1 Batalion Mostów Kolejowych (1 bmk) to jednostka saperów kolejowych Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
1 listopada 1918 roku, w Krakowie, major Edmund Pedenkowski powołał do życia Komendę Kadry Pułku Kolejowego. W grudniu 1918 roku powstała 1 kompania zapasowa pod dowództwem porucznika Józefa Kołodziejczyka, której celem było wsparcie pododdziałów wojsk kolejowych formowanych na froncie. 22 grudnia 1918 roku kapitan Jan Deville objął dowództwo kadry.
W 1919 roku skład Kadry Pułku Kolejowego obejmował: dowództwo, adiutantura, kompania sztabowa, trzy kompanie zapasowe, pluton zapasowy, cztery kompanie zapasowe szkolne (mostowa, drogowa, mechaniczna i ruchowa) oraz oddział demobilizacyjny.
Kadra zorganizowała i wysłała do działań wojennych kompanie kolejowe Nr 3, 5, 6 i 7, które zostały włączone do I i II batalionu wojsk kolejowych, a następnie kompanie kolejowe Nr 10, 13, 14 i 15, które trafiły do 2 pułku wojsk kolejowych w Jabłonnie. Dodatkowo, kadra oraz I baon wojsk kolejowych zorganizowali pociągi pancerne: „Piłsudczyk” (p.p. Nr 1), „Śmiały” (p.p. Nr 2) i „Pionier” (p.p. Nr 10), a także kompanię motorową wojsk kolejowych Nr 1 pod dowództwem porucznika inżyniera Stanisława Langnera, która 16 marca 1919 roku została włączona do I baonu. Kadra szkoliła także uzupełnienia dla kompanii kolejowych i załóg pociągów pancernych, takich jak „Lis-Kula”, „Generał Sikorski”, „Hallerczyk”, „Pierwszy Marszałek”, „Bartosz Głowacki”, „Groźny” i „Śmierć”.
25 stycznia 1919 roku kompania kolejowa Nr 14, pod dowództwem porucznika Alfreda Spetta, wyjechała do Chełma i Kowla, gdzie obsługiwała węzeł kolejowy w Kowelu.
25 lutego 1920 roku kadra została przekształcona w batalion zapasowy 1 pułku wojsk kolejowych. 22 lutego 1921 roku w Krakowie zmarł podpułkownik Jan Deville, a nowym dowódcą batalionu został podpułkownik Mikołaj Kolankowski.
W dwudziestoleciu międzywojennym
1 sierpnia 1921 roku sformowano 1 pułk wojsk kolejowych, do którego włączono dwa samodzielne bataliony kolejowe nr I i II oraz batalion zapasowy 1 pułku wojsk kolejowych. Jednostka stacjonowała w garnizonie Kraków, w koszarach przy ulicy Montelupich. Na dziedzińcu koszar postawiono pomnik ku czci poległych oficerów i żołnierzy pułku.
W latach 1921–1922 detaszowany pluton zbudował kolejkę górską na Halę Gąsienicową, której celem było dostarczanie kamienia i piasku do budowy schroniska. Uroczyste otwarcie schroniska miało miejsce 12 lipca 1925 roku, a dokonał go Prezydent RP Stanisław Wojciechowski, który przybył z Krakowa po ceremonii wręczenia chorągwi pułkowej.
20 czerwca 1924 roku, podczas święta pułku, odsłonięto pomnik poświęcony oficerom i żołnierzom 1 pułku wojsk kolejowych, którzy polegli za Ojczyznę w latach 1918–1921. Pomnik zaprojektował i wykonał porucznik Stefan Zwierzyna.
1 października 1924 roku, w ramach reorganizacji wojsk kolejowych, 1 pułk wojsk kolejowych został przekształcony i przemianowany na 1 pułk saperów kolejowych.
