W kilka godzin po ogłoszeniu śmierci papieża Franciszka, izraelskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych opublikowało krótki wpis na platformie X: „Niech spoczywa w pokoju, papieżu Franciszku. Niech jego pamięć będzie błogosławieństwem.” Kilka godzin później post został usunięty bez wyjaśnienia.
Izraelskie milczenie w obliczu globalnej żałoby
W obliczu światowej żałoby po śmierci Franciszka, decyzja o usunięciu posta wydaje się odzwierciedlać napięcia, które pojawiły się między Izraelem a Watykanem w związku z częstą krytyką papieża wobec działań Izraela podczas wojny w Gazie. Ministerstwo Spraw Zagranicznych odmówiło komentarza na temat usunięcia wpisu.
Brak oficjalnych kondolencji od izraelskich przywódców
Premier Benjamin Netanyahu zazwyczaj szybko wydaje oświadczenia w sprawie śmierci ważnych postaci międzynarodowych. Jednak tym razem milczał, podobnie jak minister spraw zagranicznych Gideon Saar. Jedynymi oficjalnymi kondolencjami po śmierci papieża wyraził prezydent Izraela, Isaac Herzog, który w dużej mierze pełni rolę ceremonialną, chwaląc Franciszka jako „człowieka głębokiej wiary i nieskończonej współczucia”.
Przemiany w relacjach Izrael-Watykan
Przez większość pontyfikatu Franciszka relacje między Izraelem a Watykanem systematycznie się poprawiały, co zostało uwydatnione wizytą w Ziemi Świętej w 2014 roku. Jednak wszystko zmieniło się po wybuchu wojny w Gazie, która rozpoczęła się krwawym atakiem Hamasu na południowy Izrael 7 października 2023 roku.
Krytyka działań Izraela
Papież, wyrażając współczucie dla izraelskich ofiar i zakładników, zasugerował, że późniejsze ataki Izraela w Gazie i Libanie były „niemoralne” i nieproporcjonalne. Wezwał także do przeprowadzenia śledztwa, które miałoby ustalić, czy ataki Izraela w Gazie mogą być uznane za ludobójstwo, co Izrael stanowczo odrzuca, podczas gdy śledztwa w najwyższych sądach ONZ są w toku.
„Papież Franciszek potępił to, co wydarzyło się 7 października, ale był jasny, że to, co wydarzyło się tego dnia, nie usprawiedliwia tego, co działo się od tego czasu,” powiedział Wadie Abunassar, który kieruje grupą reprezentującą chrześcijan w Izraelu i na terytoriach palestyńskich.
Delikatna równowaga Franciszka
Franciszek starał się utrzymać delikatną równowagę między bliskimi relacjami z Izraelem a potępieniem dotkliwych strat w Gazie. Jak zauważył Amnon Ramon, ekspert w dziedzinie chrześcijaństwa w Izraelu, papież był szczególnie bliski lokalnemu proboszczowi z Gazy, który, podobnie jak on, pochodzi z Argentyny.
Historia relacji Izrael-Watykan
Izrael od dawna ma kruchą relację z Watykanem, co wynika z gniewu z powodu postrzeganego braku działania Watykanu podczas II wojny światowej. Krytycy twierdzą, że papież Pius XII milczał podczas Holokaustu, mimo że miał wiedzę o planie eksterminacji Żydów. Zwolennicy argumentują, że stosował cichą dyplomację, aby ratować żydowskie życie.
W latach 60. Watykan przeszedł szereg dramatycznych zmian, w tym zmianę podejścia Kościoła do Żydów, co przez długi czas postrzegano jako ich zbiorową winę za ukrzyżowanie Jezusa. W 1993 roku Stolica Apostolska formalnie nawiązała stosunki dyplomatyczne z Izraelem.
Relacje między chrześcijanami a władzami Izraela
Chrześcijanie stanowią mniej niż 2% populacji Ziemi Świętej. W Izraelu mieszka około 182 000 chrześcijan, 50 000 na Zachodnim Brzegu i 1 300 w Gazie, według danych Departamentu Stanu USA. Na początku pontyfikatu Franciszka stosunki z Izraelem znacznie się ociepliły.
