1 Armia
1 Armia – jedna z trzech armii węgierskich, które działały w czasie II wojny światowej.
Utworzenie
1 Armia została powołana do życia 1 marca 1940 roku, równocześnie z pozostałymi dwoma armiami polowymi Węgier. Wszystkie trzy jednostki brały aktywny udział w działaniach na froncie wschodnim przeciwko Armii Czerwonej. Jednak w odróżnieniu od 3 Armii, która uczestniczyła w inwazji na Jugosławię w 1941 roku oraz 2 Armii, walczącej w bitwie pod Stalingradem w 1942 roku, węgierska 1 Armia do 1944 roku pozostawała niemal wyłącznie na terytorium Węgier.
W marcu 1944 roku jednostka ta wchodziła w skład Grupy Armii Północna Ukraina, dowodzonej przez gen. Josefa Harpego, jako część XI Korpusu SS 1 Armii Pancernej, pod dowództwem gen. Heinriciego. 17 kwietnia 1944 roku 1 Armia stoczyła walki pod Nadwórną i Kołomyją. Za kampanię kwietniową dowódca 1 Armii, gen. Géza Lakatos, został odznaczony przez Hitlera Rycerskim Krzyżem Żelaznym.
Pod koniec maja 1944 roku, w północno-wschodniej części Karpat, w dolinie Bystrzycy, miała miejsce kapitulacja zgrupowania UPA przed 16 Dywizją Piechoty, częścią 1 Armii. W lasach w okolicy wsi Korosztyiv-Guta doszło do spotkania oddziałów węgierskich z ukraińskimi. 27 czerwca 1944 roku generał Ferenc Farkas, dowódca VI Korpusu w składzie 1 Armii, podpisał porozumienie z dowódcą grupy UPA-Północ, Dmytro Klaczkiwskim, oraz generałem UPA, Bohdanem Zubenką.
22 czerwca 1944 roku, w wyniku wielkiej operacji Bagration, zlikwidowano całe zgrupowanie Armii Środek. Adolf Hitler nakazał ewakuację dowódcy, gen. Gottharda Heinriciego, drogą lotniczą, powierzając mu dowództwo nad formacjami przygotowującymi obronę linii Karpat, nazwanej Grupą Armii Heinrici. Formacja ta składała się z 1 Armii Pancernej, 1 Armii węgierskiej, 17 Armii, XI Korpusu Armijnego (w rejonie Dukli), XXIV Korpusu Pancernego, wspartego przez 1 Dywizję Pancerną, 8 Dywizję Piechoty oraz 208 Dywizję Piechoty.
Operacja wschodniokarpacka
W lipcu 1944 roku 1 Armia węgierska została rozmieszczona w Karpatach, w masywie Jawornika, kluczowej pozycji przed Przełęczą Tatarską w Gorganach. Mimo stałego wsparcia z terytorium Węgier, nie udało się utrzymać 150-kilometrowego frontu w Karpatach przed ofensywą radziecką. Sowiecka machina wojenna, przełamując węgierskie umocnienia zwane linią Arpada, zdobyła Ruś w październiku oraz na początku listopada 1944 roku, dokonując tego wojska 4 Frontu Ukraińskiego.
1 sierpnia 1944 roku nowym dowódcą armii został gen. Béla Miklós, który wezwał Węgry do zmiany frontu i nawiązania współpracy z Armią Czerwoną. 23 sierpnia 1944 roku skrócono front, a 1 Armię wycofano z terytorium Polski. W obliczu wybuchu powstania słowackiego, marszałek Koniew postanowił wykorzystać tę sytuację i przy pomocy dwóch Frontów próbował przebić się do obszaru działań powstańców. 8 września 1944 roku rozpoczął się sowiecki atak mający na celu całkowite okrążenie i likwidację Grupy Armii Heinrici. Koniew dążył do przeprowadzenia własnej operacji Bagration, której efektów zazdrościł marszałkowi Gieorgijowi Żukowowi.
16 października 1944 roku dowódca 1 Armii, gen. Miklós, został zmuszony do stawienia się w siedzibie generała Gottharda Heinriciego. Ostrzeżony o możliwym aresztowaniu, uciekł przez węgierską linię frontu na stronę sowiecką do Leska, gdzie znajdował się wówczas radziecki Sztab Generalny. Na żądanie Sowietów, wzywał następnie przez radio do dezercji i przechodzenia na stronę sowiecką.
W trakcie operacji wschodniokarpackiej 1 Armia straciła 30 000 żołnierzy, zabitych, rannych i zaginionych. Pozycje, szczególnie na Przełęczy Dukielskiej, udało się utrzymać dzięki dołączeniu dwóch niemieckich dywizji.
Obrona Budapesztu i koniec wojny
W październiku 1944 roku, gdy Sowieci wkroczyli na Węgry, 1 Armia, wspierana przez faszystowską milicję i niemieckie siły, cofnęła się do Budapesztu, gdzie oblężenie rozpoczęło się 29 grudnia 1944 roku. Pomiędzy 1 stycznia a 16 lutego 1945 roku większość pozostałych jednostek węgierskiej 1 Armii została częściowo zniszczona na północ od stolicy przez sowiecką 40 Armię.
Resztki węgierskich oddziałów walczyły w składzie niemieckiej 1 Armii Pancernej gen. Heinriciego, kierując się w stronę zachodniej Słowacji. Armia została oficjalnie rozwiązana 8 maja 1945 roku, walcząc do końca wojny, kiedy to ostatni jej dowódca, generał broni László Dezső, skapitulował przed Amerykanami.
Dowódcy armii
gen. por. Vilmos Nagy (1 marca 1940 – 1 lutego 1941)
gen. por. István Schweitzer (1 lutego 1941 – 1 sierpnia 1942)
gen. por. István Náday (1 sierpnia 1942 – 1 kwietnia 1944)
gen. por. Géza Lakatos (1 kwietnia 1944 – 15 maja 1944)
gen. por. Károly Beregfy (15 maja 1944 – 1 sierpnia 1944)
gen. por. Béla Miklós von Dalnoki (1 sierpnia 1944 – 16 października 1944)
gen. por. László Dezső (16 października 1944 – 8 maja 1945)
Struktura organizacyjna
Skład na 15 czerwca 1944:
VI Korpus Armijny (węgierski)
XI Korpus Armijny (węgierski)
Odwody 1 Armii: 19 Dywizja Zapasowa (węgierska) i 2 Dywizja Pancerna (węgierska)
Skład na 31 sierpnia 1944:
XXXXIX Korpus Górski (niemiecki)
III Korpus Armijny (węgierski)
Odwody 1 Armii: 25 DP (węgierska) i 2 DPanc (węgierska)
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Ian Baxter: Od odwrotu do klęski. Ostatnie lata Wehrmachtu na froncie wschodnim 1943-1945. Warszawa: 2009. ISBN 978-83-11-11537-8.
Tadeusz Sawicki: Niemieckie wojska lądowe na froncie wschodnim. Warszawa: 1987. ISBN 83-01-06556-7.