27 marca 1925 roku pułkownik Kolankowski uzyskał zgodę Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Kolei Żelaznych na objęcie przez pułk lokalnej linii kolejowej Kraków – Kocmyrzów. Utworzono komendę linii ćwiczebnej i poligonu, na czele której stanął major inż. Józef Kołodziejczyk, a jego zastępcą został kapitan Ludwik Pustelnik. Długość linii wraz z odgałęzieniem Czyżyny – Mogiła wynosiła 18 436 m, a stacją początkową były Grzegórzki. 8 kwietnia 1925 roku żołnierze pułku rozpoczęli pełnienie służby na linii ćwiczebnej.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił 20 czerwca jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę odwrotu spod Zmierzynki w 1920 roku, kiedy to współdziałały ze sobą kompanie kolejowe obu batalionów. Po raz pierwszy pułk obchodził swoje święto 20 czerwca 1922 roku. W 1925 roku święto obchodzono 11 lipca, w dniu przyjazdu Prezydenta RP do Krakowa na ceremonię wręczenia chorągwi. W 1930 roku święto obchodzono wspólnie z 2 baonem mostów kolejowych. Obchody miały miejsce 27 września w Kutach i były połączone z ceremonią poświęcenia mostu drogowo-kolejowego przez Czeremosz, w budowie którego uczestniczyli żołnierze batalionu.
20 października 1929 roku wprowadzono nową organizację saperów na stopie pokojowej P.S. 1-720. Na jej podstawie 1 pułk saperów kolejowych został przekształcony w 1 batalion mostów kolejowych. Batalion został podporządkowany dowódcy 4 Brygady Saperów, a w marcu 1934 roku dowódcy 3 Brygady Saperów. W grudniu 1934 roku jednostka weszła w skład 1 Grupy Saperów.
Mobilizacja 1939
1 batalion mostów kolejowych pełnił rolę jednostki mobilizującej. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, batalion sformował w Krakowie dwadzieścia sześć pododdziałów wojsk kolejowych:
W dniach 24–26 sierpnia 1939 roku, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowym, podgrupa 2,
dowództwo grupy wojsk kolejowych nr 51 (G2 + 24) dla Armii „Kraków”
dowództwo grupy wojsk kolejowych nr 52 (G2 + 24) dla Armii „Łódź”
kompania mostów kolejowych nr 51 (G2 + 24)
kompania mostów kolejowych nr 52 (G2 + 30)
kompania mostów kolejowych nr 53 (G2 + 36)
kompania mostów kolejowych nr 54 (G2 + 42)
kompania mostów kolejowych nr 55 (G2 + 48)
kompania mostów kolejowych nr 56 (G2 + 60)
W dniach 31 sierpnia – 4 września 1939 roku, w I rzucie mobilizacji powszechnej:
dowództwo grupy wojsk kolejowych nr 53 (- 4 –) dla Armii „Modlin”
dowództwo grupy wojsk kolejowych nr 54 (- 4 -) dla Dowódcy Wojsk Kolejowych w Polu
kompania mostów kolejowych nr 57 (- 4-)
kompania mostów kolejowych nr 58 (- 4-)
kompania mostów kolejowych nr 59 (- 5-)
kompania mostów kolejowych nr 60 (- 5-)
kompania mostów kolejowych nr 61 (- 5-)
kompania mostów kolejowych nr 62 (- 5-)
kompania mostów kolejowych nr 63 (- 5-) dla Armii „Kraków”
kompania mostów kolejowych nr 64 (- 5-)
kompania mostów kolejowych nr 65 (- 5-) dla Armii „Kraków”
czołówka warsztatowa mostów kolejowych typ I nr 5 (- 6 -) dla Armii „Kraków”
czołówka warsztatowa mostów kolejowych typ I nr 6 (- 6 -)
czołówka warsztatowa mostów kolejowych typ II nr 7 (- 7 -)
stacja elektrowagonowa nr 5 (- 6 -)
stacja elektrowagonowa nr 6 (- 6 -)
stacja elektrowagonowa nr 7 (- 7 -)
W dniach 4–8 września 1939 roku, w II rzucie mobilizacji powszechnej:
Ośrodek Zapasowy Saperów Mostów Kolejowych nr 1 (X + 4)
Po zakończeniu mobilizacji batalion został rozformowany.
Działania bojowe zmobilizowanych jednostek 1 batalionu mostów kolejowych
Dowództwa Grup Wojsk Kolejowych (GWK)
W ramach planu mobilizacyjnego w batalionie utworzono cztery Dowództwa Grup Wojsk Kolejowych, z czego dwie powstały podczas mobilizacji alarmowej w grupie „brązowej”, a dwie w trakcie mobilizacji powszechnej. Zgodnie z etatem każde z dowództw GWK składało się z dowódcy, pocztu, kwatermistrzostwa oraz drużyny gospodarczej. Stan osobowy wynosił 7 oficerów oraz 10 szeregowych. Dysponowały one jednym samochodem osobowym, jednym rowerem, jednym wozem taborowym oraz dwoma końmi, przy czym niektóre grupy miały dodatkowo jeden samochód osobowy i 1-2 motocykle. Dodatkowo dysponowały taborem kolejowym, w skład którego wchodził lekki parowóz, wagon osobowy, wagon towarowy kryty oraz platforma.
