1 Batalion Saperów (PSZ)

Oddziały Saperów 1 Dywizji Pancernej

Oddziały te stanowią pododdziały saperów Polskich Sił Zbrojnych.

Historia batalionu

W 1942 roku powstały Oddziały Dywizyjne Saperów dla 1 Dywizji Pancernej, które składały się z czterech pododdziałów: 10 i 11 kompanii saperów, 1 kompanii parkowej oraz dywizyjnego plutonu mostowego. Na początku dowództwo nad oddziałami sprawował podpułkownik Władysław Weryho, a od sierpnia 1943 roku major Jan Dorantt.

W skład oddziałów wchodzili żołnierze, którzy walczyli w Polsce, zostali wcieleni do wojska we Francji, a także ochotnicy z Polski i innych krajów, w tym z Argentyny. Szkolenie było intensywne i podzielone na dwa etapy. W pierwszym, z powodu niewystarczających stanów, kontynuowano wcześniejsze szkolenie specjalistów w kursach organizowanych przez Dywizję, Centrum Wyszkolenia Saperów oraz przez Brytyjczyków, a równocześnie w oddziałach szkoliło się drużynowych i pozostałych saperów. W drugim okresie, po uzupełnieniu stanów i dostarczeniu sprzętu, rozpoczęto szkolenie całych oddziałów, często z wyjazdami w teren. Największy nacisk kładziono na wykrywanie pól minowych, pokonywanie przeszkód wodnych oraz budowę mostów. Obie kompanie nabyły wysokie umiejętności w konstrukcji mostów typu Baileya, co miało kluczowe znaczenie w działaniach dywizji na kontynencie. Dotychczasowe szkolenie sprawdzono na poligonie w rejonie Newmarket, gdzie dywizja dotarła w lipcu 1943 roku. Saperzy wykazali się wysokim stopniem wyszkolenia w pokonywaniu pól minowych oraz organizowaniu przepraw i budowy mostów.

Jesienią 1943 roku ustalono ostateczną strukturę dywizji, w której skład weszły:

10 kompania saperów,
11 kompania saperów,
11 kompania parkowa saperów,
dywizyjny pluton mostowy,
czołówka naprawcza.

Wszystkie pododdziały dotarły do Normandii w pierwszych dniach sierpnia 1944 roku, a następnie przeszły cały szlak bojowy od Caen, przez Falaise, most „Warszawa” na Sekwanie, Ieper, Gandawę, Bredę, aż do Wilhelmshaven.

W latach 1992–2001 tradycje Oddziałów Saperów 1 Dywizji Pancernej kontynuował 11 Batalion Saperów w Świętoszowie (wcześniej w Żarach do 1993 roku).