Franciszek odwiedził Ziemię Świętą w 2014 roku, kiedy spotkał się z Netanyahu. Wówczas prezydent Shimon Peres odwiedzał Watykan wielokrotnie, w tym z prezydentem Autonomii Palestyńskiej Mahmoudem Abbasem, aby posadzić drzewo pokoju w ogrodach watykańskich.
Zmiany w polityce izraelskiej
Niemniej jednak przesunięcie izraelskiego rządu w prawo oraz trwająca wojna w Gazie nadwyrężyły te relacje. „Papież Franciszek po raz pierwszy wypowiedział się 8 października, dzień po rozpoczęciu wojny, i konsekwentnie podążał tą samą linią aż do końca swojego życia: wojna to klęska, nie ma zwycięstwa w wojnie,” powiedział ks. David Neuhaus, lokalny kapłan, który był rzecznikiem podczas wizyty papieża w 2014 roku.
„Wyraził ogromne zaniepokojenie losem zakładników, ale powiedział, że przemoc powinna ustąpić, a Izrael używa siły do osiągnięcia czegoś, co nie może być osiągnięte siłą,” dodał Neuhaus.
Reakcje na śmierć papieża
Pomimo, że światowi przywódcy, w tym prezydent USA Donald Trump i prezydent Francji Emmanuel Macron, wezmą udział w pogrzebie Franciszka, Izrael wyśle jedynie swojego ambasadora w Watykanie, co jest uważane za niższy poziom reprezentacji.
Rzecznik Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Oren Marmorstein, wyjaśnił, że wynika to częściowo z konfliktów w harmonogramie oraz faktu, że pogrzeb odbywa się w sobotę, żydowski Szabat, co wymaga, aby izraelscy politycy pozostali w bliskiej odległości od ceremonii. Decyzja ta nie miała być oznaką napięcia z Watykanem.
Brak szacunku dla papieża
„Izrael będzie reprezentowany w najbardziej oficjalny sposób przez naszego ambasadora,” powiedział Marmorstein. „Były rzeczy, z którymi się nie zgadzaliśmy, ale uczestniczymy w pogrzebie.”
„Papież Franciszek był jednym z najlepszych przyjaciół Izraela, ale izraelskie przywództwo nie zrozumiało go właściwie,” stwierdził Abunassar, koordynator Forum Chrześcijan w Ziemi Świętej. „Czuję gniew, że rząd izraelski nie wysłał oficjalnych kondolencji, poza tymi od prezydenta.”
„Człowiek ten był liderem najważniejszego kościoła na świecie. Był szefem państwa. Miał wyznawców wśród ludzi, którzy są podatnikami w Izraelu. Zasługuje na szacunek.”
Netanyahu publicznie wyraził kondolencje z powodu śmierci innych światowych liderów, w tym królowej Elżbiety II oraz byłego prezydenta Jimmy’ego Cartera, który był krytyczny wobec Izraela.
Msza żałobna w Kościele Grobu Świętego
W środę setki ludzi zgromadziły się w Kościele Grobu Świętego, zbudowanym na miejscu, gdzie tradycja głosi, że Jezus został ukrzyżowany, pochowany i zmartwychwstał, na specjalnej mszy żałobnej ku czci papieża Franciszka.
Wśród uczestników byli także przedstawiciele chrześcijaństwa ortodoksyjnego, co było ukłonem w stronę silnego wsparcia Franciszka dla dialogu międzywyznaniowego oraz jego przełomowego spotkania z Ekumenicznym Patriarchą Konstantynopola Bartłomiejem I w Jerozolimie w 2014 roku, po wiekach napiętych relacji między tymi dwoma kościołami.
Nadzieja na przyszłość
Neuhaus wyraził nadzieję, że następny papież będzie podążał za tym samym przesłaniem, co Franciszek. „Mam nadzieję, że będzie to ktoś, kto podkreśli miłosierdzie, ktoś, kto będzie mógł nas wszystkich zjednoczyć,” powiedział. „Żyjemy w tak podzielonym, spolaryzowanym świecie.”