1 Batalion Saperów (1940–1942)

1 Batalion Saperów (1 bsap) to jednostka saperów w Polskich Siłach Zbrojnych.

Historia batalionu

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Naczelnego Wodza z 28 czerwca 1940 roku, komendant Centrum Wyszkolenia Saperów, podpułkownik Ludwik Turulski, 30 czerwca 1940 roku zorganizował Batalion Saperów pod swoim dowództwem. W skład batalionu weszły:

• dowództwo,
• sztab techniczny,
• kwatermistrzostwo,
• pluton dowodzenia,
• 1 kompania saperów z czterema plutonami,
• 2 kompania saperów z trzema plutonami.

Jednostka została utworzona w obozie biwakowym na torze wyścigowym Haydock Park Racecourse w miejscowości Haydock. W 1 kompanii znajdowały się cztery plutony, a w 2 kompanii – trzy. Każdy z plutonów liczył 52 żołnierzy, w tym: 3 oficerów, 12 podoficerów i 37 saperów. Pierwsza kompania saperów powstała z połączenia 1 i 2 kompanii 3 Batalionu Saperów oraz plutonu podoficerskiego kompanii szkolnej, którego IV pluton został utworzony. Druga kompania saperów powstała z połączenia kompanii specjalnej kapitana Michała Proźwickiego oraz kompanii zapasowej kapitana Mazurka. Żołnierze byli uzbrojeni w francuską broń, z którą przybyli do Wielkiej Brytanii.

1 lipca 1940 roku podpułkownik Turulski wydał rozkaz dzienny nr 1, a w tym dniu do batalionu przydzielono trzech żandarmów: plutonowego Karola Jarosińskiego, kaprala Władysława Huka oraz kaprala Zbigniewa Bociana. 2 lipca batalion został przewieziony koleją do miejscowości Crawford, gdzie rozpoczął organizację obozu namiotowego. 20 lipca batalion przetransportowano do Johnstone w zachodniej Szkocji, a 25 lipca rozpoczął prace przy umocnieniu rejonu przemysłowego Paisley. 29 lipca podpułkownik Turulski został mianowany komendantem garnizonu Johnstone, a 3 sierpnia batalion otrzymał adres pocztowy „G.P.O. Glasgow Polish Camp Nr.XV”. 6 sierpnia kompanie pracowały na lotnisku Abbotsinch. Tego dnia żołnierze otrzymali nowe angielskie umundurowanie. 15 sierpnia, podczas obchodów Święta Żołnierza, 78 żołnierzy batalionu złożyło przysięgę. Następnego dnia batalion został przewieziony pociągiem do miejscowości Lossiemouth. Dowództwo batalionu zakwaterowano w Hotelu Stottfield, 2 kompania zajmowała stałe kwatery na rynku Lossiemouth, a 3 kompania biwakowała w lesie w pobliżu Eastev Oakenhead.

Generał brygady Marian Kukiel, dowódca Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji, rozkazem dziennym nr 50 z 14 sierpnia 1940 roku ustalił nazwę batalionu jako „Batalion Saperów Korpusu”. 18 sierpnia 1940 roku, po mianowaniu na stanowisko szefa Saperów w Sztabie Naczelnego Wodza, podpułkownik Turulski przekazał obowiązki dowódcy batalionu podpułkownikowi dyplomowanemu Władysławowi Weryho. 27 sierpnia 1940 roku do Lossiemouth przybył posterunek żandarmerii w składzie czterech żandarmów pod dowództwem wachmistrza Józefa Pawlaka. 28 sierpnia 1940 roku podpułkownik Weryho, w związku z przeniesieniem do Sztabu Naczelnego Wodza, przekazał obowiązki dowódcy batalionu majorowi Edwardowi Bałtusis.