Działania bojowe saperów 1 Dywizji Pancernej

Bitwa w Normandii

Saperzy dywizyjni, po wylądowaniu w Normandii 31 lipca 1944 roku, zostali zgrupowani w rejonie Bazenville, na północny zachód od Creully. Podczas wyładunku jedna z ciężarówek utonęła. 4 sierpnia 1944 roku, podczas ćwiczeń z rozbrajania min przeciwczołgowych, zginęło dwóch podoficerów z 11 kompanii saperów. 5 sierpnia saperzy 10 kompanii przeprowadzili szkolenie oraz pokaz dla plutonów pionierów batalionów strzelców 3 Brygady Strzelców w zakresie rozbrajania min i pułapek niemieckich. 6 sierpnia 10 kompania saperów prowadziła podobne zajęcia dla wyznaczonych instruktorów podoficerów i oficerów z 10 Brygady Kawalerii Pancernej. W dniach 4-6 sierpnia oficerowie i podoficerowie ze wszystkich jednostek saperskich przeszli szkolenie w brytyjskiej szkole minowej, a dowódcy kompanii udali się na linię frontu, aby zapoznać się z polami minowymi i przeszkodami terenowymi. 7 sierpnia, wraz z całą dywizją, saperzy przemaszerowali w kierunku frontu. 8 sierpnia 10 kompania saperów (bez plutonu) została przydzielona do 10 BKPanc. i zabezpieczała natarcie jej pułków, mając na celu współdziałanie z 10 pułkiem dragonów. Pozostałe pododdziały saperów miały za zadanie utrzymanie dróg dojazdowych w dobrym stanie oraz ich oznakowanie, przy czym 11 kompania (bez plutonu) współdziałała z 3 BS. W trakcie natarcia 8 i 9 sierpnia nie wykryto pól minowych w pasie natarcia dywizji, jednak saperzy musieli włożyć wiele wysiłku w utrzymanie ostrzeliwanych dróg oraz usuwanie zniszczonego sprzętu. 10 sierpnia 1944 roku 10 kompania saperów współdziałała z 3 BS, natomiast 11 kompania saperów zajmowała się utrzymywaniem dróg. Dodatkowo, 11 sierpnia, zbudowano punkt zaopatrzenia w wodę na południe od Cauvicourt, który przekazano do dalszej eksploatacji 11 kompanii parkowej saperów. 12 sierpnia 10 kompania ponownie podlegała 10 BKPanc. Tego dnia saperzy 10 kompanii wykryli pole minowe w rejonie drogi Saint Silvain oraz na innych drogach w rejonie działania brygady, usuwając 324 miny talerzowe. 14 sierpnia, w wyniku bombardowania dywizji przez brytyjskie lotnictwo bombowe, saperzy dywizyjni przystąpili do naprawy dróg oraz usuwania 69 zniszczonych i spalonych pojazdów. Nocą z 15 na 16 sierpnia oraz rankiem 16 sierpnia 10 kompania zbudowała przeprawy przez rzekę Dives w rejonie Jort i Vandeuvre. 16 sierpnia pluton mostowy skonstruował most Baile’a. Saperzy z 10 kompanii dokonali również rozminowania okolic brodów. Z powodu ostrzału artylerii, most w Jort ulegał częstym uszkodzeniom, dlatego saperzy zbudowali drugi most Baile’a przez rzekę Dives w Vendeuvre. Od 19 sierpnia do końca bitwy pod Falaise 10 i 11 kompanie saperów osłaniały miejsce postoju sztabów 10 BKPanc i 3 BS na wzgórzu 259, patrolując teren i zabezpieczając wysunięte składy zaopatrzenia. 11 kompania parkowa saperów chroniła tyły baz kwatermistrzowskich w rejonie Estrees-la-Campagne. 22 sierpnia 11 kompania saperów rozpoczęła udrażnianie i naprawę drogi Chambois – Trun oraz Saint-Lambert – Sur-Dives, usuwając ciała poległych ludzi, zwierząt oraz zniszczony niemiecki sprzęt bojowy. Dodatkowo neutralizowali tzw. gniazda wybuchowe i pułapki minowe. Łączny wysiłek saperów w okresie od 12 do 28 sierpnia obejmował oczyszczenie z min 411 km dróg, remont 9 km, budowę 3 km dróg. Ponadto zbudowano dwa mosty Baileya klasy „40” o długości 100 m, most improwizowany klasy „9” oraz przeprawę czołgową w bród. Wykryto, rozbrojono i usunięto 828 różnych min, a także usunięto 240 kg materiałów wybuchowych z mostu przygotowanego do wysadzenia. Utworzono 5 punktów wodnych.

