1 Armia Wojska Polskiego

1 Armia Wojska Polskiego

1 Armia Wojska Polskiego to ogólnowojskowy związek operacyjny, który został utworzony od lipca 1944 roku na podstawie dekretu Krajowej Rady Narodowej. Powstała 29 lipca 1944 z sił polowych 1 Armii Polskiej w ZSRR, która została sformowana 16 marca 1944. Armia ta stanowiła część „odrodzonego Wojska Polskiego”. W strukturze organizacyjnej była podporządkowana Naczelnemu Dowództwu WP, natomiast operacyjnie podlegała dowódcom frontów Armii Czerwonej. Szlak bojowy zakończyła w maju 1945 roku, osiągając brzeg Łaby i szturmując Berlin.

Dowódcy

• gen. dyw. Zygmunt Berling
• gen. bryg. Władysław Korczyc (od 5 października 1944 roku)
• gen. dyw. Stanisław Popławski (od 1 stycznia 1945 roku)

Struktura organizacyjna

• dowództwo
• sztab
• dowództwo i sztab wojsk pancernych i zmotoryzowanych
• dowództwo i sztab artylerii
• kwatermistrzostwo
• zarząd polityczno-wychowawczy
• Jednostki
• 1 Warszawska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki
• 2 Warszawska Dywizja Piechoty im. Jana Henryka Dąbrowskiego
• 3 Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta
• 4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego
• 6 Pomorska Dywizja Piechoty
• 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte
• 1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii
• 1 Warszawska Brygada Artylerii Armat im. Józefa Bema
• 2 Pomorska Brygada Artylerii Haubic
• 3 Warszawska Brygada Artylerii Haubic
• 5 Pomorska Brygada Artylerii Ciężkiej
• 4 Brygada Artylerii Przeciwpancernej
• 1 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej
• 1 Warszawska Brygada Saperów
• 2 Brygada Zaporowa
• 4 Pomorski pułk czołgów ciężkich
• 13 Warszawski pułk artylerii pancernej
• 1 Pomorski pułk moździerzy
• 1 samodzielny pułk łączności
• 3 zapasowy pułk piechoty

Działania bojowe

Walki o przyczółki warszawskie

We wrześniu 1944 roku, po zajęciu prawobrzeżnej części Warszawy (Pragi) przez wojska radzieckie i polskie, jednostki 1 Armii prowadziły intensywne walki o zdobycie i utrzymanie przyczółków na lewym brzegu Wisły. Celem tych działań było wsparcie trwającego jeszcze powstania warszawskiego. Walki zakończyły się niepowodzeniem, a armia musiała wycofać się na Pragę.

Od 10 do 28 października 1 Armia brała udział w zwycięskich operacjach na terenie od Żerania do Legionowa, gdzie Niemcy nadal stacjonowali.

Operacja wiślańsko-odrzańska

Operacja warszawska

W dniach 14-17 stycznia 1945 roku 1 Armia WP, wchodząc w skład 1 Frontu Białoruskiego, uczestniczyła w Operacji Warszawskiej. Warszawę, zniszczoną przez Niemców w wyniku powstania w 1944 roku w 84%, ogłoszono twierdzą. Miasto zostało wyzwolone przez trzy armie: 61 Armię z przyczółka warecko-magnuszewskiego oraz 47 Armię z rejonu Modlina, które uderzyły w kierunku Błonia, tworząc tzw. kocioł warszawski, w którym znalazła się część sił 9 Armii niemieckiej.

1 Armia WP zaatakowała Warszawę z południa, od strony przyczółka pod Warką oraz frontalnie z rejonu Łomianek, Pragi i Wilanowa. Przebieg operacji nie przebiegał zgodnie z planem; nieprzyjaciel, starając się wydostać z kotła, wycofał część swoich sił z Warszawy. W tej sytuacji 6 Dywizja Piechoty, zgrupowana na prawym brzegu rzeki, sforsowała Wisłę w rejonie Śródmieścia, Żoliborza i Wilanowa, a 17 stycznia jako pierwsza wkroczyła do lewobrzeżnej Warszawy. Wkrótce później do miasta dotarły jednostki 2 Dywizji Piechoty, które sforsowały Wisłę na północ od miasta, a reszta sił 1 Armii dotarła z południa.

Po intensywnych walkach ulicznych jednostki 1 Armii WP zajęły Warszawę, oczyszczając ją z nieprzyjaciela. Oddziały inżynieryjne rozpoczęły rozminowanie terenów i zbudowały pierwszy most pontonowy na Wiśle. 19 stycznia w zrujnowanej stolicy odbyła się defilada oddziałów na ul. Marszałkowskiej, osłaniana przez 1 pułk lotnictwa myśliwskiego „Warszawa” (choć być może był to tylko wymarsz na front).