4 września 1940 roku kapitan saperów Emil Tokar zastąpił kapitana Czesława Chojnackiego na stanowisku oficera placu w Lossiemouth. 8 września 1940 roku o godzinie 23:30 dowódca brytyjskiej 154 Brygady Piechoty ogłosił alarm i pogotowie bojowe na godzinę 04:00 następnego dnia. Rozkazy zostały wykonane. W tym dniu 1 kompania liczyła 12 oficerów i 200 saperów, a 2 kompania miała 9 oficerów i 175 saperów. Obie kompanie dysponowały siedmioma francuskimi ręcznymi karabinami maszynowymi i 600 nabojami. Batalion nie miał taboru. W czasie pogotowia batalion został podporządkowany dowódcy 10 Batalionu Górali z Argyll i Sutherland (bryt. 10th Battalion The Argyll and Sutherland Highlanders). 9 września o godzinie 14:30 pogotowie bojowe zostało odwołane. 14 września batalion otrzymał jeden ciężarowy samochód marki Commer o ładowności 1,5 t oraz dwa furgony tej samej marki o ładowności 0,75 t, a także trzy motocykle BSA. Rozkazem L.dz. 615/O.I.Org.40 z 13 września 1940 roku, Dowództwo Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji zostało przekształcone w Dowództwo Okręgu Wojskowego w Szkocji. 20 września Batalion Saperów Korpusu został przemianowany na 1 Batalion Saperów.

25 września dwunastu oficerów batalionu zostało przeniesionych do Centralnego Obozu Wyszkolenia w Crawford. W czasie pobytu w Lossiemouth, żołnierze batalionu ustawili na plaży 165 drewnianych słupów zabetonowanych w beczkach oraz 391 betonowych bloków przeciwczołgowych, maskując schrony i wkopując wokół miejscowości Elgin 6397 słupów drewnianych, stanowiących element obrony przeciwdesantowej. 26 września batalion został przetransportowany do Leuchars, skąd przeszedł 3 kilometry na północny wschód do lasu Tentsmuir (obecnie Park Narodowy). W tym dniu batalion liczył 523 żołnierzy, w tym 49 oficerów, 192 podoficerów i 282 saperów. Następnego dnia żołnierze rozpoczęli budowę 88 domów, w których mieli kwaterować. Batalion został podporządkowany dowódcy brytyjskiego batalionu, podpułkownikowi Richardsonowi. Zadanie batalionu polegało na zwalczaniu nieprzyjacielskich oddziałów desantowych w rejonie lasów Tentsmuir. 1 października rozpoczął się kurs kierowców samochodowych i motocyklowych. Następnego dnia do batalionu została przydzielona pod względem gospodarczym 1 Kompania Saperów 1 Brygady Strzelców majora Józefa Hempla, która przybyła do miejscowości Tayport. 8 października batalion otrzymał sześć kolejnych motocykli BSA oraz trzy furgony marki Fordson. 9 października żołnierze otrzymali brytyjskie Mark 1.

Po sformowaniu batalion przeszedł na półwysep Fife i przystąpił do prac fortyfikacyjnych. Każda z kompanii liczyła od 8 do 10 oficerów i około 120 żołnierzy. Batalion kwaterował w namiotach, a dopiero na początku listopada przeszedł do stałych kwater: dowództwo i 1 kompania do Dundee, 2 kompania do Tayport. Na wiosnę 1941 roku 1 kompania została skierowana na odcinek obronny 24 Pułku Ułanów do rejonu Arbroath w celu wykonania umocnień. Po zakończeniu tych prac, kompania została skierowana do obozu Buddon Camp, gdzie również trafiła 2 kompania. Obóz Buddon Camp znajdował się 1,5 mili na północ od Monifieth, obok linii kolejowej łączącej Dundee z Arbroath. W obozie żołnierze byli zakwaterowani w drewnianych barakach pokrytych papą lub blachą, a część w barakach blaszanych typu Nissen hut.

Obie kompanie, niezależnie od dozoru i uzupełnienia umocnień, rozpoczęły okres szkolenia. W listopadzie 1941 roku 1 kompania została przemianowana na 11 kompanię saperów, a 2 kompania na 11 kompanię parkową saperów. Z Buddon Camp batalion został przeniesiony do Guliane, a następnie do Dalkeith.

