1 Batalion Łączności (1 błącz.) to jednostka łączności Polskich Sił Zbrojnych, która została utworzona 15 lipca 1945 roku z Oddziałów Łączności 1 Dywizji Pancernej.
Rodowód 1 batalionu łączności
W 1937 roku, w garnizonie Rzeszów, w Koszarach Poniatowskiego przy ulicy Lwowskiej, wcześniej zajmowanych przez 10 Dywizjon Artylerii Konnej, powstał Szwadron Łączności 10 Brygady Kawalerii. Szwadron ten, będąc częścią macierzystej brygady, brał udział w kampanii wrześniowej 1939 roku, a 19 września 1939 roku jako zorganizowany pododdział przekroczył granicę z Węgrami.
Dowódcą łączności 10 BK był mjr Jan Grajkowski, który pełnił również funkcję oficera sztabu brygady, podlegając bezpośrednio szefowi sztabu, mjr. dypl. Franciszkowi Skibińskiemu. Jako fachowy przełożony dowódcy szwadronu łączności oraz dowódców plutonów łączności, zarządzał on działaniami w ramach oddziałów i pododdziałów brygady.
- dowódca szwadronu łączności – kpt. Stanisław Gronek
- oficer młodszy szwadronu – por. Rudnicki
- oficer młodszy szwadronu – chor. Runowski
- szef szwadronu – wachm. Zamel
- dowódca plutonu łączności Dywizjonu Przeciwpancernego – por. Tadeusz Wróbel
- dowódca plutonu łączności 24 Pułku Ułanów – por. Stanisław Michalski
- dowódca plutonu łączności 10 Pułku Strzelców Konnych – por. Ludwik Malinowski
- oficer łączności 16 Dywizjonu Artylerii Motorowej – ppor. Henryk Józefowicz
Pod koniec maja 1940 roku we Francji rozpoczęto organizację Brygady Lekkiej Mechanicznej, w skład której wchodził szwadron łączności. Wkrótce brygada została przemianowana na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej. Część szwadronu wzięła udział w kampanii francuskiej pod dowództwem gen. bryg. Stanisława Maczka, a 18 czerwca 1940 roku została rozwiązana. Pozostała część szwadronu, wraz z II rzutem 10 BKPanc pod dowództwem płk. dypl. Kazimierza Dworaka, została ewakuowana 25 czerwca 1940 roku do portu Liverpool w Anglii, a następnie do rejonu Douglas w hrabstwie South Lanarkshire (Szkocja).
5 lipca 1940 roku Naczelny Wódz wydał rozkaz o sformowaniu 2 Brygady Strzelców, a w jej skład weszła 2 Kompania Łączności. 25 października 1940 roku Naczelny Wódz zatwierdził zmianę nazwy 2 BS na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej. Równocześnie pododdziały wchodzące w skład brygady otrzymały nowe nazwy i numery, w tym 2 Kompania Łączności, która została przemianowana na 10 Szwadron Łączności. Zmiany te zostały zatwierdzone przez Naczelnego Wodza 13 listopada 1940 roku. W październiku 1940 roku brygada osadziła odcinek wybrzeża w hrabstwie Angus.
W Blairgowrie powstał Dywizjon Szkolny dla załóg pancernych, a przy nim Ośrodek Łączności, którym dowodzili mjr. Grajkowski oraz mjr. Gordon. Ośrodek ten szkolił operatorów radiostacji czołgowych i wozów dowodzenia, a także mechaników i radiomechaników do napraw i konserwacji sprzętu.
W miarę wzrostu liczby żołnierzy, powstał Ośrodek Łączności w Forfar, który, w miarę otrzymywania sprzętu, przekształcił się w Centrum Wyszkolenia Łączności, później przeniesione do Dundee.
Sformowanie i zmiany organizacyjne
25 lutego 1942 roku Naczelny Wódz postanowił o utworzeniu 1 Dywizji Pancernej pod dowództwem gen. bryg. Stanisława Maczka. W ramach dywizji, zgodnie z brytyjskim etatem wojennym, rozpoczęto organizację Oddziałów Łączności 1 Dywizji Pancernej (ang. Armoured Divisional Signals). 28 sierpnia 1942 roku Oddziały Łączności 1 DPanc. rozpoczęły działalność w składzie:
- 1 Szwadron Łączności – kpt. Hieronim Kurek
- 2 Szwadron Łączności – por. Ferdynand Bissinger
- 10 Szwadron Łączności – por. Jan Kowal
- 16 Szwadron Łączności – kpt. Wacław Woronowicz
Na początku 1943 roku przeprowadzono reorganizację Oddziałów Łączności 1 DPanc, co wpłynęło na ich strukturę organizacyjną:
- Dowództwo Łączności 1 DPanc.
