numerów stron w książce

Piotr Bernabiuk: mjr Kups o 56 Kompanii Specjalnej. Poznań: Red Horse sp. z o.o., 2007, s. 2–490. ISBN 978-83-60504-35-2.

Janusz J. Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943−1990, t. I, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010, s. 239–242, ISBN 978-83-7611-801-7, OCLC 833638240.

Linki zewnętrzne

1 Batalion Szturmowy – youtube

50-lecie 1 Batalionu Szturmowego – youtube

Opis batalionu, stan na 1964 r.. dziennikzbrojny.pl [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-17)].

Czeska wojna (o działaniach 1 sbsz w Operacji Dunaj)

Piotr Bernabiuk, Jarosław Rybak. Przeciwatomowe kompanie. polska-zbrojna.pl