Reforma Polskiej Akademii Nauk staje się jednym z najważniejszych tematów w dyskusjach o przyszłości nauki w Polsce. W obliczu zmieniającego się otoczenia naukowego, profesor Paweł Rowiński, dyrektor IGF PAN oraz prezes ALLEA, zwraca uwagę na kluczowe pytania dotyczące sensu i kierunku reformy.
Potrzeba reformy w Polskiej Akademii Nauk
Od lat mówi się o konieczności reformy Polskiej Akademii Nauk. Obecnie jest to jedno z największych wyzwań dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Po nieudanych próbach nowelizacji przepisów prawnych w ubiegłym roku, ministerstwo wznowiło prace nad ich aktualizacją. W skład zespołu pracującego nad projektem wchodzą przedstawiciele ministerstwa, korporacji akademickiej, instytutów naukowych PAN oraz związków zawodowych.
Wyzwania w dyskusji o reformie
Profesor Rowiński podkreśla, że w dyskusji o reformie zgubiono fundamentalne pytanie: dlaczego tak naprawdę musimy się reformować? „Dyskusja skupiła się na szczegółach, a nie na zasadniczych kwestiach, takich jak usprawnienie funkcjonowania instytutów czy wzmocnienie ich międzynarodowej pozycji” – zauważa. Chodzi o to, aby zracjonalizować i wzmocnić pozycję PAN w systemie nauki, co w konsekwencji ma prowadzić do lepszych wyników naukowych.
Popularne niedawno:
Obecny stan instytutów PAN
Według profesora Rowińskiego, Polskie Akademie Nauk są najsilniejszą instytucją naukową w kraju, jednak istnieje potrzeba poprawy ich funkcjonowania. Obecna ustawa, obowiązująca od 2010 roku, nie przewiduje wielu sytuacji kryzysowych, co utrudnia działanie instytutów. „W przypadku trudności nie mamy narzędzi do szybkiej reakcji” – podkreśla profesor.
Finansowanie i jego wpływ na działalność instytutów
Problemy finansowe są kolejnym istotnym aspektem, na który zwraca uwagę Rowiński. Instytuty, w przeciwieństwie do uczelni, nie dostają automatycznie dodatkowych środków na podwyżki dla pracowników, co wpływa na ich codzienne funkcjonowanie. „Więcej niż sama ustawa przeszkadza nam brak finansów” – mówi.
Innowacyjne podejście do struktury instytutów
Rowiński zauważa, że konieczne jest zintegrowanie systemu korporacji i instytutów, aby poprawić wyniki naukowe. „Instytuty powinny silniej uczestniczyć w pracach korporacji, a korporacja powinna mieć odpowiednie możliwości monitorowania ich działań” – dodaje. Taka integracja ma również na celu zapewnienie niezależności instytutów od politycznych wpływów.
Modele funkcjonowania akademii w Europie
Profesor Rowiński, przewodnicząc Europejskiej Federacji Akademii Nauk, zwraca uwagę na różnorodność modeli funkcjonowania akademii nauk w Europie. „Niektóre akademie tworzą towarzystwa naukowe, inne mają bardziej złożoną strukturę związaną z siecią naukowo-badawczą” – tłumaczy. Każdy model zależy od tradycji danego kraju.
Rola akademii nauk w społeczeństwie
W kontekście roli akademii nauk, Rowiński podkreśla, że to właśnie one powinny bronić wartości takich jak wolność badań i niezależność. „W obliczu rosnącego populizmu i dezinformacji, akademie muszą mówić mocnym głosem, aby przybliżać wyniki badań społeczeństwu” – dodaje.
Wyzwania dla przyszłości akademii
Profesor zwraca uwagę na to, że w obecnych czasach akademie nie mają konkurencji w walce o te fundamentalne pryncypia. „Akademia ma narzędzia, autorytet i grono wybitnych naukowców, co czyni ją elitą naukową” – stwierdza. W kontekście geopolitycznym, Rowiński podkreśla znaczenie niezależności instytutów od polityków, aby te mogły rozwijać badania w odpowiednich kierunkach.