W dniach 19-29 stycznia oddziały 1 Armii WP przeszły marsz z rejonu Warszawy do Bydgoszczy, osłaniając jednocześnie zagrożone prawe skrzydło 1 Frontu Białoruskiego, a następnie maszerowały w dwóch kolumnach w kierunku zachodnim.

31 stycznia czołowe elementy ugrupowania operacyjnego Armii napotkały opór przeciwnika na silnie ufortyfikowanej pozycji Wału Pomorskiego.

Przełamanie Wału Pomorskiego

Po zdobyciu Złotowa, Jastrowia oraz Podgajów i sforsowaniu Gwdy, 1 Armia WP przełamała główną pozycję obrony przeciwnika. Najcięższe walki stoczyła 4 Dywizja Piechoty w przesmyku Morzyca oraz na północ od jeziora Dobre, a 6 Dywizja walczyła o umocniony Nadarzycki Rejon Umocniony.

Po rozszerzeniu wyłomu, zdobyciu Mirosławca i odparciu licznych kontrataków przeciwnika, w pierwszych dniach marca 1 Armia WP rozpoczęła działania w ramach Operacji pomorskiej, mającej na celu zniszczenie niemieckiej Grupy Armii „Wisła” i wyzwolenie Pomorza.

Działając na styku 1 i 2 Frontu Białoruskiego, Armia przełamała silną obronę przeciwnika pod Wierzchowem, okrążyła i zniszczyła część sił X Korpusu SS, a następnie wspólnie z wojskami Armii Czerwonej rozwinęła natarcie na północ: częścią sił w kierunku Kamienia Pomorskiego, a częścią na Kołobrzeg.

Szturm Kołobrzegu

Kołobrzeg w niemieckim systemie obronnym pełnił ważną rolę jako punkt ewakuacyjny oraz baza morska, co umożliwiało przeprowadzanie desantów mających na celu uderzenie w skrzydło wojsk działających w kierunku Berlina. W 1944 roku Niemcy rozpoczęli budowę umocnień w mieście, wykorzystując podmiejskie tereny bagniste, rzekę Parsętę i Kanał Drzewny. W 1945 roku powstał system barykad, a budynki i forty ziemne przystosowano do obrony. Siły obronne, liczące około 10 tysięcy żołnierzy, współdziałały z jednostkami Kriegsmarine i dysponowały ciężką artylerią nabrzeżną, czołgami oraz artylerią okrętową. W marcu 1945 roku miasto było przepełnione cywilnymi uchodźcami z Pomorza.

4 marca do Kołobrzegu podeszły jednostki 1 Armii Pancernej Armii Czerwonej, które po nieudanej próbie zdobycia miasta z marszu przecięły jego lądowe szlaki komunikacyjne.

7 marca oddziały 1 Armii WP rozpoczęły oblężenie. Pierwsze uderzenie 6 Dywizji na południowe przedmieścia doprowadziło do głębokiego włamania. 8 marca 3 Dywizja zamknęła pierścień okrążenia od wschodu. Do 12 marca, po ciężkich walkach, przełamano zewnętrzny pierścień obronny.

Od 12 do 17 marca trwały walki o przełamanie drugiego pierścienia obrony oraz umocnionych obiektów w śródmieściu. 13 marca do walki włączono 4 Dywizję Piechoty oraz 4 pułk czołgów ciężkich. W dywizjach zorganizowano grupy szturmowe. W tym czasie 6 Dywizja zbliżyła się z południa do portu, opanowała Wyspę Solną oraz sforsowała rzekę Parsętę. 3 Dywizja oraz 18 pułk 6 Dywizji, wspierane przez czołgi i działa pancerne, walczyły o Stare Miasto, zdobyły gazownię oraz dotarły do stacji kolejowej. 4 Dywizja zdobyła tor wyścigowy oraz warsztaty kolejowe, a po stoczeniu pojedynku artyleryjskiego z pociągiem pancernym — zniszczyła go. 14 marca 1945 roku radiostacja sztabu armii nadała wezwanie do kapitulacji do komendanta twierdzy, płk. Fritza Fullriede. Wobec odrzucenia propozycji kapitulacji oddziały 1 Armii wznowiły działania bojowe.

15 marca na redę kołobrzeską przybyły ze Świnoujścia, wezwane drogą radiową, posiłki niemieckie. Polskie lotnictwo, z powodu gęstej mgły, nie mogło przeszkodzić w desantowaniu. Mimo ognia artylerii, desant zdołał wylądować i przeprowadził silne kontrataki.

W nocy z 17 na 18 marca, po przegrupowaniu oddziałów i przygotowaniach artyleryjskich, rozpoczął się generalny szturm trzeciego pierścienia obrony. W godzinach porannych zdobyto rejon stacji kolejowej i portu, jednak nieprzyjacielowi udało się ewakuować część sił morzem. Reszta została zniszczona lub wzięta do niewoli (około 8000 jeńców). Straty własne wyniosły 1206 poległych i zaginionych bez wieści.