Pościg przez Francję i Belgię

28 sierpnia 1944 roku 11 kompania saperów oraz pluton mostowy rozpoczęli marsz przed dywizją, aby zbudować przeprawy tuż za przesuwającym się frontem. Saperzy zostali podporządkowani pod dowództwo saperów II Korpusu Kanadyjskiego, na rzecz których przystąpili do budowy dwóch mostów: pierwszego na rzece Seine, a drugiego, większego Baileya na pontonach, nazwanego „Warszawskim” na Sekwanie. 11 kompania saperów 2 września rozpoczęła rozpoznanie i przygotowania do budowy przeprawy przez rzekę Somma. Nocą z 2 na 3 września przeprawiła na łodziach szturmowych czołowe kompanie 8 bs przez rzekę, a następnie wybudowała kładkę, by w godzinach przedpołudniowych rozpocząć budowę mostu Bayle’a przez Sommę, nazwany „Lwowskim”. 4 września, po wysadzeniu wszystkich mostów przez wroga na rzece Ternoise, saperzy w miejscowości Hesdin, na wschód od Abbeville, przy użyciu buldożerów zepchnęli do rzeki piętrowy budynek, tworząc tym samym przeprawę dla 24 pułku ułanów. Z powodu braku przęseł do mostów Bayle’a w składach, saperzy budowali przeprawy przez liczne strumienie i rzeki przy użyciu mostów nożycowych oraz innych dostępnych materiałów. Nocą z 5 na 6 września przez kanał Neuf Fosse saperzy zorganizowali przeprawę dla kompanii bsp przy użyciu gumowych łodzi pontonowych i lin, a następnie w nocy oraz rano zbudowali most Bayle’a dla czołgów.

Walki na pograniczu belgijsko-holenderskim

10 kompania saperów od 16 września współdziałała z 3 BS w trakcie natarcia w kierunku Axel, budując przeprawy dla piechoty na rzeczce Halt. Nocą z 18 na 19 września saperzy 10 kompanii rozpoczęli budowę mostu przez kanał Axel-Hulst, który ukończono przed świtem 19 września. Saperzy oczyszczali ulice Axel z gruzów, naprawiali drogi, groble i wały przeciwpowodziowe, organizując przejazdy przez liczne przeszkody wodne. 10 kompania saperów 27 października 1944 roku w ugrupowaniu 10 BKPanc, a pluton 11 kompanii saperów z 3 BS prowadziły działania zaczepne. W tym dniu saperzy wykryli, rozbroili i usunęli 1196 min. 28 i 29 października kompanie kontynuowały współdziałanie z nacierającymi brygadami: 10 kompania z 10 BKPanc, a 11 kompania z 3 BS. Po zdobyciu Bredy saperzy zbudowali w mieście dwa mosty Baile’a klasy 40 na Boven Mark i rzece Weerijs. 11 kompania saperów oraz pluton mostowy od 30 października do 2 listopada 1944 roku obsługiwały przeprawę i komunikację podczas walk na rzece Mark, gdzie utracono 3 człony pontonowe oraz ponad 10 łodzi saperskich w wyniku ognia artylerii i moździerzy wroga. 3 listopada obie kompanie saperów, każda z dwoma plutonami, obsługiwały uchwycenie przyczółków na kanale Mark przy użyciu łodzi szturmowych i członów przeprawowych. Po uchwyceniu przyczółków przez bspodh. i 9 bs, saperzy zbudowali przeprawy mostowe klasy „9”, klasy „40” oraz wieczorem most pontonowy C 19 klasy „9”. Nocą z 3 na 4 listopada wybudowano kolejny most na odcinku 9 bs klasy „40”.

Obrona i dozorowanie odcinka frontu nad Mozą

Saperzy dywizyjni rozbrajali z min teren, naprawiali drogi i mosty, szkolili się oraz przyjmowali uzupełnienia w stanie osobowym i sprzęcie. W dniach 27-30 grudnia saperzy przygotowali przeprawę przez kanał Oude Maasje przy wyspie Kapelsche Veer na potrzeby natarcia 9 bs. W czasie niemieckiej ofensywy w Ardenach przygotowywali mosty do wysadzenia oraz zakładali pola minowe na południowym brzegu Mozy. 13-14 stycznia saperzy 10 kompanii wsparli budową przeprawy łodziami oraz kładką kapokową 47 RM Comando podczas walk o Kapelsche Veer.

Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech

W dniach 7-9 kwietnia 1945 roku wszystkie pododdziały saperów maszerowały w kierunku frontu z okolic Bredy w kolumnie 3 BS. Od 9 kwietnia 11 kompania saperów oraz pluton mostowy wspierały 3 BS, a 10 kompania saperów 10 BKPanc, natomiast 11 kompania parkowa rozwijała składy i zapewniała zabezpieczenie przepraw przez rzekę Ems oraz inne przeszkody wodne na zapleczu 1. DPanc. 10 kompania w dniach 12-13 kwietnia zbudowała most klasy 40 na rzece Ems w rejonie Haren. 10 kompania oraz jeden pluton 11 kompanii wsparły forsowanie Küsten Kanal 19 kwietnia, organizując dla 9 bs przeprawę na łodziach szturmowych oraz budując most Bayle’a dla czołgów 10 BKPanc. tego samego dnia. 24/25 kwietnia 10 kompania saperów, pod ciężkim ogniem artyleryjskim, zbudowała most przez kanał Hault-Fehn. 25 kwietnia 10 kompania saperów zasypała wysadzone 6 kraterów o szerokości 12–18 m na drodze Potshausen-Stickhausen. Od 27 kwietnia obie kompanie współdziałały ze zgrupowaniem 3 BS. W dniach 28-29 kwietnia każda z kompanii saperów zbudowała most na rzece Leda na zapleczu batalionu strzelców podhalańskich. Od 30 kwietnia 10 kompania zabezpieczała działania 10 BKPanc podczas jej natarcia, a 11 kompania saperów wspierała 3 BS w działaniach zaczepnych. Saperzy z 11 kompanii zbudowali mosty na rzece Jumme o długości 300 metrów oraz zasypali 450 lejów po bombach. 2 maja 1945 roku, zarówno w dzień, jak i w nocy, 10 kompania zbudowała most w Selverde na Nord Georgsfehner Kanal, a 11 kompania zbudowała most na tym samym kanale w Bokel. Oprócz budowy mostów obie kompanie usuwały wiele przeszkód terenowych oraz dokonywały licznych napraw dróg, biorąc pod uwagę rozległe zniszczenia oraz podmokły, bagienny teren w rejonie działania. W kolejnych dniach kontynuowano usuwanie przeszkód terenowych, barykad, minowania oraz naprawy dróg i przepraw wodnych, szczególnie w celu udrożnienia dróg. Pomimo kapitulacji wojsk niemieckich 5 maja o godz. 8.00 prace saperskie trwały nadal.

Saperzy po wojnie

5 maja saperzy dywizyjni zajęli miejscowość Abickhafe i rozpoczęli proces rozbrajania wojsk niemieckich oraz okupację terenu. Ich zadaniem było oczyszczanie obszaru z niedobitków, rozbrajanie osób oraz terenu z broni i amunicji, a także wyłapywanie przebranych żołnierzy i funkcjonariuszy hitlerowskich oraz egzekwowanie zarządzeń kapitulacyjnych, w tym ustalonej godziny policyjnej. W rejonie tym pozostali do 20 maja, a następnie kontynuowali okupację północno-zachodnich Niemiec. W trakcie walk we Francji, Belgii, Holandii oraz na terenie Niemiec z szeregów oddziałów saperów dywizyjnych poległo 35 żołnierzy, a 103 zostało rannych. Zbudowano 74 mosty Baileya, 28 mostów improwizowanych, 12 kładek, przeprowadzono naprawy 31 mostów, oczyszczono 508 mil dróg i zbudowano 8,5 mil dróg. Założono 1752 miny, wykryto, rozbrojono i usunięto 5279 min. Sforsowano 34 rzeki, zasypano 112 lejów, wykonano 12 lejów, zdemontowano 45 zapór drogowych, 18 zapór ppanc. oraz 11 pułapek. Rozbrojono 26 urządzeń zaminowanych. Żołnierze otrzymali liczne odznaczenia, w tym 21 Krzyży VM Vkl, 172 KW, 174 KZ z M, a także zagraniczne: 1 DSO, 1 MC, 1 DCM, 1 MM, 4 Croix de Guerre oraz inne.

