1 Batalion Celny – to jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku, w miejsce batalionów wartowniczych oraz batalionów etapowych powstały bataliony celne. 1 batalion celny został utworzony na obszarze Okręgu Generalnego Warszawa, bazując na 3/I batalionie wartowniczym. Etat batalionu wynosił 14 oficerów oraz 600 szeregowych. Podlegał on Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a w kwestiach politycznych Ministrowi Spraw Wewnętrznych.
Chociaż batalion był pełnoprawnym oddziałem wojskowym, nie wchodził w skład etatu pokojowego armii, co uniemożliwiało pozyskiwanie rekrutów z normalnego poboru. Ministerstwo Spraw Wojskowych przy jego formowaniu i uzupełnianiu często przydzielało żołnierzy, którzy byli bliscy zwolnienia, oficerów rezerwy oraz żołnierzy zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako niezdolnych do dalszej służby wojskowej. Po sformowaniu, dowództwo batalionu ulokowało się w Chorzelach, a kompanie rozlokowano w Lemanie, Dąbrowach, Chrzelach oraz Janowcu Kościelnym.
W sierpniu 1921 roku, 21 batalion celny został zastąpiony przez Straż Celną, a niedługo później rozformowany. 1 i 2 kompania celna rozformowanego batalionu przeszły do 20 batalionu celnego, natomiast 3 kompania celna została podporządkowana 1 batalionowi celnemu, a 4 kompania do 2 batalionu celnego.
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło utworzyć brygady celne, a 1 batalion celny wszedł w skład 1 Brygady Celnej.
Późną jesienią 1921 roku, 1 batalion celny przekazał swój odcinek graniczny nowo utworzonemu Inspektoratowi Straży Celnej „Chorzele”.
Na podstawie rozporządzenia MSW z dnia 21 grudnia 1921 roku, zmieniono wcześniejsze ustalenia dotyczące przeniesienia batalionu na granicę wschodnią. Po załadunku na stacji Raszujka, 27 grudnia batalion miał udać się nie do Lidy, lecz do Mikaszewicz.
W styczniu dowództwo batalionu przeniosło się do Korotycz, a kompanie do Korotycz, Kormy, Maleszewa i Radziwiłowicz.
30 lipca 1922 roku o godzinie 12:00 batalion miał być zluzowany, co oznaczało zakończenie jego służby granicznej. Został zluzowany jesienią 1922 roku przez 19 batalion celny i przeszedł do odwodu w celu gruntownego przeszkolenia i zdyscyplinowania. Po przeszkoleniu batalion został przeniesiony do Łachwy.
W wyniku uchwały Rady Ministrów z dnia 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych wydał rozkaz z dnia 9 listopada 1922 roku, zmieniając nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”. Wprowadzono również nową organizację wewnętrzną w formacji. 1 batalion celny został przemianowany na 1 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
Odcinek batalionowy został podzielony na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki były rozmieszczane wzdłuż linii granicznej w taki sposób, aby mogły się wzajemnie widzieć w ciągu dnia. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Ta współpraca polegała na tym, że posterunki batalionowe były ustawione wzdłuż linii granicznej, a policja tworzyła patrole w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście.
Sąsiednie bataliony
2 batalion celny w Szczuczynie ⇔ 13 batalion celny w Lubawie – VI 1921
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Teresa T. Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 110/350 i 110/351)
Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Zarządzenia Głównej Komendy Baonów Celnych dotyczące przejęcia odcinka granicy 21 baonu celnego przez Straż Celną → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 137/10.)
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].