Po walkach na kołobrzeskiej plaży odbyły się uroczyste „zaślubiny z morzem”.

Kamień Pomorski, Dąbie Szczecińskie, Gdynia, Gdańsk

W ramach Operacji Pomorskiej inne jednostki 1 Armii WP walczyły pod Kamieniem Pomorskim i Dąbiem Szczecińskim, a następnie zorganizowały obronę przeciwdesantową wybrzeża Bałtyku.

1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte, działając w składzie 2 Frontu Białoruskiego, zdobywała Wejherowo i Janowo, prowadziła walki pod Łężycami, Wielkim i Małym Kackiem, a także o Gdynię i Gdańsk, a na koniec o Kępę Oksywską.

Operacja berlińska

Forsowanie Odry

1 Armia WP brała udział w Operacji Berlińskiej wraz z 1 Mieszanym Korpusem Lotniczym oraz innymi jednostkami Odwodu Naczelnego Dowództwa, w składzie wojsk 1 Frontu Białoruskiego.

Od 8 do 13 kwietnia Armia przeprowadziła nocą 200-kilometrowy marsz znad Bałtyku, skoncentrowała się nad Odrą w masywie leśnym Stare Łysogórki i zluzowała jednostki Armii Czerwonej. W nocy z 14 na 15 kwietnia jednostki lewego skrzydła 1 Armii przeprawiły się na przyczółek uchwycony przez 47 Armię pod Gozdowicami. W ten sposób w pierwszym rzucie znalazły się: 1 Dywizja Piechoty i część sił 2 Dywizji na wschodnim brzegu Odry w odcinku Stara Rudnica—Stare Łysogórki, a część sił 2 Dywizji i 3 Dywizja Piechoty na przyczółku. 4 i 6 Dywizje Piechoty były w drugim rzucie, a odwód stanowiła 1 Samodzielna Warszawska Brygada Kawalerii. Na prawo forsowała Odrę 61 Armia, a na lewo 47 Armia, działająca na głównym kierunku Operacji Berlińskiej.

16 kwietnia oddziały 1 i 2 Dywizji, po przygotowaniu artyleryjskim, sforsowały Odrę i umocniły się na zachodnim brzegu. 3 Dywizja Piechoty oraz część sił 2 Dywizji Piechoty, wspierane czołgami i 4 pułkiem ciężkich czołgów oraz 13 pułkiem artylerii pancernej, uderzyły z przyczółka i włamały się w obronę niemiecką. Aby przyspieszyć tempo natarcia i zabezpieczyć północne skrzydło 1 Armii, w nocy z 16 na 17 kwietnia wprowadzono do walki 6 Dywizję, co przechyliło szalę na korzyść wojsk polskich. Po zaciętych walkach, w silnie umocnionym terenie międzyrzecza, gdzie Niemcy walczyli z determinacją, przechodząc do silnych kontrataków, 18 kwietnia jednostki 1 Armii WP przełamały główny pas obrony i osiągnęły wschodni brzeg Starej Odry.

19 kwietnia, druga rzutowa 4 Dywizja Piechoty, wzmocniona czołgami i działami pancernymi, wspólnie z 3 Dywizją zaatakowała skrzydło wojsk niemieckich spod Wriezen. Dzięki powodzeniu tego manewru, 2 Dywizji udało się sforsować Starą Odrę. Nieprzyjaciel rozpoczął odwrót, a Armia przeszła do działań w kierunku Oranienburga i Berlina.

Walki w Brandenburgii

Od 20 do 23 kwietnia 1 Armia, walcząc na terenach Brandenburgii, ścigała wycofujące się oddziały 101 Korpusu „Odra”. Największe tempo pościgu rozwinięto na lewym skrzydle, korzystając z sukcesów sąsiedniej 47 Armii, której działania zmierzały do obejścia i okrążenia Berlina. 21 kwietnia wojska prawego skrzydła 1 Armii WP przełamały rubież obronną pod Trampe, a walcząca na lewym skrzydle 4 Dywizja wysunęła się daleko na zachód, osiągając Bernau bei Berlin.

W związku z opóźnieniem natarcia prawego sąsiada, 61 Armii, pomiędzy 4 Dywizją a pozostałymi dywizjami powstała luka, którą dowódca Armii osłonił wprowadzając 1 Brygadę Kawalerii oraz 6 Dywizję Piechoty. Wieczorem 22 kwietnia czołowe oddziały 1 Armii osiągnęły Kanał Hohenzollernów. Wspólnie z wojskami szybkimi Armii Czerwonej przełamały silny opór jednostek SS i sforsowały kanał. 24 kwietnia cała Armia umocniła się na rubieży: Bernewe, Sandchausen, Kanał Ruppiner, Kremmen, Flatow, Paaren, Nauen, co stanowiło fragment zewnętrznego pierścienia okrążenia Berlina. Następnego dnia wojska Armii Czerwonej zdobyły Poczdam i zamknęły pierścień wewnętrzny.