Organizacja batalionu

Dowództwo Oddziałów Saperów:

pluton łączności,
własne rozpoznanie oficerskie,
10 kompania saperów,
11 kompania saperów,
11 kompania parkowa saperów,
dywizyjny pluton mostowy,
czołówka naprawcza (od 1943).

Obsada Oddziałów Saperów Dywizyjnych

Dowódcy Oddziałów Saperów:

ppłk dypl. Władysław Weryho (1942 – 1943),
mjr sap. Jan Dorantt (VIII 1943 – 1947),
I oficer sztabu – kpt. dypl. Alojzy Piątkowski,
oficer rozpoznawczy – por. sap. Zdzisław Karwiński,
oficer sztabu – ppor. sap. Edmund Biszowski,
dowódca plutonu łączności – por. Mieczysław Fleszar,
dowódca 10 Kompanii Saperów – mjr Wiktor Neklaws (X 1943 – 1945),
zastępca dowódcy kompanii – kpt. Stefan Bergander,
dowódcy plutonów saperów – por. Mieczysław Borchólski, por. Włodzimierz Jasieński, ppor. Marian Lewandowski,
zastępcy dowódców plutonów saperów – ppor. Józef Jarosz, ppor. Stanisław Korzeniowski, ppor. Aleksander Paprocki,
dowódca 11 Kompanii Saperów – kpt./mjr Władysław Pogorzelski (1942 – 1947),
zastępca dowódcy kompanii – kpt. Aleksander Koślacz,
dowódcy plutonów saperów – por. Edmund Kononowicz, por. Edmund Andrzejewski, por. Edward Wiszniewski,
dowódca plutonu dowodzenia – por. Edward Zalejski,
zastępcy dowódców plutonów saperów – ppor. Tadeusz Bletek, ppor. Stanisław Kozierowski, ppor. inż. Tadeusz Andrzejewski,
dowódca 11 Kompanii Parkowej Saperów – kpt./mjr Adam Gorczyca,
zastępca dowódcy kompanii – kpt. sap. rez. Józef Grzegorz Bazgier,
dowódca dywizyjnego plutonu mostowego – por. Tadeusz Sala,
zastępca dowódcy plutonu – sierż. Jan Potoczny.

Dowódcy czołówki naprawczej:

por. Tytus Sasim (od 16 XII 1941),
ppor. inż. Jakusz (VI 1942),
por. inż. W. Kozieł-Poklewski.

Oznaki saperów

Wszyscy żołnierze Oddziałów Dywizyjnych Saperów nosili:

na obu rękawach kurtek Battle Dress i płaszczy odznakę przynależności państwowej w formie naszywki „POLAND”, a pod nią (na lewym rękawie) oznakę rozpoznawczą 1 Dywizji Pancernej,
na kołnierzach kurtek i płaszczy czerwono-czarne proporczyki,
czarne naramienniki na lewym ramieniu.

Przypisy

Bibliografia

Grzegorz Korczyński (red.): 1.Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.

Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.

Eric A. Parthemore: Od Normandii do Ypres. Działania 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka we Francji w 1944 r. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Historyczny. Zakład Historii Wojskowej, 2011.

Juliusz Tym, Jacek Kutzner: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 27. Walki 1. Dywizji Pancernej w rejonie Bredy i Moerdijk X-XI 1944 roku.. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-126-9.

Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 29. Działania Polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-128-3.

Juliusz S. Tym: Zarys działań polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/3 (236), str. 129-166. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 2011.

Adam Szugajew (opr.): Saperzy w służbie Polsce. Londyn: Stowarzyszenie Polskich saperów na Obczyźnie, 1985.