Dowództwo Grupy Wojsk Kolejowych nr 51
Utworzone w mobilizacji alarmowej 25 sierpnia 1939 roku. Przydzielone do Armii „Kraków”. Zgodnie z planem miały podlegać: 56 kompania mostów kolejowych, 161 i 162 kompania robocza drogowo-kolejowa. Od 25 do 29 sierpnia dowództwo grupy brało udział w odprawach na szczeblu Szefa Komunikacji Wojskowej oraz szefa kolejnictwa Armii „Kraków”, a także w spotkaniach koordynacyjnych w DOKP Kraków. 29 sierpnia uczestniczyło w oględzinach uszkodzeń dworca w Tarnowie po zamachu dywersyjnym. 1 września 1939 roku nadzorowano likwidację skutków katastrofy kolejowej pod Grodkowicami z udziałem plutonów z 56 kmk i 171 krd-k. 2 września dowództwo koordynowało naprawy odcinka kolejowego Kraków–Czarna, po niemieckich bombardowaniach lotniczych. 3 września dowództwo koordynowało naprawy uszkodzeń i ewakuację transportów kolejowych na wschód z węzła krakowskiego PKP. Tego dnia GWK nr 51 wzmocniono 63 kmk. 5 września na rozkaz szefa kolejnictwa Armii „Kraków”, 51 GWK udała się do Tarnowa celem koordynacji prac naprawczych na węźle tarnowskim, w którym pracowały 63, 64 i 65 kmk. W wyniku dalszych nalotów kompanie te straciły około 10 poległych oraz 30 rannych saperów. Z uwagi na atak na stację kolejową w Dębicy, dowódca grupy po oględzinach stacji skierował do usuwania skutków uszkodzeń 21 kompanię drogowo-kolejową. 6 września, w związku z otrzymanymi rozkazami, nakazał przygotować do wysadzenia most kolejowy na Dunajcu, w tym celu wydzielił drużynę saperów z 200 kg materiału wybuchowego. Tego dnia 51 dowództwo GWK nadzorowało i koordynowało ruch kolejowy w Tarnowie z uwagi na ewakuację miasta oraz węzła PKP. 7 września, w związku z zbliżaniem się czołowych oddziałów niemieckich do Tarnowa, o godz. 4.00 wysadzono most na Dunajcu. Ewakuowano się do Sędziszowa. 8 września dowództwo grupy nadzorowało naprawę uszkodzeń i zapewnienie drożności torów w rejonie Jarosławia przez 59 kmk. 9 września, po przybyciu do Przemyśla, dowódca grupy nakazał odbudowę torów do Medyki zniszczonych w wyniku bombardowań przez 59 kmk. 10 września dowódca 51 GWK, po rozpoznaniu szlaków kolejowych w kierunku wschodnim, skierował 51 GWK do Mościsk, a następnie do Sądowej Wiszni, natomiast 55 kmk nakazał usuwanie skutków nalotów na szlaku do Lwowa. W Mościskach skierowano 182 kompanię roboczą drogowo-kolejową do udrożnienia i naprawy toru kolejowego w obrębie Mościsk, a obecnej na miejscu części 72 kompanii ruchowo-kolejowej rozkazano prowadzić i regulować ruch na odcinku Przemyśl-Mościska. 11 września żołnierze 51 GWK uruchomili pompę wodną na stacji w Sądowej Wiszni dla zaopatrzenia parowozów. 12 września, podczas odprawy w DOKP Lwów oraz szefa kolejnictwa Armii „Kraków”, podporządkowano dowódcy grupy 122 krd-k na węźle lwowskim oraz kompanię pracowników PKP. Z rozbitych jednostek saperów podjęto odtwarzanie 56 i 65 kmk oraz 171 krd-k. Z uwagi na pojawienie się oddziałów niemieckich na obrzeżach Lwowa, kompania pracowników PKP zbiegła z węzła, a autobusy PKP odjechały do Tarnopola. 16 września, na rozkaz delegata Sztabu Głównego przy Okręgowej Dyrekcji Kolei Państwowych we Lwowie, ppłk dypl. art. Stanisław Turek, 51 GWK udała się do Stanisławowa celem pobrania z OZSMK nr 1 sformowanego pododdziału saperów oraz sprzętu do utrzymania ruchu kolejowego na wschód od Lwowa. 17 września, po otrzymaniu informacji o wkroczeniu wojsk sowieckich na teren II RP, 51 GWK wraz z OZSMK nr 1 wyruszyła do Kut. 18 września, przed przejściem granicznym, personel grupy naprawił nawierzchnię na moście, co umożliwiło ruch kołowy. Tego dnia po południu GWK nr 51 przekroczyła granicę rumuńską, w składzie 6 oficerów i 18 szeregowych.