Organizacja batalionu

Dowództwo 1 Batalionu Saperów

• 1 Kompania Saperów (przemianowana w XI. 1941 na 11 kompanię saperów)
• 2 Kompania Saperów (przemianowana w XI. 1941 na 11 kompanię parkową saperów)

Obsada 1 batalionu saperów

Dowódcy batalionu:

• ppłk Ludwik Turulski (30 VI 1940 – 18 VIII 1940)
• ppłk dypl. Władysław Weryho (19 – 28 VIII 1940)
• mjr Edward Bałtusis (od 29 VIII 1940)

Zastępcy dowódcy batalionu:

• mjr Edward Bałtusis (30 VI – 29 VIII 1940)
• mjr Jan Nepomucen Gustowski (od 26 X 1940)

Kapelani batalionu:

• dziekan ks. Marian Godlewski (od 8 VII 1940)
• kapelan rez. ks. Wiktor Hupa (16 IX – 3 XI 1940 → Dywizjon Artylerii Ciężkiej Korpusu)
• kapelan ks. mgr Franciszek Lorenc (od 3 XI 1940)

Sztab

• I adiutant – por. rez. Zygmunt Nowara
• II adiutant – por. Teodor Cetys
• oficer tłumacz – ppor. Koziełł-Poklewski Witold
• szef kancelarii – chor. Kullberda Stanisław
• maszynista – plut. Bunio Antoni
• kreślarz – kpr. pdchr. Rzeczycki Mieczysław
• kreślarz – sap. z cenzusem Meyer Wojciech
• dowódca patrolu sanitarnego – kpr. Hasy Jerzy
• sanitariusz – sap. z cenzusem Herszenhorn Borys
• goniec – sap. Adamski Bronisław, sap. Czepiel Józef
• pocztowy oficerów – sap. Gadyk Jan
• pocztowy oficerów – sap. Dulowski Stanisław
• pocztowy oficerów – sap. Gwóźdź Alojzy
• pocztowy oficerów – sap. Górski Józef
• kierowca samochodu – kpr. Cisłowski Tadeusz
• kierowca samochodu – sap. Zaniewski Zygmunt
• kierowca samochodu – sap. Opala Władysław
• kierowca samochodu – kpr. Muszka Czesław
• kierowca samochodu – kpr. Jaroszek Józef

Kwatermistrzostwo

• kwatermistrz – mjr Mieczysław Szymanowski II (do 25 IX 1940 → Centralny Obóz Wyszkolenia w Crawford)
• kwatermistrz – kpt. Adam Kasperski (cz.p.o. 25 IX – 8 X 1940)
• kwatermistrz – kpt. Stanisław Doroszewski (od 8 X 1940)
• oficer administracji materiałowej – kpt. Adam Kasperski (do 19 X 1940)
• oficer administracji materiałowej – por. Marcin Eugeniusz Sulikowski (od 19 X 1940)
• oficer żywnościowy – kpt. Czesław Chojnacki
• oficer płatnik – ppor. inż. Józef Budziakowski (do 23 X 1941)
• oficer płatnik – kpt. int. Witold Maciejowski (od 23 X 1941)
• oficer tłumacz – ppor. Stanisław Stępniewski
• kpt. inż. Edmund Wajdowicz
• maszynista – kpr. Andrzej Dubis
• podoficer kwaterunkowy – chor. Pierscianowski Julian
• podoficer rusznikarz – starszy majster wojskowy Świt Kazimierz
• podoficer żywnościowy – asp. pdchor. Gliksman Józef
• podoficer żywnościowy – kpr. Szymborski Kazimierz
• podoficer rachunkowy – kpr. Staszewski Antoni
• podoficer ewidencji personalnej – st. sierż. Kotus Antoni
• sierżant szef plutonu dowodzenia – st. sierż. Spychała Józef
• pisarz – kpr. Jaworski Stanisław
• trębacz – st. sap. Gadomski Józef
• pocztowy oficerów – sap. Wawrzynek Józef
• pocztowy oficerów – sap. Miastkowski Piotr
• pocztowy oficerów – sap. Strumiło Antoni
• pocztowy oficerów – sap. Kliś Andrzej