- Dowództwo Łączności 10 BKPanc.
- Dowództwo Łączności 16 BPanc.
- Dowództwo Łączności Grupy Wojsk Wspierających
- 1 Szwadron Łączności (Kwatera Główna 1 DPanc.)
- 2 Szwadron Łączności (Grupa Wojsk Wspierających)
- 3 Szwadron Łączności (Dowództwo Służb i Tyłów)
- 10 Szwadron Łączności (10 BKPanc.)
- 16 Szwadron Łączności (16 BPanc.)
- Pluton Parkowy
- Pluton Techniczny
W nawiasach podano nazwy jednostek, do których przydzielane były poszczególne szwadrony.
12 października 1943 roku rozpoczęto reorganizację 1 DPanc, która obejmowała między innymi likwidację Grupy Wojsk Wspierających oraz Dowództwa Służb i Tyłów, wyłączenie z dywizji jednej skadrowanej brygady pancernej oraz utworzenie brygady strzelców i artylerii dywizyjnej. Reorganizacja objęła także Oddziały Łączności 1 DPanc. Dotychczasowy 3 Szwadron Łączności został przekształcony w Szwadron Dowodzenia, składający się z plutonu technicznego, plutonu materiałowego oraz czołówki naprawczej. 10 Szwadron Łączności zmienił nazwę na 3 Szwadron Łączności, a 16 Szwadron Łączności na 10 Szwadron Łączności. Z nadwyżek stanu osobowego utworzono kadrową 16 Kompanię Łączności dla nowej 16 Brygady Pancernej.
Po zakończeniu reorganizacji struktura Oddziałów Łączności przedstawiała się następująco:
- Dowództwo Łączności 1 DPanc.
- Dowództwo Łączności 10 BKPanc.
- Dowództwo Łączności 3 Brygady Strzelców
- Dowództwo Łączności Artylerii Dywizyjnej
- Szwadron Dowodzenia
- 1 Szwadron Łączności (Kwatera Główna 1 DPanc.)
- 2 Szwadron Łączności (KG Artylerii Dywizyjnej)
- 3 Szwadron Łączności (3 Brygada Strzelców)
- 10 Szwadron Łączności (10 BKPanc.)
Przedstawiona struktura pozostała niezmieniona do końca działań dywizji.
18 maja 1945 roku płk Jan Grajkowski przekazał dowodzenie Oddziałami Łączności 1 DPanc. ppłk dypl. Zygmuntowi Chamskiemu.
15 lipca 1945 roku Oddziały Łączności 1 DPanc przyjęły nazwę 1 Batalion Łączności, na czele którego stanął ppłk dypl. Zygmunt Chamski, dowodząc aż do 10 czerwca 1947 roku.
Batalion obchodzi swoje święto 29 czerwca, w rocznicę święta Wojsk Łączności w II RP. Proporczyk batalionu ma kolor czarno-niebieski.
Działania bojowe Oddziałów Łączności 1 DPanc.
15 lipca 1944 roku Oddziały Łączności przemieściły się do obozu przejściowego w Aldershot, gdzie uzupełniono ostatnie braki. Do 30 lipca trwało załadunek na statki transportowe, a 2 sierpnia miało miejsce wyładowanie na francuskim wybrzeżu. Od 8 sierpnia pododdziały łączności weszły do akcji razem z jednostkami dywizji, zapewniając łączność w sztabach dywizji, brygad i pułków. W trakcie walk, z uwagi na manewrowy charakter działań, oddziały łączności korzystały głównie z radiostacji różnych typów. Łączność kablowa była używana tylko w ograniczonym zakresie w defensywie podczas walk nad Mozą. W bitwach od sierpnia 1944 do 9 maja 1945 zginęło 11 żołnierzy, a 29 zostało rannych. Czterech żołnierzy odznaczono Orderem srebrnym VM, 105 Krzyżami Walecznych, 178 Krzyżami Zasługi, a wielu innych otrzymało odznaczenia brytyjskie, francuskie i belgijskie. Czołówka naprawcza oraz plutony techniczno-warsztatowe zdołały naprawić 465 pojazdów, 4513 radiostacji, 30 łącznic, 323 telefony oraz wiele innych urządzeń, takich jak ładownice akumulatorów czy zegary akumulatorowe.