Obsada dowództwa:
dowódca grupy – mjr sap. Tadeusz Franciszek Foryś
zastępca dowódcy – por. sap. rez. inż. Zbigniew Warzeszkiewicz
adiutant – por. sap. rez. inż. Kazimierz Jędrusek
oficer materiałowy – ppor. piech. rez. Czesław Kostecki
płatnik – ppor. piech. rez. Tadeusz Franciszek Boro
oficer żywnościowy – ppor. sap. rez. Piotr Pawluk
lekarz – ppor. lek. rez. Roman Józef Mirek
Dowództwo Grupy Wojsk Kolejowych nr 52
Utworzone w mobilizacji alarmowej 25 sierpnia 1939 roku. Przydzielone do Armii „Łódź”. Zgodnie z planem miała jej podlegać 20 kmk. 29 sierpnia 52 GWK dotarła na dworzec Łódź-Kaliska, gdzie podjęła rozpoznanie rejonu przyszłych działań, zbierano dokumentację obiektów przeznaczonych do ewentualnego zniszczenia itd. Podporządkowana jej 20 kmk nie dotarła do Łodzi, do 6 września nie miała możliwości włączenia się do działań, a tego dnia na rozkaz szefa kolejnictwa Armii „Łódź” udała się do Warszawy. 10 września 52 GWK znalazła się w Warszawie, por. W. Borusiewicz został przeniesiony na stanowisko zastępcy dowódcy 12 kmk. Działania 52 GWK zakończyły się 27 września 1939 roku, w dniu kapitulacji stolicy.
Obsada personalna dowództwa:
dowódca grupy – mjr sap. Zygmunt Kimmerling
zastępca dowódcy grupy – por. sap. Władysław Borusiewicz
oficer płatnik – por. sap. rez. Jerzy Witold Barbaro
Dowództwo Grupy Wojsk Kolejowych nr 53
Utworzone w I rzucie mobilizacji powszechnej. Przydzielone do Armii „Modlin”, dowódcą grupy był kpt. Włodzimierz Wojciechowski. Zgodnie z planem miała jej podlegać 22 kmk. Po zakończeniu mobilizacji, w nocy 2/3 września, 53 GWK wyjechała transportem kolejowym do miejsca postoju Armii „Modlin”. W trakcie jazdy transport z powodu zniszczeń kolejowych został zablokowany w miejscowości Jastrząb, po odblokowaniu 6 września, udał się w dalszą podróż, docierając 7 września do stacji Warszawa-Praga. Na rozkaz dowództwa Armii „Modlin”, GWK nr 53 dyslokowano do Rembertowa. Na miejscu pozostawiono transport kolejowy, a do transportu wykorzystano dodatkowo przydzielony samochód ciężarowy. W trakcie bombardowania stacji w Rembertowie część szeregowych zdezerterowała. 9 września pozostałość 53 GWK udała się w kierunku Włodawy, gdzie przemieścił się sztab Armii „Modlin”/Armii gen. Przedrzymirskiego. Trasa jazdy zmotoryzowanego dowództwa 53 GWK wiodła przez Chełm Lubelski, Hrubieszów, Rejowiec do Krasnobrodu, gdzie została rozwiązana.