W tym czasie na północ od miasta, w lasach Forst Riithnick, skoncentrowały się siły Grupy Armii gen. Feliksa Steinera, które planowały przebić się na pomoc Berlinowi. 25 kwietnia nieprzyjaciel, przy wsparciu artylerii i lotnictwa, przeprowadził uderzenie na odcinku obrony 2 Dywizji, wdzierając się na głębokość około 3 km. Walki trwały do 27 kwietnia, kiedy kontratak 1 pułku piechoty zlikwidował wyłom. Po ustabilizowaniu sytuacji 1 Armia siłami 3, 4 i 6 Dywizji uderzyła na rubież Linum-Braedikow, która była broniona w oparciu o umocnienia nad Havellendischer Grosser Haupt Kanal, wzgórzami i bagnistymi łąkami. Obronę tę przełamano 30 kwietnia.

W dniu 30 kwietnia 1 Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki przekazała swój pas obrony oddziałom sowieckim i została przewieziona do Berlina, aby wziąć udział w walkach ulicznych.

Szturm Berlina

Kierunek – Łaba

Po odparciu przeciwnatarcia grupy gen. Steinera i ustabilizowaniu sytuacji nad Kanałem Hohenzollernów, 1 Armia WP bez 1 DP wznowiła natarcie w kierunku Łaby. Ustalono tam linię demarkacyjną między strefami działań Armii Czerwonej a sprzymierzonymi. 1 Armia opuściła swoje stanowiska obronne na zewnętrznym pierścieniu okrążenia Berlina i zaatakowała niemiecką rubież obronną rozbudowaną w oparciu o Hayellendischer Grosser Hauptkanal, wzgórza i bagniste łąki. 30 kwietnia przełamała obronę i rozwinęła natarcie na zachód.

1 maja 6 Dywizja Piechoty zdobyła Friesack, a 3 maja, jako pierwsza polska jednostka, osiągnęła Łabę pod Schönfeld i Stendal w Saksonii, nawiązując kontakt z oddziałami 9 Armii USA.

4 Dywizja Piechoty dotarła do Łaby, likwidując do 6 maja zgrupowanie wojsk niemieckich pod Klietz.

Siły i środki

W kwietniu 1945 roku, podczas walk w rejonie Berlina, 1 Armia, wraz z przydzielonymi jednostkami (4 Mieszana Dywizja Lotnicza, 6 i 31 bataliony pontonowo-mostowe, 3 batalion obrony przeciwchemicznej), liczyła:

• 77 293 żołnierzy,
• 38 928 karabinów,
• 15 529 pistoletów maszynowych,
• 2265 karabinów maszynowych,
• 1326 dział i moździerzy,
• 88 czołgów i dział pancernych,
• 30 samochodów pancernych,
• 5915 samochodów i ciągników,
• 86 motocykli (M72, H-D WLA42),
• 10 980 koni.

Rosjanie stanowili ponad 38% korpusu oficerskiego.

Okres powojenny

1 Armię WP wyłączono z Grupy Wojsk Okupacyjnych w Niemczech na podstawie rozkazu ND WP nr 003 70/0per z 29 maja 1945 roku. W składzie Armii pozostały jedynie 2 i 6 Dywizje Piechoty, podczas gdy pozostałe dywizje zostały skierowane w maju 1945 roku do dyspozycji ND WP na wschodnie tereny kraju (1 i 3 DP) lub do uzupełnienia Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (4 DP). Na podstawie rozkazu NDWP nr 00370/OP z 29 czerwca 1945, od 1 lipca 1945 roku, podporządkowano Armii 8, 10, 13 DP i nakazano jej zluzowanie 1 Drezdeńskiego Korpusu Pancernego na Górnym Śląsku oraz obsadzenie granicy południowej siłami 2, 6, 8 i 10 DP.

We wrześniu 1945 roku rozformowano dowództwo 1 Armii WP, a na jego bazie w Katowicach sformowano Dowództwo Okręgu Wojskowego Śląsk.

Za walki o wyzwolenie ziem polskich 1 Armia WP została 14 września 1945 roku odznaczona przez Krajową Radę Narodową Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy. Uroczystość dekoracji sztandaru 1 Armii WP odbyła się na stadionie Polonii w Katowicach 16 września 1945 roku.

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Kaczmarek: Polacy na polach Brandenburgii. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1981. ISBN 83-11-06672-8. Brak numerów stron w książce.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945. Wybór materiałów źródłowych, tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958.
• Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III Ludowe Wojsko Polskie 1943-1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I.