1 Armia (Armia Czerwona)

1 Armia RFSRR (ros. 1-я армия РККА; 1 Armia Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej, 1 Armia Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej) – związek taktyczny Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej, powołany podczas wojny domowej w Rosji. Armia ta była formowana dwukrotnie – po raz pierwszy w marcu 1918 roku w odpowiedzi na kontrofensywę wojsk austriacko-niemieckich na Ukrainę, a następnie rozwiązana w maju 1918. Druga formacja miała miejsce w czerwcu 1918 i weszła w skład Frontu Wschodniego. W sierpniu 1919 Armia została przeniesiona na Front Turkiestański, a jej ostateczne rozwiązanie miało miejsce w styczniu 1921.

I formowanie

17 marca 1918 roku w Jekaterynosławiu rozpoczął się II Wszechukraiński Zjazd Rad, który przyjął rezolucję dotyczącą organizacji sił zbrojnych, zobowiązując delegatów do pracy w każdej miejscowości w celu stworzenia armii Ukraińskiej Republiki Radzieckiej. W ramach tych działań odbywało się scalanie oddziałów Gwardii Czerwonej, byłej armii Imperium Rosyjskiego oraz jednostek wojskowych republik radzieckich w 5 Armię, która liczyła od 3 do 3,5 tys. żołnierzy. W rzeczywistości były to brygady o ograniczonych możliwościach.

Formowanie 1 Armii (1 Rewolucyjnej Armii) rozpoczęło się w rejonie Birzudy na początku marca 1918 roku, w momencie, gdy austro-niemieccy interwenci rozpoczęli swoje natarcie na Ukrainę. Dowództwo nad Armią objął Asiejew. Do jej składu weszły oddziały z Akkermanu, Jelizawietgradu oraz innych miejscowości. W kwietniu 1918 roku stan armii wynosił około 30 tys. żołnierzy, jednak w maju 1918 Armia została rozformowana.

Działania bojowe

W marcu 1918 Armia toczyła walki z wojskami niemieckimi w rejonie Odessy, wycofując się w kierunku Krzemieńczuka, Znamianki oraz Krzywego Rogu. Wspierała 2 Armię podczas walk na linii Nikopol – Aleksandrowsk, broniąc Jekaterynosławia. W kwietniu 1918 roku stawiła opór interwentom w rejonie Jasynuwaty, Juzowki oraz Mariupola. Na końcu kwietnia rozpoczęła odwrót na linię Debalcewo – Zwieriewo, lecz pod naporem wojsk niemieckich zmuszona była cofnąć się na linię Taganrog – Rostów nad Donem.

Dowództwo

Dowódcy:

Asiejew;
P. Jegorow;
S. Koziura;
Karpow.

II formowanie

Drugie formowanie armii rozpoczęło się na podstawie dyrektywy dowództwa Frontu Wschodniego z 19 czerwca 1918 roku. Żołnierze Armii pochodzili z jednostek działających w kierunku syzrańsko-symbirskim przeciwko Korpusowi Czechosłowackiemu oraz Ludowej Armii Komucza. Armia weszła w skład Frontu Wschodniego (od 11 kwietnia do 14 sierpnia 1919 była częścią Południowej Grupy Armii Frontu Wschodniego), a od 15 sierpnia 1918 roku – Frontu Turkiestańskiego.

Ostatecznie Armia została rozwiązana w styczniu 1921 roku.

Skład

1 Turkiestańska Dywizja Strzelecka (listopad 1919 – lipiec 1920);
Penzeńska Dywizja Piechoty, od marca 1919 – 20 Dywizja Strzelecka (lipiec 1918 – październik 1919);
25 Dywizja Strzelecka (I formowania) (styczeń – marzec 1919);
24 Dywizja Strzelecka (lipiec 1918 – maj 1919, sierpień – grudzień 1919);
49 Dywizja Strzelecka (czerwiec – listopad 1919);
Wolska Dywizja Piechoty (sierpień – wrzesień 1918, październik 1918);
Inzeńska Dywizja Rewolucyjna (czerwiec – grudzień 1918);
Orenburska Dywizja Strzelecka (luty – marzec 1919);
1 Turkmeńska Dywizja Kawaleryjska (wrzesień – listopad 1920);
3 Turkmeńska Dywizja Kawaleryjska (lipiec 1919 – październik 1920).