Dowództwo Grupy Wojsk Kolejowych nr 54
Utworzone w I rzucie mobilizacji powszechnej. Przydzielone do Armii „Karpaty”, dowódcą grupy był kpt. inż. Henryk Oszczakiewicz, a zastępcą był kpt. inż. Jan Lissak. Po zmobilizowaniu i pobraniu sprzętu, w nocy 2/3 września 1939 roku, 54 GWK odjechała do Rzeszowa. Z uwagi na zniszczenia spowodowane nalotami lotnictwa niemieckiego, GWK nr 54 dotarła do Rzeszowa 4 września i objęła nadzór oraz koordynację szlaku kolejowego Tarnów-Rzeszów. W dniach 5–6 września dowództwo kierowało pracami 56 kmk w rejonie stacji kolejowej Dębica. Z uwagi na zarządzoną ewakuację taboru z trasy Tarnów-Rzeszów, 8 września GWK nr 54 wyruszyła do Lwowa. 11 września przybyła do Lwowa, skąd, z uwagi na brak zajęcia, otrzymała rozkaz odjazdu do Stanisławowa do OZSMK nr 1, gdzie znalazła się 14 września. Do 17 września dowództwo 54 GWK kierowało pracami przy odbudowie stacji kolejowej Chryplin. 17/18 września, na rozkaz dowódcy Ośrodka Zapasowego Saperów Mostów Kolejowych nr 1, grupa ewakuowała się w kierunku granicy z Rumunią drogą kołową. Granicę rumuńską przekroczyła 19 września i została internowana.
Kompanie mostów kolejowych (kmk)
W ramach mobilizacji alarmowej i powszechnej 1 bmk zmobilizował 15 kompanii mostów kolejowych. Ich zadaniem było utrzymanie w stanie przejezdnym wytypowanych linii kolejowych, odbudowa mostów, wiaduktów i przepustów kolejowych, zniszczonych lub uszkodzonych w trakcie działań bojowych. Każda kompania mostów kolejowych składała się z dowódcy, pocztu dowódcy z kancelarią, drużyny łączności, obsług ckm, czterech plutonów budowlanych, plutonu elektrotechnicznego oraz plutonu gospodarczego. Etat kmk wynosił 7 oficerów i 308 szeregowych. Kompania poruszała się w pięciu składach kolejowych (dla plutonów budowlanych: 4 parowozy typu lekkiego, 16 wagonów krytych 10T mieszkalnych, 4 wagony kryte 15T na sprzęt, 8 platform 15T na materiał nawierzchniowy, drezyny i ckm plot.), (dla bazy kompanii, tj. dowództwa, plutonu elektrotechnicznego i plutonu gospodarczego: parowóz typu ciężkiego, 4 platformy 15T z przęsłem mostowym oraz palami drewnianymi, materiały nawierzchniowe, kafary, drezynę oraz ckm plot., wagon 10T z materiałami wybuchowymi, 3 wagony kryte 15T ze sprzętem technicznym i warsztatem, platforma 10T z dwiema kuchniami polowymi, wagon osobowy oficerski, 4 wagony kryte 10T mieszkalne saperów, 6 wagonów krytych 10T; sanitarny i kancelaria, wartownia, podoficerski mieszkalny, magazyn broni i mundurowy, kuchenny, 2 kryte 10T magazyny żywności oraz platforma 15T na pojazdy), gdzie przewożono sprzęt, wyposażenie i cały stan osobowy. Dodatkowo dysponowano jednym samochodem osobowym, jednym samochodem ciężarowym, 1-2 motocyklami, a niektóre kmk posiadały ciągniki na prowadnicach szynowych typu C4P lub C7P oraz C2P. Uzbrojenie zespołowe kmk to pięć ckm plot.
51 kompania mostów kolejowych
Sformowana w mobilizacji alarmowej 24–25 sierpnia 1939 roku, dowodził kompanią por. Witold Niepokojczycki. Zgodnie z planem 51 kmk podlegała bezpośrednio Dowódcy Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie ruchu na linii kolejowej Siedlce-Czeremcha. 27 sierpnia kompania opuściła Kraków i udała się na wyznaczony odcinek. Dalsze jej losy są nieznane.