Po zakończeniu działań bojowych, do standardowych zadań oddziałów łączności dołączyły nowe obowiązki, które obejmowały opiekę nad Polakami – wysiedleńcami oraz byłymi jeńcami wojennymi. Oprócz rozbudowy wewnętrznej sieci telefonicznej w 1 DPanc, przystąpiono do budowy połączeń z ośrodkami wysiedleńców i obozami byłych jeńców wojennych. Prace te obejmowały odbudowę tras kabli podziemnych i naziemnych, central telefonicznych oraz instalację i konserwację aparatów. Obsługę central telefonicznych przejęły kobiety z Batalionu Pomocniczego Służby Kobiet, znane jako „Akaczki”, które były byłymi więźniarkami z Oberlangen i Niederlangen.
Obecnie tradycje 1 Batalionu Łączności 1 DPanc kontynuuje 11 Batalion Dowodzenia im. gen. broni Zygmunta Sadowskiego 11 Dywizji Kawalerii Pancernej w Żaganiu.
Organizacja i obsada dowódcza
Dowódcy Oddziałów Łączności 1 DPanc:
- płk Jan Grajkowski (25 II 1942-19 V 1945)
- ppłk dypl. Zygmunt Chamski (19 V 1945-1947)
Zastępcy dowódcy Oddziałów Łączności:
- mjr Bronisław Front (do XI 1944)
- kpt. dypl. Aleksander Muraszko (od XI 1944)
- mjr Hieronim Kurek (od XII 1945)
adiutant Oddziałów Łączności – por. Tadeusz Rzeszowski
dowódca drużyny kontroli ruchu łączności – por. Tadeusz Daszkiewicz
dowódca Łączności Artylerii Dywizyjnej – kpt. Piotr Chełchowski
Dowódcy łączności 10 BKPanc:
- mjr Zygmunt Gordon (do II 1944)
- kpt. Tadeusz Legeżyński (do VIII 1944)
- kpt. dypl. Kazimierz Ochab (do VIII 1945)
- kpt. dypl. Jan Kowal (od IX 1945)
Dowódcy łączności 3 BS:
- mjr Tadeusz Legeżyński (do II 1944)
- mjr Hieronim Kurek (do XI 1945)
- kpt. dypl. Aleksander Iwańczyk (od XI 1945)
Dowódcy szwadronu dowodzenia:
- kpt. Wincenty Hegner (do XII 1943)
- kpt. / mjr Wacław Woronowicz (od XII 1943)
Dowódcy 1 szwadronu łączności:
- kpt. Hieronim Kurek (do II 1944)
- kpt. Ferdynand Bissinger (do IX 1944)
- kpt. Zdzisław Milewski (do IX 1945)
- kpt. Stanisław Kwaśniewski (od 21 IX 1945)
Dowódcy 2 szwadronu łączności:
- por. Ferdynand Bissinger (VIII 1942-25 II 1943)
- por. / kpt. Aadam Mieczysław Zaleski vel Terlecki (do VIII 1944)
- kpt. Tadeusz Ginda (do III 1945)
- por. Tadeusz Franciszek Delimata
Dowódcy 3 szwadronu łączności:
- por. Jan Kowal (do XII 1943)
- por. Arkadiusz Hajbowicz (do VI 1944)
- por. Bronisław Bartczak (do XI 1944)
- kpt. Józef Frąckowiak (do VI 1945)
- kpt. Henryk Nędza (od VI 1945)
Dowódcy 10 szwadronu łączności:
- kpt. Wacław Woronowicz (do XII 1943)
- por. Jan Kowal (do V 1944)
- por. Stanisław Kwaśniewski (do III 1945)
- por. Kazimierz Kalinkiewicz (od III 1945)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Dembinok J., Szczech B., Urbański A., Oznaki i odznaki PSZ na Zachodzie, KAW Katowice 1984.
- Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk : Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9. Brak numerów stron w książce.
- Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967. Brak numerów stron w książce.
- Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947. Geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7. Brak numerów stron w książce.
- Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei. Szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3. Brak numerów stron w książce.
- Jan Partyka, Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1946. Wojska Lądowe. Rzeszów 1997.
- Juliusz S. Tym, 1. Dywizja Pancerna. Organizacja i wyszkolenie, Wydawnictwo ZP Grupa Sp. z o.o., ISBN 978-83-61529-27-9.
- Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8.
- Hieronim Kurek: Zarys historii 1 batalionu Łączności 1 Dywizji Pancernej. Przegląd Łączności nr 1/33, 2/34, 3/35. Londyn: Związek Łącznościowców, 1981.