Sztab Techniczny

• szef sztabu technicznego – mjr Stanisław Śliwiński
• zastępca szefa sztabu technicznego – kpt. Antoni Witkowski
• oficer terenoznawstwa – mjr Gawkowski Stanisław
• oficer materiałowy – kpt. Zielonka Józef
• lekarz batalionu – por. lek. dr Stefan Kreicarek (do 26 IX 1941 → staż w Szpitalu Wojennym Nr 1)
• podoficer kreślarz – plut. Plich Aleksander
• podoficer kreślarz – kpr. Ryrak Izydor

1 Kompania Saperów

• dowódca kompanii – kpt. inż. Edmund Wajdowicz (do 23 X 1940 → Dowódca Saperów 1 Brygady Strzelców, oficer Grupy Fortyfikacyjnej)
• dowódca kompanii – kpt. Władysław Pogorzelski (od 23 X 1940)
• dowódca kompanii – kpt. inż. Wiktor Neklaws
• oficer techniczny i zastępca dowódcy – kpt. Sarosiek Edward
• tłumacz – asp. pdchor. Centnerszwer Jakób
• lekarz kompanii – plut. podchor. Łąski Stefan
• dowódca 1 plutonu – por. Kozłowski Edward
• oficer – por. Kozieradzki Marian
• oficer – ppor. Komandor Alfons
• dowódca 2 plutonu – por. Grodzki Stanisław
• oficer – por. Frączek Władysław
• oficer – ppor. Jurewicz Eugeniusz
• dowódca 3 plutonu – por. Honcel Piotr
• oficer – por. Hickiewicz Tadeusz
• oficer – ppor. Szymkiewicz Wiktor
• dowódca 4 plutonu – por. Gajewski Seweryn
• oficer – por. Kajkowski Aleksander
• oficer – ppor. Sala Tadeusz

2 Kompania Saperów

• dowódca kompanii – kpt. sap. Michał Proźwicki (do 25 IX 1940 → 3 BKS)
• dowódca kompanii – kpt. dypl. Ryszard Małaszkiewicz (25 IX 1940 – 22 IX 1941 → 7 BKS)
• oficer techniczny i zastępca dowódcy – kpt. Maksymilian Kruczała
• lekarz kompanii – sierż. podchor. Kraszewski Tadeusz
• dowódca 1 plutonu – por. Witkowski Michał
• oficer – ppor. Karwiński Zbigniew
• oficer – ppor. Nadolski Leon
• dowódca 2 plutonu – ppor. Bożałek Stanisław
• oficer – ppor. Szwed Stefan
• oficer – ppor. Andrzejewski Edmund
• dowódca 3 plutonu – ppor. Jezierski Stanisław
• oficer – ppor. Kotorowicz Stanisław
• oficer – ppor. Juszkiewicz Zygmunt

Pluton dowodzenia

• dowódca plutonu – por. rez. Zygmunt Nowara (od 2 VII 1940)
• plut. zaw. żandarmerii Jarosiński Karol
• kpr. zaw. żandarmerii Huk Władysław
• kpr. zaw. żandarmerii Bocian Zbigniew

Oznaki saperów

Żołnierze 1 Batalionu Saperów nosili na obu rękawach kurtek Battle Dress i płaszczy odznakę przynależności państwowej w formie naszywki „POLAND”, a na kołnierzach czarne patki z czerwonymi wypustkami.

Przypisy

Bibliografia

• Kronika 1 Batalionu Saperów za rok 1940, sygn. C.109/I. IPMS, 1940. [dostęp 2018-07-06].
• Kronika 1 Batalionu Saperów za rok 1941, sygn. C.109/II. IPMS, 1941. [dostęp 2018-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-04)].
• Adam Szugajew: Saperzy w służbie Polsce. Księga pamiątkowa. Londyn: Stowarzyszenie Polskich Saperów na Obczyźnie, 1985.