52 kompania mostów kolejowych
Sformowana w mobilizacji alarmowej 24–25 sierpnia 1939 roku, dowodził kompanią kpt. Julian Mościbrodzki. Zgodnie z planem 52 kmk podlegała bezpośrednio pod Dowódcę Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie w przejezdności i ruchu węzła warszawskiego. 27 sierpnia kompania odjechała do Warszawy. 52 kmk pracowała podczas oblężenia Warszawy pod ogniem artylerii niemieckiej i była wielokrotnie bombardowana przez niemieckie lotnictwo. Stacjonowała podczas walk o stolicę w tunelu kolei średnicowej w Warszawie, ponosząc straty w poległych i rannych. W trakcie walk wyróżniła się poprzez naprawę wiaduktu kolei średnicowej pod ostrzałem niemieckiej broni maszynowej oraz artylerii, a następnie ściągnęła z „ziemi niczyjej” na Grochowie pociąg wypełniony amunicją artyleryjską. Podczas tych działań poniosła straty osobowe w poległych i rannych saperach. Działała do kapitulacji garnizonu Warszawy i złożyła broń w dniu 28 września 1939 roku.
53 kompania mostów kolejowych
Sformowana w mobilizacji alarmowej 24–25 sierpnia 1939 roku, dowodził kompanią kpt. Jan Moroz. Zgodnie z planem 53 kmk podlegała bezpośrednio pod Dowódcę Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie w przejezdności i ruchu odcinka linii kolejowej Czeremcha-Brześć nad Bugiem. 27 sierpnia 53 kmk opuściła Kraków i wyjechała na wyznaczony odcinek. Od 1 września 1939 roku kompania pracowała na wyznaczonym odcinku, naprawiając skutki niemieckich ataków lotniczych. 5 września I pluton 53 kmk na zbombardowanej stacji kolejowej Czeremcha, naprawiał tory kolejowe i odbudowywał stację, podczas bombardowania poległ 1 saper. 6 września, z powodu zbombardowania dwóch mostów na rzece Nurzec, 53 kmk naprawiła most „kratownicowy”, a drugi most 16 kmk. W kolejnych dniach kompania naprawiała obiekty kolejowe w rejonie Czeremchy. 13 września I pluton pracował na stacji kolejowej Narewka. Dalsze losy 53 kmk nie są znane. Prawdopodobnie kompania znalazła się w Kowlu i tam 20 września wieczorem, po wkroczeniu wojsk sowieckich, został natychmiast rozstrzelany dowódca kompanii kpt. Moroz.
54 kompania mostów kolejowych
Sformowana w mobilizacji alarmowej 24–26 sierpnia 1939 roku, dowodził kompanią por. Władysław Kryk. Zgodnie z planem 54 kmk podlegała bezpośrednio pod Dowódcę Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie w przejezdności i ruchu odcinka linii kolejowej Warszawa-Wilno na odcinku Łapy-Sokółka, gdzie miała stacjonować w Białymstoku. 29 sierpnia kompania pojechała z Krakowa do Białegostoku, dotarła na miejsce 31 sierpnia. Działania 54 kmk w pierwszych dniach września są nieznane. Od 5 września część kompanii pracowała w rejonie zbombardowanej stacji kolejowej Czeremcha, była przez następne dni wielokrotnie atakowana przez lotnictwo niemieckie. Od 9 września kompania miała zadanie utrzymać w przejezdności i ruchu odcinek Bielsk Podlaski-Czeremcha, skąd załadowała się i odjeżdżała 35 DP rez. do Lwowa. W trakcie prac kompanii część znalazła się w Hajnówce, część w Bielsku Podlaskim. 11 września, po skoncentrowaniu całej 54 kmk w Czeremsze, na rozkaz Dowódcy Wojsk Kolejowych w Polu, wyruszyła kompania do Wołkowyska. Po dotarciu kompania utrzymywała ruch na odcinku Wołkowysk-Narewka, a następnie na odcinku Wołkowysk-Baranowicze. 17 września, na rozkaz DWKwP płk. Władysława Spałka, kompania udała się do Wilna. Po dotarciu do celu, 18 września, na rozkaz z dowództwa OK III pozostawiła sprzęt w Wilnie, a 19 września udała się do Grodna, gdzie miał być sprzęt innej kompanii. 20 września z Grodna dotarła 21 września do Druskiennik. 22 września 54 kmk przekroczyła granicę litewską i została internowana.
