1 Batalion Pancerny

1 Batalion Pancerny (1 bpanc) był oddziałem broni pancernych Wojska Polskiego w czasie II Rzeczypospolitej. Stanowił jednostkę wojskową, która w okresie pokoju realizowała zadania mobilizacyjne związane z oddziałami i pododdziałami broni pancernej, a także zajmowała się organizacją i szkoleniem. Jego siedzibą był Poznań. W 1939 roku, po mobilizacji jednostek przewidzianych w planie mobilizacyjnym, batalion został rozwiązany.

Geneza

Batalion ma swoje korzenie w 1 pułku czołgów, który przybył do Polski z Armią Hallera. 11 sierpnia 1921 roku zlikwidowano sztab pułku, a bataliony uzyskały samodzielność. Na początku 1921 roku 1 batalion został przeniesiony do Warszawy, podczas gdy jego 2 batalion stacjonował w Żurawicy, a 3 batalion został przeniesiony do Poznania.

16 lutego 1922 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych (MSWojsk.) postanowiło o odtworzeniu 1 pułku czołgów w Żurawicy. Do garnizonu dołączył 1 batalion oraz Centralna Szkoła Czołgów. W styczniu 1923 roku dołączył również 3 batalion.

W październiku 1930 roku pułk został przeniesiony do garnizonu w Poznaniu. Na podstawie rozkazu MSWojsk. z 8 lipca 1931 roku, 1 pułk czołgów z Poznania został przemianowany na 1 pułk pancerny. II batalion stacjonujący w Żurawicy stał się podstawą 2 pułku pancernego.

W grudniu 1933 roku pułk został połączony z 7 dywizjonem samochodowym, tworząc jedną jednostkę pod nazwą 1 batalion czołgów i samochodów pancernych, która 26 lutego 1935 roku została przekształcona w 1 batalion pancerny, typu I. W 1939 roku batalion stacjonował w Poznaniu.

Organizacja i uzbrojenie w 1939

dowództwo
3 x kompania czołgów rozpoznawczych
szwadron samochodów pancernych

Batalion dysponował 46 czołgami TK-3 oraz 9 wozami pancernymi wz.34.

Mobilizacja w 1939

W czasie pokoju oddział realizował zadania organizacyjne i szkoleniowe, pełniąc rolę jednostki mobilizacyjnej dla pododdziałów broni pancernej. Po sformowaniu pododdziałów zgodnie z planem mobilizacyjnym oraz przekazaniu nadwyżek ludzi i sprzętu do ośrodka zapasowego (OZBPanc. nr 2), batalion został rozwiązany. W 1939 roku batalion sformował w grupie żółtej:

71 dywizjon pancerny dla Wielkopolskiej Brygady Kawalerii
71 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla 14 Dywizji Piechoty
72 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla 26 Dywizji Piechoty

Oprócz tego, dla Armii „Poznań” przygotowano:

kolumnę samochodów ciężarowych nr 751 (typ I)
kolumnę samochodów ciężarowych nr 752 (typ I) – kpt. Wiktor Małachowski
kolumnę samochodów ciężarowych nr 753 (typ II) – por. rez. Gerżabek
kolumnę samochodów sanitarnych PCK nr 701 (typ I)

Dla Okręgu Korpusu Nr VII zorganizowano:

kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 71
kolumnę samochodów osobowych i sanitarnych w Kraju nr 7

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu:

ppłk Rudolf Kostecki (22 XII 1934 – 1 IX 1939)

Organizacja i obsada personalna w 1939 roku, w tym pokojowa obsada batalionu w marcu 1939 roku.

Żołnierze 1 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.

Symbole batalionu

Sztandar

Sztandar dla batalionu został nadany na mocy zarządzenia Prezydenta z 25 marca 1938 roku. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, miał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach pomiędzy ramionami krzyża kawaleryjskiego znajdował się Znak Pancerny, który również umieszczono na przedniej ściance podstawy orła.

Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono:

w prawym górnym rogu na tarczy – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
w lewym górnym rogu na tarczy – wizerunek św. Michała
w prawym dolnym rogu na tarczy – godło województwa poznańskiego
w lewym dolnym rogu na tarczy – odznakę pamiątkową 1 batalionu pancernego

Na górnym ramieniu krzyża kawalerskiego widniał napis: „Bobrujsk 28 VIII.1919. Dyneburg – Kałkuny 20 IX.1919″. Na dolnym ramieniu krzyża napis: „Równe 4 VII.1920. Grodno 19 VII.1920″. Na lewym ramieniu krzyża napis: „Łomża 1-2 VIII.1920. Radzymin 15 VIII.1920″. Na prawym ramieniu krzyża napis: „Mińsk Mazowiecki 17 VIII.1920. Mława 20 VIII.1920″.

Uroczyste wręczenie sztandaru miało miejsce 26 maja 1938 roku na Polu Mokotowskim w Warszawie, gdzie sztandar wręczył minister spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza.

Do wybuchu wojny sztandar batalionu był przechowywany w gabinecie dowódcy. Po 1 września sztandar został zdeponowany w Ośrodku Zapasowym Broni Pancernej nr 3 w Żurawicy. 16 września, w obliczu zbliżającego się niebezpieczeństwa ze strony Niemców, ewakuowano sztandary. Przed przekroczeniem granicy węgierskiej, chor. Majchrzak, nadzorujący sztandar, otrzymał rozkaz od nieznanego pułkownika, aby spalić przewożone sztandary. W wyniku tego zniszczeniu uległy sztandary 1, 2, 5 i 8 batalionu pancernego oraz Szkoły Podchorążych Broni Pancernej.

Odznaka pamiątkowa

14 grudnia 1937 roku minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 1 bpanc. Odznaka ma formę srebrnej tarczy herbowej podzielonej na ukos, pokrytej barwną emalią (górna część lewa czarna, prawa dolna pomarańczowa). U góry umieszczono hełm rycerski z pięcioma piórami, po bokach labry. Nie ma informacji na temat autora projektu odznaki. Odznaki były wykonywane w trzech wersjach: oficerskiej – emaliowanej, podoficerskiej – malowanej farbą oraz żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks” ; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
Jacek Skalski: 1 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 5. Warszawa: Redakcja Historyczno-Wojskowa P.W.Egross-Mikromax, 1991. ISBN 83-85253-20-3.