Działania bojowe

W 1918 roku Armia prowadziła działania bojowe na Powołżu przeciwko białogwardzistom oraz Korpusowi Czechosłowackiemu. Uczestniczyła w natarciu Frontu Wschodniego w latach 1918–1919, w operacji symbirskiej i syzrańsko-samarskiej, zajmując Samarkę (wrzesień – październik 1918), Sterlitamak (grudzień 1918) oraz Orenburg (styczeń 1919). W czasie wiosennego natarcia Armii Rosyjskiej dowodzonej przez admirała Kołczaka w 1919 roku, armia ta utrzymywała obronę na kierunkach sterlitamańskim oraz orenburskim. Od kwietnia do czerwca 1918 roku uczestniczyła w kontruderzeniu Frontu Wschodniego, walcząc przeciwko wojskom Południowej Armii admirała Kołczaka i zabezpieczając natarcie w operacji bugurusłańskiej oraz bielebiejskiej.

Od sierpnia do września 1919 roku działała w składzie Frontu Turkiestańskiego, biorąc udział w rozbiciu Południowej Armii admirała Kołczaka oraz Samodzielnej Armii Uralskiej. W trakcie operacji aktiubińskiej 13 września 1919 roku połączyła się w rejonie stacji kolejowej Mugodżary z wojskami Turkiestańskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Część wojsk 1 Armii kontynuowała walki przeciwko białym kozakom w obwodzie uralskim do kwietnia 1920 roku, podczas gdy inna grupa zajęła obwód zakaspijski od listopada 1919 do marca 1920, uczestnicząc w operacji chiwińskiej oraz bucharskiej. Następnie Armia stoczyła walki z basmaczami.

Dowództwo

Dowódcy:

A. Charczenko (19–28 czerwca 1918, przeszedł na stronę białych);
Michaił Tuchaczewski (28 czerwca 1918 – 4 stycznia 1919);
Gaja Gaj (4 stycznia – 25 maja 1919);
Gieorgij Zinowjew (25 maja 1919 – 12 listopada 1920);
Pawieł Zacharow (cz.p.o. 12 listopada – 4 grudnia 1920, 4–27 stycznia 1921);
Iosif Błażewicz (4 grudnia 1920 – 4 stycznia 1921).

Członkowie Wojskowej Rady Rewolucyjnej:

Oskar Kalnin (16 czerwca 1918 – 7 kwietnia 1919);
Walerian Kujbyszew (15 lipca – 13 września 1918);
Siergiej Miedwiediew (14 września 1918 – 20 stycznia 1919);
Głafira Okułowa-Teodorowicz (4 kwietnia – 6 czerwca 1919);
W. Kuranow (12 kwietnia – 30 maja 1919);
A. Diakonow (7 czerwca – 23 września 1919);
A. Mirskin (7 czerwca – 19 lipca 1919);
Szalwa Eliawa (8 czerwca – 4 sierpnia 1919);
W. Pokrowski (24 lipca – 18 listopada 1919);
Konstantin Awksentjewski (22 sierpnia – 19 listopada 1919);
Piotr Baranow (19 października 1919 – 27 września 1921);
Nikołaj Paskuckij (13 stycznia – 14 sierpnia 1920);
W. Pletniew (10 sierpnia 1920 – 14 stycznia 1921);
N. Nieriezin (9 września 1920 – 27 stycznia 1921);
N. Woronin (9 listopada 1920 – 21 stycznia 1921).

Szefowie sztabu:

Rudolf Szimunicz (16 czerwca – 11 lipca 1919);
Iwan Zacharow (11 lipca – 15 sierpnia 1918);
Nikołaj Korickij (15 sierpnia – 28 listopada 1918);
Fiodor Szafałowicz (28 listopada 1918 – 9 września 1920);
Pawieł Zacharow (9 września 1920 – 12 listopada 1920, 4 grudnia 1920 – 27 stycznia 1921);
W. Kulikow (cz.p.o., 12 listopada – 4 grudnia 1920).