55 kompania mostów kolejowych
Sformowana w mobilizacji alarmowej 24–26 sierpnia 1939 roku. Dowodził kompanią kapitan Józef Łatwajtis. Zgodnie z planem 55 kmk podlegała bezpośrednio pod Dowódcę Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie w przejezdności i ruchu odcinka linii kolejowej Kraków-Lwów na odcinku Jarosław-Rzeszów. Miejscem postoju miała być Przeworsk, dokąd kompania wyjechała 27 sierpnia. Rozpoczęto uruchamianie warsztatów oraz pozyskiwanie brakującego sprzętu torowego. 1 września kompania pracowała bez zmian, a od 2 września pracowała noc i dzień przy naprawie uszkodzeń na stacjach kolejowych w Przeworsku i Leżajsku oraz na linii pomiędzy tymi miejscowościami. 8 września kompania odbudowała stację Przeworsk po bombardowaniu. 9 września otrzymała rozkaz marszu do Lwowa, powiadomiony III pluton podporucznika Mazura samodzielnie wycofał się przez Jarosław, Radymno, Lwów, skąd skierowano pluton do Brodów, a następnie nocą 15/16 września dołączył do OZSMK nr 1 w Stanisławowie. Pozostałą część 55 kmk dowódcy udało się zebrać na stacji kolejowej Żurawica 10 września. Na rozkaz mjr. Forysia kompania po rozładowanym torze udała się przez Przemyśl do Medyki. W trakcie jazdy wielokrotnie dokonywała napraw torów zniszczonych bombardowaniem. Kompania udała się do Lwowa. Dalsze jej losy nie są znane.
Obsada personalna kompanii:
dowódca kompanii – kpt. sap. Józef Łatwajtis †1940 Charków,
zastępca dowódcy i oficer techniczny – por. sap. Franciszek Kulesza †20–22 IV 1940 Katyń,
dowódca I plutonu – ppor. sap. rez. inż. Michał Peżański,
dowódca II plutonu – ppor. sap. rez. Szymon Idrjan †16–19 IV 1940 Katyń,
dowódca III plutonu – ppor. sap. rez. inż. Stanisław Mazur,
dowódca IV plutonu – ppor. sap. rez. inż. Jan Marian Grabowski (chory od 8 IX 1939),
dowódca plutonu elektrotechnicznego – por. sap. rez. inż. Stanisław Golczewski †16 III 1977 Kraków,
szef kompanii – sierż. Władysław Turek.
56 kompania mostów kolejowych
Sformowana w mobilizacji alarmowej 24–27 sierpnia 1939 roku, dowodził kompanią por. Tadeusz Wróblewski, zastępcą dowódcy kompanii był ppor. Zbigniew Wojciech Karwiński. Zgodnie z planem 56 kmk podlegała bezpośrednio pod Dowódcę Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie w przejezdności i ruchu odcinka linii kolejowej Kraków-Dębica. Miejscem postoju był Kraków. Kompania została podporządkowana dowódcy 51 GWK. 31 sierpnia do Piwnicznej wysłano dwa plutony celem odbudowy mostu na Popradzie, który został wysadzony przed wybuchem wojny. Od 1 września pozostałe plutony rozpoczęły pracę na wyznaczonych odcinkach. III pluton, wraz z plutonem 171 krd-k, usuwał skutki katastrofy kolejowej w Grodkowicach. Po wybuchu wojny ściągnięto plutony z Piwnicznej. Na powierzonym odcinku, 2 i 3 września, odbudowywano tory kolejowe, usuwano niewybuchy bomb lotniczych, likwidowano dwa karambole kolejowe, naprawiano sieć łączności kolejowej. Od 3 września, z uwagi na ewakuację Krakowa, zaczęto przemieszczać poszczególne plutony do Tarnowa. 4 września część kompanii usuwała zniszczenia na stacji Słotwina-Brzesko, jednocześnie gasząc pożar wagonów i okolicznych lasów. W związku z zauważeniem spadochroniarzy niemieckich w okolicach stacji i lasu, którzy prawdopodobnie wywołali pożar, wysłano w celu dokonania obławy I pluton, który schwytał 10 spadochroniarzy niemieckich. Na rozkaz dowódcy saperów Armii „Kraków”, dowódca kompanii otrzymał rozkaz wycofania się do Rzeszowa. Do 4 września 56 kmk utraciła 10% stanu osobowego poległych i rannych w wyniku bombardowań. 4 września nastąpił odwrót kompanii z Krakowa w kierunku Bochni, dokonywano w drodze wielu napraw linii kolejowych i łączności oraz pracowano na dotychczasowych odcinkach. 7 września nadeszła z DOKP Kraków spóźniony rozkaz wycofania wszystkich pociągów z odcinka Dębica-Rzeszów. Stopień zniszczeń torów kolejowych i infrastruktury kolejowej był duży, a szlak był bardzo zakorkowany częściowo porozbijanymi składami. Jeden z plutonów pieszo pomaszerował do Dębicy. Nocą 6/7 września trzy plutony i baza, w tym dwa pieszo, dotarły do mostu na Dunaju pod Tarnowem, gdzie zostały ostrzelane przez dywersantów, w efekcie zaistniałej paniki kompania rozproszyła się. 7 września, na stojące pociągi, lotnictwo niemieckie wykonało atak, niszcząc je, jednocześnie most na Dunajcu został wysadzony. 8 września, wokół IV plutonu w Dębicy, dowództwo kompanii usiłowało zebrać rozproszonych saperów 56 kmk, zebrano zaledwie 2/5 stanu kompanii. Nocą 8/9 września rozpoczęto odwrót kompanii w kierunku Lwowa, w składzie kolejowym IV plutonu, dokonując napraw pod dowództwem ppor. Karwińskiego. Naloty lotnictwa niemieckiego, ostrzeliwanie transportu przez dywersantów, kilkakrotne wybuchy paniki i oddalenia w poszukiwaniu żywności doprowadziły do tego, że stan kompanii spadł do 60 żołnierzy w dniu 11 września, gdy resztki 56 kmk dotarły do Jarosławia. Z uwagi na niemożliwą dalszą jazdę, na rozkaz ppor. Karwińskiego, saperzy opuścili pociąg i pomaszerowali pieszo, a ponadto pojawiły się zmotoryzowane patrole niemieckie. Wobec powyższego pozostałości kompanii podzielono na grupki i polecono przedzierać się na wschód do Lwowa oraz Stanisławowa. W okresie 9–12 września, będący we Lwowie, por. Wróblewski zebrał ze swojej 56 kmk 2 oficerów i 90 saperów kolejowych. Od dowódcy 51 GWK, por. Wróblewski otrzymał rozkaz zbierania we Lwowie wszystkich rozproszonych saperów kolejowych i odtworzenie swojej kompanii. 14 września kompania, za zgodą delegata wojskowego w DOKP Lwów, udała się trzema samochodami do Stanisławowa do OZSMK nr 1. W Rohatyniu saperzy zostali zatrzymani do obrony miasteczka przez płk. E. Bardela, oficerowie udali się do Stanisławowa. Do 16 września do Stanisławowa dotarli wszyscy oficerowie 56 kmk oraz połowa stanu kompanii. Z rozbitków utworzono kompanię. 17 września 56 kmk, bez sprzętu, załadowała się do transportu kolejowego i wraz z ośrodkiem zapasowym odjechała w kierunku granicy węgierskiej, a dowódca kompanii, wysłany samochodem wcześniej do Tarnopola po saperów, dotarł do granicy rumuńskiej, którą przekroczono 18 września po południu. Po przekroczeniu granic saperzy zostali internowani.
57 kompania mostów kolejowych
Sformowana w I rzucie mobilizacji powszechnej do 3 września 1939 roku, kompanią dowodził por. Henryk Teichen. Zgodnie z planem 57 kmk podlegała bezpośrednio pod Dowódcę Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie w przejezdności i ruchu odcinka linii kolejowej Brześć nad Bugiem-Kowel. Wyjechała na przydzielony odcinek 3 września. Prawdopodobnie nie dotarła w wyznaczone miejsce, tracąc swój transport i wyposażenie techniczne. Informacji na temat działań brak. Wiadomo, że 18 września 57 kmk brała udział w natarciu 6 Dywizji Piechoty na Narol i Lipsko.
58 kompania mostów kolejowych
Sformowana w I rzucie mobilizacji powszechnej do 3 września 1939 roku, kompanią dowodził por. Franciszek Dudek. Zgodnie z planem 58 kmk podlegała bezpośrednio pod Dowódcę Wojsk Kolejowych w Polu. Jej zadaniem było utrzymanie w przejezdności i ruchu odcinka linii kolejowej Skarżysko Kamienna-Jędrzejów. Nocą z 3/4 września 58 kmk wyruszyła z nieznanych przyczyn w kierunku wschodnim, zamiast na planowany odcinek. 6 września kompania przybyła do Tarnowa. Dowódca 51 GWK wydał dowód